Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti

**Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti**
*Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija ^a(Shr.)*
*Социјалистичка Федеративна Република Југославија^b (Mak./Srp.)*
*Socialistična Federativna Republika Jugoslavija ^c (Slo.)*
Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija a(Shr.) Социјалистичка Федеративна Република Југославијаb (Mak./Srp.) Socialistična Federativna Republika Jugoslavija c (Slo.)
1945-1992
	Bayrak; (1946-1992) Amblem; 1963-1992)
	Slogan; Bratstvo i jedinstvo; Братство и jединство; "Kardeşlik ve birlik"
	Millî marş; Hej, Slaveni; Хеј, Словени; Hej, Sloveni; "Hey, Slavlar";
	1989 yılında Yugoslavya SFC
Başkent	Belgrad
Resmî dil(ler)	Yok
Yaygın dil(ler)	Resmi diller:; Sırp-Hırvatça · Slovence · Makedonca ; Eğitim dilleri:; Macarca, Arnavutça, Slovakça, Türkçe, Rumence, İtalyanca
Etnik gruplar (1981)	Sırplar (%36,3); Hırvatlar (%19,7); Boşnaklar (%8,9); Slovenler (%7,8); Arnavutlar (%7,7); Makedonlar (%6.0); Yugoslavlar (%5,4); Karadağlılar (%2,6); Macarlar (%1,9); Diğerleri (%3,6)
Resmî din	Seküler devlet ; Devlet ateizmi (de facto)
Demonim	Yugoslav
Hükûmet	1945–1948: ; Federal Marksist-Leninist tek parti parlamenter sosyalist cumhuriyet 1948–1971: ; Federal Titoist tek partili başkanlık sosyalist cumhuriyeti 1971–1990: ; Federal Titoist tek parti parlamenter sosyalist yönetim cumhuriyeti 1990–1992: ; Federal parlamenter direktörlük cumhuriyeti
Yugoslavya Komünistler Ligi Merkez Komite Genel Sekreteri
• 1943-1980 (ilk)
• 1943-1980 (ilk)	Josip Broz Tito
• 1989-1990 (son)	Milan Pančevski
Cumhurbaşkanı
• 1945-1953 (ilk)
• 1945-1953 (ilk)	Ivan Ribar
• 1953-1980	Josip Broz Tito
• 1991-1992 (son)	Stjepan Mesić
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	1945
• Demokratik Federal Yugoslavya'nın kuruluşu	29 Kasım 1943
• Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin ilanı	29 Kasım 1945
• 1946 Yugoslav Anayasası	31 Ocak 1946
• Tito-Stalin ayrılığı	1948
• Bağlantısızlar Hareketi	1 Eylül 1961
• 1974 Yugoslavya Anayasası	21 Şubat 1974
• Josip Broz Tito'nun ölümü	4 Mayıs 1980
• Yugoslav Savaşları	27 Haziran 1991
• Dağılması	27 Nisan 1992
• Dağılışı	1992
Yüzölçümü
• Toplam	255.804 km2
Nüfus
• Sayılan	23.229.846
Para birimi	Yugoslav Dinarı
Telefon kodu	+38
İnternet alan adı	.yu
Öncüller	Ardıllar
	Demokratik Federal Yugoslavya
	Trieste Serbest Bölgesi
Yugoslavya Federal Cumhuriyeti
Hırvatistan
Bosna-Hersek Cumhuriyeti
Slovenya
Makedonya Cumhuriyeti
Günümüzdeki durumu	Sırbistan; Hırvatistan; Bosna-Hersek; Kuzey Makedonya; Karadağ; Slovenya; Kosova(ihtilaflı)
	a Latinik ad, devletin Latin harfli Sırp-Hırvatça adıdır.; b Kirilik ad, devletin Kiril harfli Makedonca ve Kiril Sırpça adıdır.; c Latinik ad, devletin Latin harfli Slovence adıdır.

Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti (Sırp-Hırvatça: Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija; Kiril Sırpça, Makedonca: Социјалистичка федеративна република Југославија; Slovence: Socialistična Federativna Republika Jugoslavija; Arnavutça: Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë; Macarca: Jugoszláv Szocialista Szövetségi Köztársaság), Balkanlar'da II. Dünya Savaşı'ndan sonra kurulan ve 1992 yılına kadar hüküm süren sosyalist federal cumhuriyet. Devletin bulunduğu alanda bugün Bosna-Hersek, Sırbistan, Hırvatistan, Kuzey Makedonya, Karadağ, Slovenya ve Kosova bulunur.

Savaş öncesi ülkenin kurulduğu topraklarda Yugoslavya Krallığı bulunuyordu. Krallık yıkıldı. Ülke adını 1943 yılında Demokratik Federal Yugoslavya, 1946'da Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti^[1] ve nihayetinde 1963 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti^[2] olarak değiştirdi.

Cumhuriyetin ilk başkanı Josip Broz Tito'dur. Ülke Soğuk Savaş döneminde Sosyalist olmasına rağmen tarafsız bir politika izlemiştir ve Bağlantısızlar Hareketi'nin kurucu üyelerinden biri olmuştur.

Yükselen etnik milliyetçilik hareketi 1980'li ve 90'lı yıllarda YSFC'nin üye ülkelerinin bağımsızlık talep etmelerine yol açtı. Bu hareketin gittikçe güçlenmesi ve Zenofobi'nin ortaya çıkmasıyla ülkede uzun yıllar huzursuz bir ortam vardı. 1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılması ve bu dağılma sonucu yaşanan Doğu Bloku'nın çözülmesi devresinde ülkede Yugoslavya iç savaşları yaşandı ve bu süreç sonucunda ülke parçalandı. Parçalanma, özerk cumhuriyetlerin var olan sınırları doğrultusunda gerçekleşti.

Etimoloji

“Yugoslavya” ("Jugoslavija" / "Југославија") sözü Güney Slavca bir birleşik sözdür. Yapısında "Jug"/"Jуг" ve "Slavija"/"Славија" sözleri vardır. "Jug"/"Jуг" (Yug) sözü “güney” anlamına gelmektedir.^[3] "Slavija"/"Славија" (Slaviya) ise “Slavlar ülkesi” anlamındadır.^[4] “Yugoslavya”, Türkçede "Güney Slavları Ülkesi" anlamına gelmektedir.

Ülkenin adı altı Güney Slav halkının (Sırplar, Hırvatlar, Slovenler, Boşnaklar, Karadağlılar ve Makedonlar) birleşimine istinaden verilmiştir. Devletin resmî adı ise 1943’ten 1992’ye dek, dönemden döneme değişiklik göstermiştir.^[5] Ülke adının veriliş şekli Slavları merkeze alır şekilde olmakla beraber, Yugoslavya topraklarında Slav olmayan birkaç millet de yaşamıştır. Arnavutlar, Macarlar, Türkler, Rumenler, Romanlar ülkenin Slav olmayan milletleri olmuşlardır.

Yugoslavya adına sahip ikinci devlet olarak tarihte görünen siyasi yapı olan devletin kuruluş adı Yugoslavya Demokratik Federal Cumhuriyeti’dir (veya Demokratik Federal Yugoslavya). 1946 yılında devletin adı Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti^[1] şeklinde belirlenmiştir. Devletin adı son değişiklikle 1963 yılında Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti olmuştur.^[2]

Tarihçe

II. Dünya Savaşı

Yugoslavya 1941 yılında Almanlar tarafından işgal edildi. Ülke içinde gerilla harpleri baş gösterdi. Yugoslavya Krallığı ordusundan artakalan bazı birlikler, II. Dünya Savaşı sırasında Nazi bozgundan hemen sonra Albay Draža Mihailović'in önderliğinde Çetnikler olarak bilinen çeteleri kurdular. Karadağ'da kukla hükûmetin ilanıyla birlikte yerel ayaklanmalar başladı. İşgale karşı bir başka direniş odağı da Josip Broz Tito yönetimindeki Yugoslavya Komünist Partisi'nin Temmuz 1941'de başlattığı silahlı ayaklanmayla ortaya çıktı. Partizanlar olarak anılan komünist gerillalar Eylül 1941'de Užice kentini ele geçirdikten sonra Sırbistan ve Bosna'nın bazı yörelerini içine alan bir cumhuriyet oluşturdular. Bütün ülkeyi Büyük Sırbistan çevresinde yeniden birleştirme hedefini güden Çetniklerin izlediği strateji Müttefiklerin bölgede başlatacağı bir harekâtı temel alıyordu. Federal bir cumhuriyet programıyla ortaya çıkan Partizanlar ise direnişi bütün ülkeye yayacak bir stratejiyi öngörüyordu. Bu nedenle Mihver kuvvetlerinin direniş hareketini ezmek için Ekim 1941'de başlattığı saldırı karşısında eşgüdüm sağlanamadığı gibi, Çetnikler ve Partizanlar arasında sert ve kanlı bir çatışma kaçınılmaz hâle geldi.

Yugoslavya Antifaşist Ulusal Kurtuluş Konseyi’nin Yugoslavya SFC’nin gelecekte nasıl olacağına dair ilanı (29 Kasım 1943)

Mihver Devletleri saldırısı üzerine Bosna'ya çekilerek İşçi Tugayları'na dayalı yeni bir savaş taktiğini seçen Partizanlar, İtalyan, Alman, Ustaşa ve Çetnik birliklerinin Mart 1942'de giriştiği harekâttan sonra Bosna'nın kuzeybatı kesimini üs edindi. Tito'nun Kasım 1942'de topladığı Yugoslavya Antifaşist Ulusal Kurtuluş Konseyi (AVNOJ) direniş harekâtının bütün Yugoslav halklarını birleştirecek bir siyasal programa kavuşmasını sağladı.

Müttefiklerin Balkanlar'a çıkarma yapmasından önce Yugoslavya'daki Partizan hareketini boğmak isteyen Nazi yönetimi, 1942-1943 kışında toptan imhayı hedef alan yeni bir harekât düzenlediler. Öncelikle Çetnikleri saf dışı ederek konumlarını sağlamlaştıran Partizan kuvvetleri, ardından Alman kuşatmasını yararak Karadağ'ın Durmitor bölgesine geçtiler. Mayıs 1943'te bu bölgeye yönelik ikinci Alman kuşatma harekâtı da boşa çıktı. Üstün Alman birlikleriyle şiddetli çarpışmalardan sonra sarp bir geçidi aşan Partizan kuvvetleri sonunda Bosna'nın orta kesimine ulaşmayı başardı. Yugoslavya'nın bağımsızlık mücadelesinde bir dönüm noktası sayılan bu zafer, aynı zamanda Partizan hareketine Müttefiklerin siyasi ve askerî desteğini sağladı. İtalya'nın Müttefiklere teslim olmasından sonra Partizanların denetimine giren geniş kıyı şeridi, silah ve askerî gereç almak için önemli bir kapı durumuna geldi. Bu arada Kasım 1943'te ikinci toplantısını yapan AVNOJ, bir geçici hükûmet oluşturduğunu ilan etti.

Mayıs 1944'te Tito'nun karargâhına yönelik son Alman saldırısını da atlatan Partizanlar, sonraki aylarda işgal kuvvetlerini Sırbistan'a doğru geriletmeye başladı. Aynı sıralarda bozgun içindeki Alman ordularını izleyen Sovyet Kızıl Ordusu Romanya ve Bulgaristan sınırlarına dayanmış bulunuyordu. Daha önce bağımsız bir çizgide direttiği için Stalin'in tepkisini çekmiş olmakla birlikte Moskova'ya giderek Sovyet ileri harekâtıyla belirli bir eşgüdümü sağlayan Tito, bir yandan da Londra'daki sürgün hükûmetiyle görüşmelere oturdu. Tito'ya önemli bir siyasi ağırlık kazandıran görüşmeler sonunda kurtarılmış bölgelerde kurulan ulusal kurtuluş komiteleri geçici yönetim organları olarak kabul edildi. Çetniklerle iç savaş biçimini alan Sırbistan'daki Partizan ilerleyişi, Alman ordularının geri çekildiği sonbahara doğru büyük ölçüde başarıya ulaştı. Partizan kuvvetleri ile Sovyet birliklerinin ortak harekâtıyla Ekim 1944'te Belgrad ele geçirildi. Sürgün hükûmetinin başbakanı Ivan Subasić'in Belgrad'a dönmesinden sonra koalisyon niteliğinde bir geçici hükûmet oluşturuldu. Bütün Yugoslavya toprakları Partizanların denetimine girerken, son Çetnik kalıntıları da temizlendi.

Kasım 1945'teki seçimlerde, komünistlerin önderliğindeki Halk Cephesi'nin kazandığı büyük zaferin ardından, 2 Aralık 1945'te Yugoslavya Demokratik Federal Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilan edildi, böylece kâğıt üstünde de olsa devam eden monarşi resmen sona erdi.Ocak 1946'da federal bir cumhuriyet yapısını öngören yeni anayasa yürürlüğe kondu.

Soğuk Savaş dönemi

Sosyalizmin kuruculuğuna yönelen Yugoslavya'da toprak reformu yapıldı, bankalar, sanayi ve ticaret devletleştirildi. Kalkınma planları hazırlandı. Sosyalizmin kuruculuğunda ortaya çıkan sorunlar karşısında Tito'nun sosyalizme özgün yollarla gitme tezleri Stalin tarafından revizyonizm olarak suçlandı ve 1948'den sonra Sovyet-Yugoslav ilişkileri koptu. 1953'te yeni anayasayla girişilen reformlar onaylandı. 1955'te SSCB'yle yeniden ilişkiler kurulmasından sonra da Tito, bağımsız bir dış siyaset izlemeye devam etti. 1968 Çekoslovak hareketinde, SSCB’ye muhalefet etti. Batılı ülkelerle ticari münasebetler içine girdi. 1972 yılında Hırvatistan Sosyalist Cumhuriyeti’nde olaylar çıktıysa da kısa sürede bastırıldı. Tito, 1979 yılında yapılan altı zirve toplantısı neticesinde Fidel Castro ile olan mücadelesini kazandı ve Üçüncü Dünya diye bilinen bağlantısızlar teşkilatını Sovyetler Birliği’nin nüfuzundan kurtardı.

Yugoslavya’nın dağılması

Yugoslavya'nın dağılış sürecinin kronolojisi

Yugoslavya SFC (1943-1992)

Hırvatistan (1991-)

Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti (1992-1994)

Sırbistan-Karadağ (1992-2006)

Sırp Cumhuriyeti (1992-)

Krayina Sırp Cumhuriyeti (1991-1995)

Bosna-Hersek (1992-1998)

Makedonya (1991-)

Slovenya (1991-)

Hırvatistan’ın batısında Vukovar’da Sırp saldırısı sonrası indirilen Yugoslavya bayrağı ve civardaki hasar (29 Kasım 1991)

Yugoslavya’nın dağılmasında ağır hasarlar alan Saraybosna’nın Grbavica semti (19 Mart 1996)

Başkan Tito, 1980 yılında ölünce yerine Kolektif Başkanlık idaresi geldi. 1984 yılında devlet başkanlığı Veselin Djuranović'e verildi. 1989'da görülen ekonomik ve siyasal bunalım, Hırvatistan ve Slovenya cumhuriyetleri arasında ilişkilerin bozulmasına sebep oldu. Aynı yıl Doğu Bloku’nda görülen yenileşme hareketleri Yugoslavya'ya da yansıdı ve 1990'da çok partili düzene geçildi.

Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti'nin dağılma süreci öncelikle ekonomik-politik değişimin başlangıcı ile ilintilidir. Özellikle Yugoslav resmî tezi olan Özyönetim ve bu sayede ileri bir aşamada gerçekleşmesi tasarlanan Marksizm’in ön gördüğü "özgür üreticilerin birliği" fikri, ekonomik sistemin uluslararası sermayeye açılması ile dengesini kaybetmiştir. Yugoslav siyasi yapısının "Özyönetimci Sosyalizm"den "Pazar Sosyalizmi"ne kayışı, coğrafi esasa göre oluşturulmuş Yugoslav özyönetim modelinin neo-liberal politikalar ekseni ile dönüşüm sürecine girmesini ifade etmektedir. Sosyalist federal yapının köşe taşları olan özyönetim birimleri, ekonomi-politik dönüşüm süreci ile birlikte otonom statülere açık özerk birimler durumuna gelmiştir.^[6]^[7]

Yugoslavya, 1990’ların başıyla beraber birçok iç çatışma ve tartışmalara sahne olmuştur. Ülkenin federal yapısındaki dengesizleşme, bu ülkede kendi özerk cumhuriyetlerinde yaşayan halkların seslerini azar azar yükseltmelerine sebebiyet vermiştir. Yugoslavya’nın olumsuz gidişi ve yükselen Sırp milliyetçiliği karşısında diğer halklarda kıpırdanmalar görülmüştür.

Yugoslavya içinde özerk cumhuriyet liderleri ve yöneticileri arasındaki anlaşmazlıklar, çeşitli bölgelerde küçüklü büyüklü çatışma ve savaşların çıkmasına sebep olmuştur. Bu çatışma ve savaşların sonrasında federal cumhuriyeti oluşturan Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti; Hırvatistan Sosyalist Cumhuriyeti; Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti ve Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti (1991’den 1995 sürecine dek) bağlı oldukları Yugoslavya federasyon yapısından ayrılıp bağımsızlık ilan etmişlerdir. Bu ilk ayrılma dalgasında en büyük acıyı nüfusunun büyük kısmı Müslüman olan Bosna-Hersek görmüştür. Eski Yugoslav Halk Ordusu’nun (JNA) teçhizatıyla donatılmış Sırbistan ordusu ve milis güçlerinin saldırıları ve bunların yanında küçük çaplı Hırvat saldırıları ile Bosna-Hersek, insanlık dışı olaylara sahne olmuştur. Sırp tarafı eski Yugoslavya askerî yapısının büyük kısmını donanarak güçlenmiş, Hırvat tarafı çeşitli destekler ve özellikle Almanya gibi devletlerin açık-gizli destekleri ile (siyasi, askerî vb.) güçlenmiş ve kendilerini savunabilecek, hatta saldırı yapabilecek duruma kavuşmuşlardır. Boşnak tarafı ise ellerinden alınan Yugoslavya askerî gücü, yaşadıkları alanların çevrelenmiş olması ve dış desteğin olmaması gibi sebeplerle savaşın başlarında oldukça güçsüz bir durumda kalmıştır.

1991'de başlayan cumhuriyetler arasındaki iç savaşın neticesinde aynı senenin sonlarında Slovenya, Hırvatistan, Makedonya ve Bosna-Hersek, bağımsızlıklarını ilan ettiler. Savaşın sonunda söz konusu devletler ayrı birer siyasi yapı oldular. Karadağ ve Sırbistan birleşerek yeni Yugoslavya Federal Cumhuriyeti’ni oluşturdu. Yeni federasyon, Sırbistan ve Karadağ özerk cumhuriyetleri ve Sırbistan’a bağlı Kosova ve Voyvodina özerk bölgelerinin bütünlüğüyle oluşmuştur. Söz konusu devlet zamanla “Sırbistan-Karadağ” adını aldı. Böylece “Yugoslavya” adı tarihe karışmış oldu. 3 Haziran 2006’da Karadağ’ın referandum sonucunda bağımsızlık ilan etmesiyle bu son federatif devlet de dağılmıştır.

Eski Yugoslavya topraklarındaki son parçalanma ise Kosova’nın Sırbistan’dan kopması ile gerçekleşmiştir.

Kısa kronoloji

1991 : Slovenya (25 Haziran 1991)
1991 : Hırvatistan (25 Haziran 1991)
1991 : Makedonya (8 Eylül 1991)
1991 : Hersek-Bosna Hırvat Cumhuriyeti (Dayton Anlaşması uyarınca yeniden düzenlenmiştir.) (18 Kasım 1991)
1991 : Krayina Sırp Cumhuriyeti (Fırtına Harekâtı sonucunda yıkılmıştır.) (19 Aralık 1991)
1992 : Sırp Cumhuriyeti (Dayton Anlaşması uyarınca yeniden düzenlenmiştir.) (28 Şubat 1992)
1992 : Bosna-Hersek (6 Nisan 1992)
1993 : Batı Bosna Özerk Bölgesi (Fırtına Harekâtı sonucunda yıkılmıştır.) (27 Eylül 1993)
1999 : Birleşmiş Milletler himayesi altındaki Kosova (NATO’nun Yugoslavya’yı bombalaması sonucunda kurulmuştur.) (10 Haziran 1999)
2006 : Karadağ Cumhuriyeti (3 Haziran 2006)
2008 : Kosova (17 Şubat 2008)

Coğrafi yapı

Yugoslavya fiziki haritası

Yugoslavya, Balkanlar’ın batısında yer almıştır. Ülkenin Adriyatik Denizi kıyılarında uzun sayılabilecek bir yayılımı olmuştur. Coğrafi yapı bakımından dağlık alanlar, ovalar, göller, akarsulara sahip bir devletti.

Komşuları; kuzeybatıda İtalya ve Avusturya, kuzeydoğuda Macaristan, doğuda Romanya ve Bulgaristan, güneyde Yunanistan, güneybatıda Arnavutluk idi. Batı yönü Adriyatik Denizi ile çevrili idi. Ülkenin toplam yüzölçümü 255.804 km² olmuştur.

Yüzey Biçimleri

Yugoslavya, yüzey biçimleri bakımından çok çeşitlilik gösterir. Coğrafi olarak dokuz bölgeye ayrılabilir. Bunlardan ilkini Alp Dağları'nın daralan fakat oldukça yüksek uzantılarının yer aldığı Slovenya bölgesi oluşturur. Karavanken ve Julian Alpleri bu bölgenin başlıca sıradağ kütleleridir. Julian Alpleri üzerinde yer alan Triglav Dağı 82 863 m 8, Yugoslavya'nın em yüksek doruğunu oluşturur. Bu dağlarında Ljublajana ve Celje havzaları vardır. Karst bölgesi, kuzeyde İtalya sınırlarından, güneyde Arnavutluk sınırına dek uzanır. Burada yüksekliği 300- 1 500 m arasında değişen bir dizi plato yer alır. Neretva Irmağı bu bölgenin tek önemli akarsuyudur. Üçüncü zamanda biçimlenen Dalmaçya kıyıları, Dinar Alpleri'nin batısında uzanır. Kıyı yakınında 600 kadar irili ufaklı ada vardır. Kıyı şeridi genellikle sapdır. Neretva Irmağı'nın denize döküldüğü bölge dışında gerçek kıyı ovalarına pek rastlanmaz Ülkenin orta kesiminde yer alan dağlık bölgede Mokra ve Kuzey Arnavutluk Alpleri, 2 400 – 300 m yüksekliğe erişir. Burada 900 – 2000 m yükseltili platolara da rastlanır. Bölgenin başlıca önemli akarsular, İbar, Drina ve Bosna'dır. Drava ve Sava ırmakları arasında, geniş ovaların yer aldığı bir bölge uzanır. Burada ırmaklar menderesler çizerek geniş bir bataklık kuşaklar oluşturur. Voyvodina bölgesi, Tuna Irmağı'nın kuzeyinde kalan Pannonian Ovası'nı kapsar. Bu bölge iki büyük ırmağın, Tuna ve Tisa ırmaklarının birleşme yeridir. Orta Sırbistan bölgesi, geniş ve yavaş akışlı Mırava Irmağı ile Sumadija Platosu'nu içine alır. Doğu Sırbistan yükseltileri, yapı bakımından Karpat dağ sisteminin bir parçasıdır. Güneyde 1 88 m'ye ulaşan kütleler, kuzeye gidildikçe adım adım 900 m'ye düşer. Makedonya bölgesi, Vardar Ormağı yoluyla Ege Denizi'ne bağlanır. Volkanik kayalar ve tektonik havzaların bulunduğu bu bölgede aynı zamanda Ohrid ve Prespa gölleri de yer alır.

İklim ve Bitki Örtüsü

Yugoslavya'nın İklim özellikleri bölgelere göre değişiklik gösterir. Adriyatik Denizi kıyısında ortalama sıcaklık Ocak'ta 7 C, Temmuz'da 24 C'dır. Yağış azdır. İçerilere doğru gidildikçe yağış artar. Kışın kar yağışı görülür. Orta kesimdeki dağlık bölgede yaz fırtınalarına rastlanır. Ovalar dağ etekleri ve doğu bölgelerinde kışllar soğuk (-1 C), yazlar sıcaktır (25 C), Yugoslavya'nın bitki örtüsünün coğrafi konumu ve üç ayrı bitki kuşağının bir araya gelmesi nedeniyle ilginç özellikler gösterir. Akdeniz bölgesi bitki kuşağının yer aldığı Adriyatik kıyılarında herdemyeşil meşe ormanları uzanır. Eurosibirya Kuzey Amerika kuşağı, Yugoslavya'nın büyük bir bölümünde egemendir. Bu bölgede meşe, gürgen ve kayın ormanlarında rastlanır. Yüksek dağlık bölgelerde ise ayrı bir bitki örtüsü yer alır. Yabanıl hayvan varlığı zengindir. Geyik, ayı, yaban domuzu, dağ keçisi, maral varlığı av turizmini son derce canlı tutacak düzeydedir.

Siyasi yapı

Anayasa

Yugoslavya Federal Meclisi binası

Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti anayasası 1963 ve 1974 yılında düzenlenmiştir.

Yugoslavya Komünistler Birliği ülkedeki ilk seçimi kazanmış ve ülke çapında siyasi gücünü konumlandırmıştır. Bu dağılış, federasyondaki bütün anayasal cumhuriyetlerde gerçekleşmiştir. Parti, kendi siyasi durumunu parti kongresi ile düzenlemiş, bu kongre de her cumhuriyetin oylaması ile kurulmuştur. Son parti kongresi 1990 yılında yapılmıştır.

Belgrad’da bulunmuş olan Yugoslavya Federal Meclisi, bugün Sırbistan meclisi olarak görevini sürdürür. Federal Meclis, ülke çapındaki komünist üyelerden oluşturulmuştur.

Devletin siyasi lideri Josip Broz Tito olmuştur; devlet bir nevi onunla özdeş olmuştur. Tito’nun ölümü sonrasında ülkede birçok lider ortaya çıkmıştır.

1974 Yugoslavya Anayasası ülkede yeni düzenlemeler getirmiştir. Bunlar içinde, Sırbistan idari yapısında gerçekleşen değişikliklerdir. Söz konusu değişiklikler, Sırbistan içinde Kosova Özerk Sosyalist Cumhuriyeti ve Voyvodina Özerk Sosyalist Cumhuriyeti’nin oluşturulması ve bunlara kendi yönetimlerine dair haklar vermesidir. Ancak bu özerk bölgeler üst çatı bakımından Sırbistan Sosyalist Cumhuriyeti’ne bağlıydılar.

Federal yapılar

Yugoslavya federasyon yapısı, 1944 yılında oluşturulan altı anayasal sosyalist cumhuriyete ve iki özerk sosyalist bölgeye sahip olmuştur.^[8] Federal başkent Belgrad olan federasyonun cumhuriyet ve bölgeleri şunlar olmuştur:

Ad	Başkent	Bayrak	Arma	Konum
Bosna-Hersek Sosyalist Cumhuriyeti	Saraybosna
Hırvatistan Sosyalist Cumhuriyeti	Zagreb
Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti	Üsküp
Karadağ Sosyalist Cumhuriyeti	Titograd, bugün Podgorica
Sırbistan Sosyalist Cumhuriyeti Kosova Özerk Sosyalist Bölgesi Voyvodina Özerk Sosyalist Bölgesi	Belgrad Priştine Novi Sad
Slovenya Sosyalist Cumhuriyeti	Ljubljana

Askeriye

Askerlik süresinin 12 ay olduğu ülkede, silahlı kuvvetler mevcudu 188 bin kişi civarıydı. 1989'da, askeri harcamalara, 4,41 milyar dolarlık bütçe ayrılmıştı.

Demografi

Etnik yapı

Yugoslavya SFC, “milletler” ve “milliyetler” kavramlarını ayrı ayrı kabul etmiştir. Ülkede toplam olarak 26 bilinen etnik grup olduğu belirtilmiştir. Ülke ile beraber ortaya çıkan “Yugoslav” kavramı da, bir üst kimlik olarak kullanımda olmuştur. Yugoslav tabiri, ülke vatandaşları içinde genelleyici bu üst kimlikle belirtmek isteyenler tarafından kullanılmıştır. Karışık etnikli aileler için özellikle tercih edilmiştir.

Sırplar, Hırvatlar, Boşnaklar, Macarlar, Arnavutlar, Slovenler, Türkler, Rumenler, Romanlar, Ulahlar ülkenin çeşitli kesimlerinde yaşamış olan etnik gruplardır.

Diller

Yugoslavya nüfusu genel olarak Sırp-Hırvatça^[A], Slovence ve Makedonca konuşmuştur.^[9] Sırp-Hırvatça, 1980’lerin sonunda federal cumhuriyetler Sırbistan SC, Hırvatistan SC, Bosna-Hersek SC ve Karadağ SC’de toplam olarak 12,390,000 kişi tarafından konuşulmuştur. Slovence, Slovenya SC’deki yaklaşık 1,400,000 kişi tarafından, Makedonca, Makedonya SC’deki 1,210,000 kişi tarafından konuşulmuştur.^[9]

Bu diller dışında Arnavutça ve Türkçe, Kosova ÖSB, Makedonya SC ve civardaki Sırbistan SC, Karadağ SC topraklarında konuşulmuştur. Macarca, Voyvodina ÖSB’de; Rumence, Sırbistan SC’de, Romanca da ülke genelinde birçok cumhuriyetin çeşitli kısımlarında konuşulmuştur.

Göç

Yugoslavya, ülke içinde 1980’lere kadar genellikle süren olumlu yaşam şartlarına rağmen özellikle 1960’lar ve 1970’lerde ülke dışına göç vermeye başlamıştır. Bu göçler, ülkenin siyasi, idari ve ekonomik olarak zayıfladığı dönemde artarak devam etmiştir. Göçün yönü İsviçre, Almanya gibi Avrupa ülkeleriyle Kuzey Amerika şeklinde olmuştur.

Eğitim

Üniversiteler

Belgrad Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Ljubljana Üniversitesi ana binası

Belgrad Üniversitesi (kuruluş tarihi 1808) ve Zagreb Üniversitesi (kuruluş tarihi 1669), Yugoslavya oluşturulmadan önce kurulan üniversitelerdir.

1918-1992 dönemi arasında ülke çapında kurulan üniversiteler şunlardır:^[10]

Ljubljana Üniversitesi (1919)
Saraybosna Üniversitesi (1949)
Aziz Kiril ve Metodiy Üniversitesi (1949)
Novi Sad Üniversitesi (1960)
Niş Üniversitesi (1965)
Priştine Üniversitesi (1970)
Belgrad Sanat Üniversitesi (1973)
Rijeka Üniversitesi (1973)
Split Üniversitesi (1974)
Veljko Vlahović Üniversitesi (Titograd) (1974)
Banja Luka Üniversitesi (1975)
Maribor Üniversitesi (1975)
Osijek Üniversitesi (1975)
Kragujevac Üniversitesi (1976)
Tuzla Üniversitesi (1976)
Mostar Üniversitesi (1977)
Manastır Aziz Ohrili Kliment Üniversitesi (1979)

Ekonomi

Yugoslav ekonomisi, özyönetime dayalı planlı bir sosyalist yapıdadır. Toplumsal mülkiyet konusu üretim araçlarıyla, GSMH'nin yaklaşık %82'si üretilmektedir. II. Dünya Savaşı öncesinde Avrupa'nın geri tarım ülkelerinden biri olan Yugoslavya, savaş sırasında nüfusunun %11'ini oluşturan 1,7 milyon insanını ve ulusal zenginliğinin %17'sini yitirdi. Savaş sonrasında ekonomik ablukayla yüz yüze geldi. Tüm bunlara karşın iki yıllık bir sürede yıkımın üstesinden gelinerek yoğun bir sanayileşme atılımına girişti. 1947-1977 arasındaki otuz yıllık dönemde, yıllık büyüme oranı ortalama %6,2 dolayında arttı; bir başka deyişle bu dönem boyunca her on bir yılda üretim iki katına çıktı.
GSYİH (SAGP): 146,7 milyar dolar, Kişi başına: 6.220 dolar, Dış alım: 12.164 milyon dolar, Dış satım: 10.641 milyon dolar (1982), GSYİH (düşük): 61,7 milyar dolar (1987)

(1982)	Nüfus İçindeki Payı (%)	Ulusal Gelirdeki Payı (%)
Tarım	35	17
Madencilik	5	5
Sanayi	22	38
Hizmetler	38	40

Tarım ve Hayvancılık

Bugün tarımdaki mülkiyet ilişkileri, büyük ölçüde savaş sonrasında gerçekleştirilen ve 1,5 milyon hektar alanı kapsayan toprak reformuyla bağlantılıdır. Bu reformla, toprakların yarısıyla tarımdaki sosyalist kesim yararlanırken, öteki yarısı, 180 000 yoksul köylü ve 65 000 verimsiz topraklardan göçetmiş köylü ailesi arasında dağıtıldı. Özel mülkiyete konu olan çiftliklerin sayısı 190 00 dolayındaydı, 2 hektar büyüklüğünde 470 000; 3 hektar büklüğünde 400 000; 3-5 hektar büyüklüğünde 5550 000 ve 5-8 hektar büyüklüğünde 42 000 çiftlik bulunmaktaydı. 2 704 sosyalist çiftlikle işbirliği içinde üretim yapan özel çiftlik sahipleri, kendi aralarında da kooperatif kurabilmekteydi. Son yirmi yılda tarım alanında ileri teknolojiyle donanmış, çalışma üretkenliğinin yüksek olduğu büyük tarım - sanayi kompleksleri ya da tarım fabrikları adı verilen işletmeler kuruldu. Sayıları 100 dolayında ve her biri 5 000 hektardan büyük olan bu tarım - sanayi kompleksleri, kamu mülkiyetindeki toprakların %60'ından çoğunu işletmekteydi. Kamu mülkiyetindeki toprakların yalnızca % 15'i olmasına karşın ülkenin tarımsal üretiminin %50'sini, pazar gereksiniminin %70'ini karşılamaktaydı. Başta gelen tarımsal ürün, sulak soprakların %30'unda yetiştirilen mısırdır. Öteki tarımsal ürünler buğday, şeker pancarı, patates, üzümdür. Hayvancılık gerek büyükbaş gerekse küçükbaş bakımından önemliydi.

Yugoslavya’nın simgelerinden Zastava 850 (Fiço)

Adını Yugoslavya’dan alan ülke otomobili: Yugo (İhracatı yapılan bir model)

Tarımsal Yapı	Toplam	Kamu Mülkiyeti	Özel Mülkiyet
İşletme Sayısı	2 602 256	2 704	2 559 552
Tarımsal Üretim (milyon dinar)	106 964	25 771	81 193
Traktör	296 825	25 825	271 000
Sulak Arazi (000 hektar)	9 950	1 560	8 390

Cinsi	Üretilen Miktar (1983, bin t)	Cinsi	Üretilen Miktar (1983, bin t)
Mısır	10 719	Erik	991
Şeker pancarı	5 666	Elma	557
Buğday	5 525	Ayçiçeği	139
Patates	2 580	Çavdar	83
Üzüm	1 611	Tütün	67

Tür	Üretilen Miktar (1983, bin baş)
Kümes hayvanları	69 680
Domuz	8 730
Koyun	7 452
Sığır	5 351
At	505

Balıkçılık

Tatlısu (1983'te 26 527 t) ve deniz balıkçılığı (1983'te 53 237 t) olmak üzere her iki alanda da yürütülmektedir.

Madencilik ve Sanayi

Yugoslavya yer altı kaynaklarınca zengin bir ülkedir. Dalmaçya kıyılarında, İstria, Karadağ'da ve Hersek'te boksit (1983 üretimi 3,5 milyon ton), Bor'da bakır (1983 üretimi 23,4 milyon t), Sırbistan ve Slovenya'da çinko ve kurşun (1983 üretimi 4 milyon t). İdrija'da cıva yatakları, krom ve antimuan yataklarıyla birlikte demirdışı maden zenginliği oluşuturur. Bosna'da demir (1983 üretimi 5 milyon t), Slovenya, Bosna, Sırbistan ve İstria'da linyit, Hırvatistan'da petrol öteki yer altı kaynaklarıdır. 1956 öncesi dönem, esas olarak, sanayileşmenin temellerinin atılmasına ayrılmıştı. 1965'ten sonra sanayide bir ekonomik reform uygulaması başlatıldı ve piyasa mekanizmasına ve özyönetime belirleyici rol tanındı. İzleyen dönemde ekonominin bütününde, Batı dünyasından taşınan enflasyona ek olarak, sinai büyüme oranlarında bir gerileme görüldü. Nitekim 1982-1983'te büyük yatırımlar önemli ölçüde yavaşlatıldı. Başta gelen ağır sanayi kuruluşları alüminyum işlemne dalındaır. Demir - çelik tesisleri, çimento fabrikalrı, makina yapım kuruluşları önde gelir. İnşaat malzemesi kâğıt, tekstil, gıda, sigara öbür gelişkin sanayi dallarıdır.

Spor

1974 Dünya Kupası’nda millî takım golü
(Yugoslavya 9 - 0 Zaire)

Yugoslavya, atletizmde ve futbol, basketbol, hentbol, sutopu ve voleybol gibi takım oyunlarında dünya çapında başarıya, güce sahip olmuştur.

Ülkenin dünya çapında öne çıkan futbol takımı Kızıl Yıldız olmuştur. Onu Partizan ve diğer takımlar izlemiştir. Futbol takımları dışında, yetiştirdiği futbolcularla da ülke, ciddi bir üne sahip olmuştur. Yetişen futbolcular ülke içinde ve ülke dışında çeşitli takımlarda oynamışlardır.

Basketbolda Dražen Petrović ve Vlade Divac önderliğindeki genç kadroyla 90'lı yılların Avrupa ve Dünya'daki en iyi takımlarından biri olmuş ve Zagreb'te düzenlenen Avrupa Şampiyonasında Yunanistan'ı yenerek şampiyon olmuşlardır. Dünya Şampiyonasında (1990) SSCB'yi yenerek şampiyon olup, 1992 Olimpiyat finalinde (Barcelona) Rüya takım ABD'ye kafa tutmuşlar ama yenememişlerdir. Ayrıca kendi evinde düzenlenen Dünya Şampiyonasını kazanan tek ülke Yugoslavya'dır (1970).

Edebiyat

Yugoslavya halklarının her biri ayrı ayrı, binlerce yıllık bir değişime uğradığından, Sırplar, Hırvatlar, Boşnaklar ve Makedonlar bağımsız edebiyatlara sahiptirler. En eski tarihlerden beri, Hırvatlar ve Sırplar, orta Avrupa'nın kültürel haritasının önemli bir parçası oldular. Bağımsız bir krallık halinde birleştikleri I. Dünya Savaşı sonlarına dek Latin ve Slav alfabelerini kullanan Yugoslavlar, üç edebi dile sahipti; Sırp-Hırvat, Sloven ve Makedon dili. II. Dünya Savaşı'ndan sonra sosyalist gerçekçilik 1970-1980 yıllarına dek tüm Yugoslavya'da ağır basan bir öğreti olarak sürdü. 1970'li yıllardan sonra edebiyat anlayışlarında bir çeşitlenme oldu. 1961 Nobel Ödülü'nün sahi Ivo Andrić, Yugoslav Ansikopedisi'nin yönetimini de yürüten Miroslav Krieja, Miloš Crnjanski, Danilo Kiş, Vasko Popa Yugoslav edebiyatının dünya çapında temsilcileri arasındadır.

Resimler

Ülkenin dağılma sürecindeki savaşta simgeleşen Vukovar su deposu
Federal Yürütme Konseyi (Belgrad)
Josip Broz Tito’nun mezarı
Zastava 750 marka polis arabası

Ayrıca bakınız

Notlar

Wikimedia Commons'ta Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

A. ^ Boşnakça, ülke içinde Sırp-Hırvatça kapsamında değerlendirilmiştir.

Kaynakça

^ ^a ^b [1] 20 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Proclamation of Constitution of the Feredative People’s Republic of Yugoslavia, 31. 1. 1946.
^ ^a ^b Yugoslav 16 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Terra.es
^ “Jug” 7 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wiktionary (İngilizce)
^ “Yugoslavia” 5 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wiktionary (İngilizce)
^ Leslie Benson, Yugoslavia: a Concise History; Palgrave Macmillan, 2001 ISBN 0-333-79241-6 (İngilizce)
^ Tanıl Bora, Milliyetçiliğin Provokasyonu, Birikim Yayınları, İstanbul 1995, s. 71.
^ Alpaslan Işıklı, Kuramlar Boyunca Özyönetim ve Yugoslavya Deneyi, Alan Yayıncılık, İstanbul 1983, s. 142-143.
^ "New Power" 7 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Time - 4 Aralık 1944 (İngilizce)
^ ^a ^b Arnold M. Rose, Institutions of Advanced Societies, University of Minnesota Press, 1999 4 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-8166-0168-2 (İngilizce)
^ Enciklopedija Jugoslavije, 2. Ausg., Band 6, Artikel Jugoslavija, Abschnitt Nauka, S. 510 s.

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti hakkında daha fazla bilgi edinin
	Vikisözlük'te tanımlar
	Commons'ta dosyalar

Yugoslavya başkanları16 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Yugoslavya Devlet Nişanları

[constitution1946-1] [1] 20 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Proclamation of Constitution of the Feredative People’s Republic of Yugoslavia, 31. 1. 1946.

[terraes-2] Yugoslav 16 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Terra.es

[3] “Jug” 7 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wiktionary (İngilizce)

[4] “Yugoslavia” 5 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wiktionary (İngilizce)

[Yugoslavia:_a_concise_history-5] Leslie Benson, Yugoslavia: a Concise History; Palgrave Macmillan, 2001 ISBN 0-333-79241-6 (İngilizce)

[6] Tanıl Bora, Milliyetçiliğin Provokasyonu, Birikim Yayınları, İstanbul 1995, s. 71.

[7] Alpaslan Işıklı, Kuramlar Boyunca Özyönetim ve Yugoslavya Deneyi, Alan Yayıncılık, İstanbul 1983, s. 142-143.

[8] "New Power" 7 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Time - 4 Aralık 1944 (İngilizce)

[Institutions_of_Advanced_Societies-9] Arnold M. Rose, Institutions of Advanced Societies, University of Minnesota Press, 1999 4 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-8166-0168-2 (İngilizce)

[uniej-10] Enciklopedija Jugoslavije, 2. Ausg., Band 6, Artikel Jugoslavija, Abschnitt Nauka, S. 510 s.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[A]

[9]

[10]