2023-2024 Türkiye anayasa krizi
2023-2024 Türkiye anayasa krizi, 8 Kasım 2023 tarihinde Yargıtay 3. Ceza Dairesinin TBMM üyesi Can Atalay'ın tahliye edilmesine dair Anayasa Mahkemesinin kararını bozmak için müdahalede bulunması ile başlayan bir yargı krizi sürecidir.[1]
Kriz
değiştirAnayasa Mahkemesi, 25 Ekim 2023 tarihinde Atalay'ın "seçilme ve siyasi faaliyette bulunma" ve "kişi hürriyeti ve güvenliği" haklarının ihlal edildiğini belirterek gerekli işlemlerin yapılması için dosyanın ilk derece mahkemesi olan İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi'ne gönderilmesine karar verdi. Mahkeme, Anayasa Mahkemesi'nin kendisine gönderdiği kararı değerlendirmesi için dosyayı Yargıtay 3. Ceza Dairesi'ne gönderdi. Yargıtay 3. Ceza Dairesi, 8 Kasım 2023 tarihinde, Can Atalay hakkında kesinleşmiş hüküm verdiğini ve kararın TBMM Genel Kurulunda okunmamasına rağmen Can Atalay'ın milletvekilliğinin kesin olarak düşürüldüğünü ve bu yüzden Anayasa Mahkemesi'nin kesinleşmiş bir hükümden dolayı inceleme yaparak yetkisini aştığını belirterek, Anayasa Mahkemesi'nin kararına uymama talimatı verdi. Ayrıca Anayasa'yı ihlal ettikleri gerekçesiyle Can Atalay'ın davasında görüş bildiren 14 üye arasından kabul oyu kullanan 9 Anayasa Mahkemesi üyesi hakkında Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na suç duyurusunda bulunarak Can Atalay'ın vekilliğin düşürülmesi işlemlerine başlanmasına dair kararını TBMM Başkanlığı'na iletti.[2][3]
21 Aralık 2023 tarihinde Anayasa Mahkemesi, Can Atalay hakkında ikinci kez hak ihlali kararı verdi.[4]
27 Aralık 2023 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanan Anayasa Mahkemesi'nin gerekçeli kararında Anayasa Mahkemesi üyeleri tarafından Can Atalay'ın "bireysel başvuru hakkının" ihlal edildiğine oy birliğiyle; "seçilme ve siyasi faaliyette bulunma hakkı" ve "kişi hürriyeti ve güvenliği hakkının" ihlal edildiğine oy çokluğuyla karar verildi. Gerekçeli kararda, İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi'nin, dosyayı Yargıtay 3. Ceza Dairesi'ne göndererek kendisine Anayasa Mahkemesi tarafından verilen yeniden yargılama görevini kullanmadığı belirtildi. Yargıtay. 3 Ceza Dairesi'nin, önceki Can Atalay başvurusunda olumlu oy kullanan Anayasa Mahkemesi üyeleri hakkında Anayasa'yı ihlal ettikleri gerekçesiyle suç duyurusunda bulunmasının kanunen kendisine tanınan bir yetki olmadığından Yargıtay 3. Ceza Dairesi'nin yetkisini aştığına yer verildi. Ayrıca kamu gücünü kullanan organların eylemlerinin Anayasa'ya uygunluğunun sadece Anayasa Mahkemesi tarafından yapılabileceği belirtildi. Yargıtay. 3 Ceza Dairesi'nin almış olduğu "Anayasa Mahkemesi'nin kararına uymama" şeklinde bir kararın Türk hukuk sisteminde bulunmadığını belirtti. Yargıtay ve Danıştay gibi yüksek yargı organlarının daha önce defalarca kararlarında Anayasa Mahkemesi kararlarına uyduğuna yer verildi. Anayasa Mahkemesi kararlarına rağmen kişilerin özgür bırakılmaması ve tutulmalarına devam edilmesinin keyfiyete sebep veren bir durum olduğu belirtildi. Anayasa Mahkemesi kararlarının idari, yasama ve yargı organlarını kesin olarak bağladığını, hiçbir merci tarafından Anayasa'ya ve kanunlara uygunluğunun sorgulanamayacağını, yargı ve diğer kamu gücünü kullanan organların Anayasa Mahkemesi kararlarını yerine getirmekle sorumlu olduğu belirtildi. Aksi takdirde bir hukuk devletinde anayasal hükümlere uymamanın ilgilileri açısından cezai, idari ve hukuki sorumlulukları olduğuna yer verildi.[5][6]
27 Aralık 2023 tarihi akşam saatlerinde İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi dosyayı yeniden yargılaması için Yargıtay 3. Ceza Dairesi'ne gönderdi.[7]
3 Ocak 2024 tarihinde Yargıtay 3. Ceza Dairesi, Anayasa Mahkemesi'nin Can Atalay hakkındaki ikinci hak ihlali kararının hukuki değerinin olmadığını belirtti ve Anayasa'nın 153. maddesi kapsamında uygulanabilecek bir karar olmadığından Anayasa Mahkemesi'nin kararına uyulmamasına karar verdi. Yargıtay 3. Ceza Dairesi, kararda Anayasa Mahkemesi'nin jüristokrasik bir davranış sergilediğini belirtti.[8]
30 Ocak 2024 tarihinde Can Atalay'ın milletvekilliğinin düşürülmesine yönelik Yargıtay kararı TBMM Genel Kurulunda okundu ve böylece vekilliği düşürüldü.[9]
Can Atalay kararlarında imzası bulunan Yargıtay 3. Ceza Dairesi Başkanı Muhsin Şentürk 16 Mayıs 20124 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı olarak atandı.[10]
1 Ağustos 2024 tarihinde Resmi Gazete'de Anayasa Mahkemesi'nin 22 Şubat 2024 tarihli gerekçeli kararı yayımlandı. CHP'nin ve DEM Parti'nin iptal davaları birleştirilerek verilen bu karara göre Can Atalay'ın milletvekilliğinin Yargıtay 3. Ceza Dairesi tarafından düşürülmesinin de facto olduğunu ve kanunen yok hükmünde olduğunu belirterek olmayan bir durum hakkında iptal kararı verilemeyeceğinden ötürü 4'e karşı 10 oy ile iptal kararına yer olmadığına dair karar verdi.[11][12] Ayrıca kararda Anayasa Mahkemesi'nin yol gösterici ve tavsiye niteliğinde karar vermediği, bütün yargı organlarını ve kamu kurumlarını bağlayıcı karar verdiğini ve karar hakkında hiçbir yargı organının veya kamu kurumunun takdir hakkı bulunmadığı belirtildi.
Muhalefet partilerinin Can Atalay hakkında verilen AYM kararının okutularak milletvekilliğinin iadesi için yapılan TBMM'de olağanüstü toplanma çağrısı üzerine TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş, 16 Ağustos 2024 tarihinde TBMM'yi olağanüstü toplanmaya çağırmıştır. MHP'nin katılmadığı, Ahmet Şık'ın Alpay Özalan tarafından darp edilmesi gibi olaylar yaşanan olağanüstü toplantıda Can Atalay kararı hakkında verilen genel görüşme önergesi, AK Parti oyları ile reddedildiğinden AYM kararı okunmamıştır. Bunun üzerine CHP, 10 Eylül 2024 tarihinde TBMM'yi olağanüstü toplantıya çağırmıştır. Ancak TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş, "Gelmeyen dilekçe hakkında niye kanaatimi belirteyim? Geldi, konuşuldu ve yasal olarak da tüketilmiş bir konu var. Aynı konuda olağanüstü toplantı talep edilemez." sözleriyle bu çağrıyı reddetmiştir.[13]
Tepkiler
değiştirSiyasi partiler ve siyasetçiler
değiştirMuhalefet partileri, bu adımı "hukuki bir darbe girişimi" olarak nitelendirdi. Siyasi ve hukuki işlerden sorumlu AKP Genel Başkan Yardımcısı Hayati Yazıcı, "Devleti oluşturan erkler, sorun çözümler. Asla sorun üretmez, üretemez. Birbirini çelmeleyemez." diyerek kararı eleştirdi.[14] Eski AK Partili Millî Eğitim Bakanı Hüseyin Çelik "Bu sefer biz kendi militan yargımızı oluşturduk, helal olsun bize" diyerek karara tepki gösterdi.[15] Eski AK Partili milletvekili Şamil Tayyar, Yargıtayın kararını "bir siyasi muhtıra" olarak niteledi ve Yargıtayın TBMM'ye ayar vermeye çalıştığını belirterek kararı eleştirdi.[16]
Can Atalay'ın milletvekili olduğu Türkiye İşçi Partisi'nin Genel Başkanı Erkan Baş, bu kararı "yargıda darbe girişimi" olarak nitelendirdi ve Yargıtay 3. Ceza Dairesi üyeleri hakkında suç duyurusunda bulunduklarını açıkladı.[17]
Ana muhalefet partisi Cumhuriyet Halk Partisi'nin yeni genel başkanı Özgür Özel, kararı "anayasal düzene karşı bir darbe girişimi" olarak nitelendirdi.[18] Muhalif parti milletvekilleri, Yargıtayın kararını meclis iradesinin üstünde emir verdiği gerekçesiyle eleştirdi. Özgür Özel, 8 Kasım gecesi TBMM'de CHP Grup Toplantısı düzenlendi. 9 Kasım'da TBMM Başkanı Numan Kurtulmuş'u meclis iradesine sahip çıkmak için Meclis Danışma Kurulu toplantısına çağırdı. Numan Kurtulmuş başta Meclis Danışma Kurulu toplantısı yapılacağını bildirmesine rağmen sonradan bu toplantının yapılmayacağını açıkladı. Bunun üzerine Özgür Özel, milletvekillerine TBMM'de Genel Kurulunu terk etmeme çağrısı yaptı.[19]
MHP Genel Başkan Yardımcısı ve hukukçu Feti Yıldız, "Anayasa Mahkemesine karşı bir kontrol mekanizması" olmamasının eksiklik olduğunu belirtti ve AYM'nin "yargısal aktivizm" yapıp norm ihdas edemeyeceğini belirterek Yargıtayın kararını destekledi.[20]
Cumhurbaşkanı Erdoğan 10 Kasım günü Özbekistan ziyareti dönüşünde uçaktaki gazetecilere Anayasa Mahkemesinin son zamanlarda birçok yanlış karar aldığını, Yargıtayın kararında bir yüksek mahkeme olarak AYM ile ilgili bir yaptırım ve TBMM'den Can Atalay'ın vekilliğinin düşürülmesini talep ettiğini belirtti. AK Parti içerisindeki kararı eleştiren kişilerin yanlış yaptığını ve parti olarak birlikte hareket etmek gerektiğini hatırlatarak Yargıtayın kararına desteğini dile getirdi.[21] Erdoğan, 10 Kasım tarihli Atatürk'ü anma programında da bir daha bu tür yüksek yargı krizinin yaşanmaması için çözümün Mecliste yeni bir anayasa yapmak olduğunu söyledi.[22]
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın yeni anayasa önerisini bir kez daha gündeme getirmesi üzerine CHP Genel Başkanı Özel, Erdoğan'ı krize müdahale etmek suretiyle anayasal düzeni askıya almak ve buna önderlik etmekle itham etti.[23]
Hukuk camiası
değiştirTürkiye Barolar Birliği, bu kararı "anayasal düzene karşı başkaldırı" olarak nitelendirdi.[24] TBB Başkanı Erinç Sağkan ve TBB Yönetim Kurulu üyeleri, Yargıtay Başkanı Mehmet Akarca, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Bekir Şahin, Yargıtay Genel Sekreteri Fevzi Yıldırım ile Hakimler ve Savcılar Kurulu Başkanvekili Mehmet Akif Ekinci'yi ziyaret ederek, AYM kararını uygulamayan Yargıtay 3. Ceza Dairesi Başkan ve üyeleri ile İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi heyeti hakkında gereğinin yapılması için başvuruda bulundu.[25]
Birçok hukukçu, Yüce Divan sıfatıyla AYM'nin kendi üyelerini kendisinin yargılayabileceğini belirterek Yargıtayın kendini AYM'nin yerine koyduğunu ve yetkisini aştığını bildirdi.[26]
İstanbul Barosu, AYM tarafından verilen hak ihlali kararını uygulamayan Yargıtay 3. Ceza Dairesi başkanı ve üyeleri hakkında Yargıtay Birinci Başkanlık Kuruluna suç duyurusunda bulundu. Suç duyurusuna ilişkin dilekçe, ayrıca disiplin soruşturmalarının da yapılması için Yargıtay Yüksek Disiplin Kurulu ile Hakimler ve Savcılar Kuruluna gönderildi.[27] Ankara Barosu da Yargıtay 3. Ceza Dairesinin anayasayı tasfiye ettiğini belirterek[28] 10 Kasım'da Mustafa Kemal Atatürk'ün Ankara Adalet Sarayı'nda bulunan anıtında yapılacak anma töreninin ardından Yargıtayın Ahlatlıbel'de bulunan binasına yürüyüş yapılacağını ve Yargıtay binası önünde basın açıklaması yapılacağını açıkladı.[29]
Yargıtay Onursal Başkanı Sami Selçuk, AYM'nin kararına herkesin uymak zorunda olduğunu ve Yargıtay 3. Ceza Dairesinin böyle bir karar vermiş olabileceğine inanmadığını belirtti.[30]
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın danışmanı Mehmet Uçum, AYM'nin anayasaya aykırı karar vererek "yargısal aktivizm" yaptığını ve Yargıtay 3. Ceza Dairesi kararının "turnusol kâğıdı" olduğunu belirterek "bu kararla kim Millî Yargıdan yana, kim değil belli olur" sözleriyle kararı destekledi.[31]
Kaynakça
değiştir
- ^ "Yargıtay, Anayasa Mahkemesi üyeleri hakkında suç duyurusunda bulundu". BBC News Türkçe. 8 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "SON DAKİKA HABERİ: Yargıtay'dan Can Atalay için ihlal kararı veren Anayasa Mahkemesi üyeleri hakkında suç duyurusu". NTV. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "Yargıtay'dan Can Atalay'a tahliye yok, AYM üyelerine suç duyurusu var". Gazete Duvar. 8 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "Anayasa Mahkemesi'nden Can Atalay için ikinci kez hak ihlal kararı - Sözcü Gazetesi". Sözcü. 2023. 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2023.
- ^ "Anayasa Mahkemesi Kararı" (PDF). Resmi Gazete. 27 Aralık 2023. 26 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Aralık 2023.
- ^ "AYM, Can Atalay için verdiği hak ihlali kararını hangi gerekçelere dayandırdı?". BBC Türkçe. 27 Aralık 2023. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2023.
- ^ "İstanbul 13. ACM, Can Atalay'ı tahliye etmedi, dosyayı yine Yargıtay'a gönderdi". Evrensel. 27 Aralık 2023. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2023.
- ^ "Yargıtay, AYM'nin Can Atalay'la ilgili hak ihlali kararına 'Hukuki değeri yok' diyerek yine uymadı". BBC Türkçe. 3 Ocak 2024. 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2024.
- ^ "Can Atalay: Yargıtay kararı okundu, TİP Hatay Milletvekili'nin vekilliği düşürüldü". BBC News Türkçe. 30 Ocak 2024. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2024.
- ^ "Erdoğan, AYM'nin Can Atalay kararına uymayan Muhsin Şentürk'ü Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı'na atadı". Medyascope. 16 Mayıs 2024. 19 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2024.
- ^ "Anayasa Mahkemesinin 22/2/2024 Tarihli ve E: 2024/45, K: 2024/61 Sayılı Kararı" (PDF). T.C. Anayasa Mahkemesi. T.C. Cumhurbaşkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğü. 1 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2024.
- ^ "Anayasa Mahkemesinin 22/2/2024 Tarihli ve E: 2024/43, K: 2024/65 Sayılı Kararı" (PDF). T.C. Anayasa Mahkemesi. T.C. Cumhurbaşkanlığı Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğü. 1 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2024.
- ^ Yıldırım, İrem (31 Ağustos 2024). "Numan Kurtulmuş laf cambazlığı peşinde: Can Atalay'ın 'gelmeyen dilekçesi' nerede?". soL. 31 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2024.
- ^ "Yargıtay'ın Can Atalay kararına AK Parti'den ilk yorum: Çok yazık". Gazete Duvar. 8 Kasım 2023. 8 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "Hüseyin Çelik: "Bu sefer biz kendi militan yargımızı oluşturduk, helal olsun bize"". Birgün. 9 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "Şamil Tayyar: Bir siyasi muhtıradan söz etmek de mümkün". Gazete Duvar. 9 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "TİP Genel Başkanı Erkan Baş: Bugün soru şudur; bu darbe girişimini püskürtecek miyiz, püskürtmeyecek miyiz?". T24. 9 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ Merkezi, Haber (8 Kasım 2023). "Yargıda Can Atalay krizi: Yargıtay, "hak ihlali" kararı veren AYM üyeleri hakkında suç duyurusunda bulundu". Medyascope. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "CHP Genel Başkanı Özel: Danışma Kurulu toplantısının yapılmayacağını öğrendim, TBMM Genel Kurulu'nu terk etmeme eylemine başlıyoruz". BBC Türkçe. 9 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "MHP'li Feti Yıldız'dan Yargıtay kararı hakkında ilk yorum: AYM'ye karşı kontrol mekanizması olmalı…". Sabah. 9 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "Erdoğan'dan Yargıtay-AYM kriziyle ilgili açıklama". Sözcü. 10 Kasım 2023. 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2023.
- ^ "Erdoğan, yargıda yaşanan krizi yeni anayasa ile çözebileceklerini iddia etti". Medyascope. 10 Kasım 2023. 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2023.
- ^ "Özgür Özel: Erdoğan Liderliğinde Bir Kalkışma Var". 10 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2023.
- ^ "BU KARAR ANAYASAL DÜZENE KARŞI AÇIK BİR BAŞKALDIRIDIR". Türkiye Barolar Birliği. 8 Kasım 2023. 8 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "TBB YÖNETİMİ, YARGITAY VE HSK'YI ZİYARET EDEREK, ANAYASA MAHKEMESİ'NİN İHLAL KARARINI UYGULAMAYANLAR HAKKINDA İŞLEM YAPILMASI İÇİN BAŞVURUDA BULUNDU". Türkiye Barolar Birliği. 9 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ ""AYM'nin kendi 9 üyesini yargılaması mümkün görünmüyor"". Bianet. 9 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "İstanbul Barosu'ndan AYM Kararını Uygulamayan Yargıtay 3. Ceza Daire Başkanı ve Üyeleri Hakkında Suç Duyurusu". İstanbul Barosu. 9 Kasım 2023. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "8 KASIM 2023 YARGITAY, TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASINI TASFİYE ETTİ! BUGÜNÜ UNUTMA!". Ankara Barosu. 8 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "YARGITAY'IN, TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASINI TASFİYE ETME GİRİŞİMİNE KARŞI YARGITAY'A YÜRÜYORUZ!". Ankara Barosu. 9 Kasım 2023. 9 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "Yargıtay Onursal Başkanı Selçuk: Bu karara inanmıyorum, olamaz". Gazete Duvar. 8 Kasım 2023. 8 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.
- ^ "Cumhurbaşkanı Başdanışmanı Uçum: Yargıtay Milli Yargıdır, savunulacaktır". Bianet. 9 Kasım 2023. 8 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2023.