Kartli-Kaheti Krallığı
Kartli-Kaheti Krallığı (Gürcüce: ქართლ-კახეთის სამეფო, kartl-kakhetis samepo) (1762-1801[1][2]) Kartli ve Kaheti krallıklarının 1762'de birleşmesiyle kurulmuş feodal devlettir. Krallık bugünkü Gürcistan'ın büyük bölümünü Türkiye'nin az bölümünü, Ermenistan'ın Kuzeyini ve Azerbaycan'ın Kuzeybatı topraklarını kapsıyordu.
Kartli-Kaheti ქართლ-კახეთის სამეფო Kartli-Kaheti Krallığı | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1762-1801 | |||||||||||||||
 Bayrak
 Arma
| |||||||||||||||
 Kartli Kaheti Krallığı | |||||||||||||||
| Başkent | Tiflis | ||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Gürcüce | ||||||||||||||
| Hükûmet | Mutlak Monarşi | ||||||||||||||
| Kral | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Günümüzdeki durumu |  Gürcistan Rusya Ermenistan Azerbaycan | ||||||||||||||
Tarih
değiştir
Kartli kralı II. Teymuraz'ın ölümünden (1762) sonra oğlu II. Erekle birleşik Kartli-Kaheti devletinin kralı oldu. Kartli-Kaheti Krallığı'nın vasalları Gence, Erivan ve Nahçıvan hanlıklarıydı. Krallık toprakları, Şemşadil ve kralın valilerinin yönettiği eski Borçalı ve Kazah hanlıklarını kapsıyordu. Kartli-Kaheti Krallığı'nda feodal ilişkilerin gelişimi üçüncü geç fodalizm dönemindeydi. Soylu sınıfın ilerici kesimi, özgür, ücretli iş gücünün köleliğe üstünlüğünün farkındaydı. Yeni oluşturulan devlete ait ve özel işletmelerde (Ahtala, Alaverdi ve Şamlık'daki altın, gümüş ve bakır madenleri; boya, yağ, tuğla, tuz, cam, tüfek ve top imalathaneleri ve farklı işletmelerde) ücretli işçiler çalıştırıldı. Esnaf, ürünlerini ağırlıklı olarak pazarda satışa hazırlıyordu. İç ve dış ticaret gelişti, yeni şehirler ortaya çıktı (Ananuri, Duşeti, Siğnaği). Köylülerin kölelikten kurtulmaları daha sık hale geldi, özgürlüğünü kişisel olarak kazanan köylülerin sayısı arttı. Köylü mülkiyetinin farklılaşması derinleşti, köylülerin feodal karşıtlığı daha sık hale geldi (Pşavi'de ve Ksani Düklüğü'nde 1777 yılı, Kaheti'de 1786 yılı köylü ayaklanmaları gibi). Şehirlerde bir yanda yoksul nüfus ve diğer yanda tüccarlar ve tefeciler arasındaki savaşın şiddetlenmesi, 1780'li yılların ortalarından itibaren yabancı güçlerin istilaları ve iç feodallerin muhalefetinin güçlenmesi zorlu uluslararası gelişim koşullarında krallığın yıkılışının takip edeceği politik ve ekonomik güçde azalmaya neden oldu.
1760'larda II. Erekle İran'daki durumdan başarılı bir şekilde yararlandı. O zamanlar Nadir Şah'ın eski komutanlarından İran'ın neredeyse tamamını fetheden Kerim Han Zend, İran'daki iktidar savaşlarından sıyrılmıştı. Doğu Gürcistan'da İran egemenliğini yeniden kurmak istiyordu ancak güçlenen Kartli-Kaheti Krallığı ile ilişkilerini kötüleştirmekten kaçındı. 1763'te II. Erekle, şahın en güçlü rakiplerinden biri olan ve 1760'tan beri kendisi tarafından esir tutulan Azad Han'ı ona teslim etti. O zamandan itibaren İran ile Kartli-Kaheti Krallığı arasında barışçıl ilişkiler kuruldu. Kerim Han, Kartli-Kaheti'nin birleşmesini ve Ermenistan ve Azerbaycan hanlıklarının Erekle'ye karşı vasallıkları konusunda uzlaştı. II. Erekle'nin merkezi hükûmeti güçlendirmeyi amaçlayan tutarlı politikaları bazı soylu feodal beyler arasında memnuniyetsizliğe neden oldu. Kartli tahtının yasal mirasçılarının VI. Vahtang'ın torunları olduğu gerçeğini krala karşı kullandılar. 1765 yılında VI. Vahtang'ın gayri meşru oğlu Paata'yı Kartli'de kral yapmak amacıyla Erekle'ye karşı bir komplo kuruldu. Ancak komplo açığa çıktı ve Erekle katılımcıları ciddi şekilde cezalandırdı. (Markozaşvili Salonu).
1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Kartli-Kaheti Krallığı, Rus tarafında İmereti Krallığı ile birlikte savaşıyordu. Gürcistan kralları bu savaşta eski Samtshe-Saatabago (Ahıska Paşalığı) ve Car-Belakan'ı ilhak etmeyi, Dağıstanlıların aralıksız akınlarını ortadan kaldırmayı ve merkezi hükûmeti güçlendirerek rakip prensleri dağıtmayı amaçladılar. 1769'da General Gottlieb Kurt Heinrich Totleben komutasındaki Rus birlikleri Gürcistan'a geldi. 1770 yılında II. Erekle, Ahaltsihe'ye sefer yaparken Atskuri yakınlarında Totleben kralı Osmanlılar karşısında yalnız bıraktı. Buna rağmen Gürcüler Osmanlılara karşı parlak bir zafer kazandılar (Aspindza Muharebesi) ancak birliklerin sayıca azlığı nedeniyle ilerleyişe devam etmek imkansız hale geldi. Totleben, Erekle'nin muhalifleriyle ittifak kurdu, Kartli'de birkaç kaleyi işgal etti ve imparatora bağlılık yemini etmeye başladı. II. Erekle zamanında alınan önlemlerle bu girişimi boşa çıkardı ve general İmereti'ye kaçmak zorunda kaldı (Haziran 1770). Totleben burada da I. Solomon'a karşı entrikalara başladı. Sonunda imparator Totleben'i geri çağırmak zorunda kaldı ve yerine General Suhotin atandı. Suhotin'in 1771'de Poti'yi alma girişimi başarısızlıkla sonuçlandı. General, 1772'de birliklerini Gürcistan'dan Rusya'ya çekti. Böylece Erekle'nin siyasi hedefleri gerçekleşmeden kaldı. 1772-1773 yıllarında Erekle, Rus Çarlığı'na himaye antlaşması yapmak için elçiler gönderdi. O sıralarda Rusya ile Osmanlı arasında barış görüşmeleri yapılıyordu. Böylece imparator antlaşmayı reddetti.
Kartli-Kaheti Krallığı'na barışın teminatı ve güçlü bir hükûmet kurmak için düzenli birlikler gerekiyordu ancak ülkenin gerekli para kaynağı yoktu. Bunun üzerine 1774'te düzenli bir ordu kuruldu. Bu önlem, Lek yağmalarının tersine dönmesini ve ekonomik refahı sağladı ancak yine de yeterli değildi. 1774'te Erekle yeniden Rusya'dan birkaç yıllığına nakit kredi ve bir ordu istedi ancak Osmanlılarla ateşkes halinde olan Rusya, Erekle'nin talebini kabul etmeyi yararlı görmedi. II. Erekle, kraliyet gücünün güçlendirilmesi ve gerici prenslerin haklarının kısıtlanması için sürekli olarak savaştı. 1776'da kendisine karşı başarısız olan bir komplo kuruldu ve kral 1777'de Ksani Düklüğü'nü feshetti.
İran ve Osmanlılar arasındaki ilişkiler 1770'lerde bozuldu. İki imparatorluk hem savaşa hazırlanıyor hem de Erekle'nin kalbini kazanmaya çalışıyordu. Kral dikkatini Osmanlılara çevirdi. 1776-1777'de Kartli-Kaheti ile Osmanlılar arasında İran ile ilişkilerin kötüleşmesine yol açan bir antlaşma imzalandı. Kerim Han, Gürcistan'a saldırmaya hazırlanıyordu. Amacı Erekle'yi devirmek ve 1767'den beri kendi tarafında olan Prens Aleksandre'yi (VI. Vahtang'ın torunu) kral yapmaktı; 1779'da Kerim Han'ın ölümü bu saldırı planını bozdu. 1779-1780 yıllarında II. Erekle, sorunlu Erivan ve Gence hanlıklarının boyun eğdirilmesi için savaşıyordu; II. Erekle'ye muhalif soylular, Kartli-Kaheti ve Osmanlı antlaşmasını kendisine bir tehdit olarak gören I. Solomon da dahil olmak üzere bundan yararlandı. Solomon, 1779'da Prens Aleksandre'yi yanına aldı. II. Erekle, Erivan'daki bir seferden çabucak döndü ve bir darbe girişimini önledi.
1780'lerin başından beri, Kartli-Kaheti Krallığı'nın siyasi durumu, gerici prenslerin eylemleri nedeniyle kötüleşti. Düzenli ordu sistemi bozuldu. Osmanlılarla ittifakın Kartli-Kaheti Krallığı için sonuçsuz olduğu kanıtlandı. Erekle'nin Avrupa ülkelerinden maddi yardım alma girişimi de sonuçsuz kaldı. Feth Ali Han'ın Azerbaycan'da güçlenmesi, Kartli-Kaheti Krallığı'nın Gence ve Erivan hanlıkları üzerindeki etkisini tehdit etti. O zaman, Rus hükûmetinin Kafkasya'daki politikası, Kırım'ın ilhakının uygulanmasıyla bağlantılı olarak yoğunlaştı. Yaklaşan Osmanlı-Rus savaşı bağlamında, Gürcü krallıklarının ve Ermenilerin politik konumu Karadeniz ve Hazar Denizi kıyılarında Rusya'nın çıkarları için büyük önem taşıyordu. Rus hükûmeti, Erekle'ye birlik müzakerelerinin başlatılması için teklifte bulundu, bu da Erekle'nin memnuniyetle karşıladığı bir şeydi. Rus imparatorunun himayesini resmen talep etmesi teklif edildi. 21 Aralık 1782'de Erekle, kendisini ve tahttaki haleflerini tanımak, Gence-Erivan Hanlıkları üzerindeki haklarını tanımak ve Gürcistan'ın tarihi topraklarının (Samtshe-Saatabago, Doğu Kaheti) geri alınmasına yardımcı olmak şartıyla Rus himayesini talep etti. Bu bağlamda, 24 Temmuz 1782'de, Georgievsky Kalesi'nde (Kuzey Kafkasya, şimdi Stavropol Krayı) Rusya ile Kartli-Kaheti Krallığı arasında bir "Dostluk Antlaşması" imzalandı - dostane bir birlik ve koruma anlaşması. 23 Ocak 1784'te Erekle imparatora bağlılık yemini etti ve 24 Ocak'ta Georgiyevsk Antlaşması'nı imzaladı. Ortadoğu'da çarlık yönetiminin temellerinden biri olan antlaşma, hem Doğu hem de Batı ülkelerinde büyük hoşnutsuzluklara neden oldu. Osmanlı protestosu nedeniyle Rusya, İmereti Krallığı ile benzer bir anlaşmayı imzalamayı reddetmek zorunda kaldı. Osmanlılar, Kuzey Kafkasya, Ermenistan-Azerbaycan ve İran hanlıklarını silahlandırarak Kartli-Kaheti Krallığı ve Rusya'ya karşı aktif önlemler aldı. Osmanlılar Fransa ve İngiltere tarafından teşvik edildi ve desteklendi. Dağıstanlı feodal beylerin Kartli-Kaheti'ye saldırıları yeni bir güçle yeniden başladı, Erivan ve Gence hanlıkları bağımsız oldu. Krallığın nüfusu geriliyordu. Erekle Rusya'dan yardım istedi ancak yardım gönderilmedi. Temmuz 1787'de Osmanlılar, Rusya'nın Gürcistan'dan (3 Kasım 1783'te yürürlüğe giren antlaşmaya göre gönderilen) askerlerini çekmesini ve Kartli-Kaheti Krallığı'nı Osmanlı İmparatorluğu'nun vasalı kabul edilmesini talep etti ve Ağustos ayında Rusya'ya savaş ilan etti. Aynı yılın Eylül ayında Rusya, birliklerini Gürcistan'dan aniden geri çekti. Bu anlaşmanın ihlaliydi. 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, Gürcü ilerici figürleri Kartli-Kaheti devleti ile İmereti Krallığı'nı birleştirmeye çalıştı ancak başarısız oldu yine de 1790'da Gürcü krallıkları arasında ortak düşmanlara karşı ortak mücadele konusunda bir anlaşmaya varıldı. (Gürcistan Krallıkları-Prenslikleri Antlaşması 1790).
1790'lı yılların başından itibaren Kartli-Kaheti devleti, İran'da güçlenen Ağa Muhammed Han tarafından büyük tehdit altındaydı. Erekle, Rus imparatorundan antlaşmada öngörülen birlikleri göndermesini istedi. 1793-1794'te Erekle, Rus hükûmetine defalarca benzer bir talepte bulundu, ancak Rusya, Kartli-Kaheti Krallığı sarayına yönelik gerçek tehdide dikkat etmedi. 1795'te Ağa Muhammed Han krallığı işgal etti, Tiflis'i aldı, yağmaladı ve yaktı, Kartli'nin köylerini ve kasabalarını yıktı, halkı katletti ve esir aldı. (Krtzanisi Muharebesi 1795). Aralık 1795'te 2 Rus taburu krallığa girdi, ancak artık çok geçti. Krallık ağır bir yenilgiye uğradı. 1796'da Rusya, Gürcistan'a saldırdığı için Ağa Muhammed Han'ı cezalandırma bahanesiyle İran'a savaş ilan etti. Rus birlikleri Derbent, Şemahı ve Bakü'yü ele geçirdi. Kartli-Kaheti Krallığı'nın durumu düzeliyordu, özellikle Gence yeniden vasal oldu, ancak II. Katerina'nın ölümüyle (1796) her şey değişti. 1797'de I. Pavel savaşı durdurdu ve birliklerini geri çekti. Ağa Muhammed Han bu gerçeği kendi zaferi olarak gördü ve periyodik olarak Erekle'den vasallığı kabul etmesini talep etti, aksi takdirde krallığı yok etmekle tehdit etti. Kartli-Kaheti Krallığı bu durumdan kurtuldu, 1797'de Ağa Muhammed Han suikastçiler tarafından öldürüldü. Aynı yılın Eylül ayında imparator, anlaşma gereği burada kalıcı olması gereken iki taburu Kartli-Kaheti Krallığı'ndan geri çekti.
II. Erekle, 11 Ocak 1798'de öldü. Yerine hasta oğlu XII. Giorgi tahta çıktı. Aynı yıl yeni Feth Ali Şah (Ağa Muhammed Han'ın yeğeni) Giorgi'den vasallığı kabul etmesini istedi. Giorgi, Şah ile müzakerelere başlamak zorunda kaldı. Aynı zamanda Rus hükûmetine, anlaşma ve yardım şartlarına uymadığı takdirde bağımsız bir dış politika izleyeceğini bildirdi. İmparator anlaşmayı yeniden gözden geçirmeye karar verdi - 1799'da Giorgi'yi kral ve oğlu Davit'i varisi olarak tanıdı. Ayrıca antlaşmanın sağladığı orduyu da gönderdi. Bunu, soyluların Giorgi'ye karşı isyanı izledi, Aleksandre Batonişvili (Erekle'nin oğlu) Baba Han'ın yanına kaçtı. Umutsuz bir durumda olan Kral Giorgi, 7 Eylül 1799'da Rus hükûmetinin ilgisini daha fazla çekmek için Georgiyevsk Antlaşması'nda değişiklik yapılmasını istedi. Kartli-Kaheti Krallığı Rus İmparatorluğu'na vasal olarak bağlanacak, hem dış hem de iç işlerinde Rus hükûmetine bağlı olacaktı ancak Giorgi ve halefleri kral unvanını koruyacaktı. Bu temelde, Gürcü büyükelçileri - G. Çavçavadze, G. Avalişvili ve E. Palavandişvili - 24 Haziran 1800'de Rus hükûmetine yeni bir anlaşma temelinde bir not sundu. Taslak antlaşma, 19 Kasım 1800'de imparator tarafından onaylandı ve 23 Kasım'da XII. Giorgi'ye bildirildi. Projenin Giorgi tarafından onaylanmasından sonra yeni hükûmetin kesinleşmesi gerekiyordu. Bu amaçla Kartli-Kaheti devletine Gürcü elçileri Avalişvili ve E. Palavandişvili gönderildi. Aynı zamanda Rus hükûmeti, Kartli-Kaheti Krallığı'nı ortadan kaldırmayı ve elverişli uluslararası koşullar (Fransız-Rus yakınlaşması) sırasında krallığı ilhak etmeye karar vermişti. 18 Aralık'ta Pavel, ilk başta gizli tutulan bir manifesto imzaladı. Manifesto 28 Ocak'ta Sankt-Peterburg'da yayınlandı. Ocak 1801'de Tiflis'e gelen yukarıda bahsi geçen elçiler, babasının ölümünden sonra krallığı yöneten XII. Davit ile tanıştırıldı. Antlaşmayı imzalamaları için onları St. Petersburg'a gönderdi, ancak oraya canlı ulaşamadılar. (11 Mart 1801'de komplocular tarafından öldürüldüler). Gürcü tam yetkili temsilcileri, I. Pavel tarafından 19 Kasım 1800'de onaylanan anlaşma taslağına dayanarak Rus hükûmetine bir not sundu. Nota göre, kralın oğullarından biri, yasama gücünden yoksun kral unvanıyla imparator vekili olacak ve Kartli-Kaheti devletinin hükümdarı olarak atanacaktı. Esasen 1800'lü yıllarda Rus hükûmeti Gürcü büyükelçilerini görevden almış ve taleplerini dikkate almamıştı. Resmi tedbirlerden sonra, 12 Eylül 1801'de I. Aleksandr'ın Kartli-Kaheti Krallığı'nın fesh edilmesi ve Rusya'ya ilhak edilmesi hakkındaki manifestosu yayınlandı. Aynı gün, imparator yeni ilhak edilen ülkenin yönetimi ile ilgili bir kararnameyi onayladı. Bu kararname Mayıs 1802'de yürürlüğe girdi. 1801 yılında Rus İmparatorluğu'nun Kartli-Kaheti Krallığı'nı ilhak etmesi sonucu Gürcistan Guberniyası kuruldu.
Kültür
değiştirBilim
değiştir18. yüzyılın başlarındaki büyük kültürel gelişme Kartli Kralı VI. Vahtang'ın (1716-1724) mahiyetindeki filozoflar, tarihçiler ve bilim adamları ile birlikte büyük bir Gürcü kolonisi kurduğu Moskova'ya sürgün edilmesi nedeniyle neredeyse durma noktasına geldi. Ancak Gürcistan'da kalan düşünürler ülkelerinde kültürel dünyayı yeniden yaratmaya karar verdiler ve bu çabaları Kral II. Erekle ve kuzeni Katolikos I. Anton tarafından desteklendi. I. Anton, Nodar Asatiani tarafından aktarılan bilgilere göre Aristo, Plato ve İoane Petritsi gibi Orta Çağ Gürcü filozoflarının çalışmalarından etkilenen bir aydındır. Fransa ve Almanya'daki Aydınlanma Çağı filozoflarıyla aynı düşüncelere sahipti ve Christian Wolff'un eserlerini ve daha birçok eseri Almancadan Gürcüce'ye tercüme etti. Anton, Kartli-Kaheti kralına adadığı Kıymetli Taşlar adlı eseri yazdı.
Anton'a Gaioz Rektori, Pilipe Kaitmazaşvili, Ambrosi Nekreseli ve Anton Tsargaleli gibi birçok Gürcü filozoflardan oluşan aydın jenerasyonu eşlik etti. Birlikte Rusça, Ermenice ve diğer dillerden çeşitli eserler çevirdiler. Gürcistan kraliyet mahkemesi ilk kez millî eğitimin sorumluluğunu üstlendi. Böylece Katolikos Anton'un önderliğinde, Gürcü dilini öğretmeyi amaçlayan ilk kitap olan Gürcü Dilbilgisi kitabı yayımlandı.
Eğitim
değiştirGürcistan'da ilk modern tarzda okul 1782 yılında kuruldu. Bu okul Telavi'de daha önce 1758 yılından beri ilahiyat eğitimi veren bir felsefe okuluydu. Bu tarz okullarda okuyan başarılı öğrenciler Rusya ve Avrupa'dan eğitim bursu kazandı. Yavaş yavaş her kilise ve manastır bir özel okula dönüşüyordu. 1799 yılında Prens İoane Bagrationi gençler için ciddi bir eğitim planı geliştirdi ancak Kartli-Kaheti Krallığı'nın iki yıl sonra Rusya tarafından ilhak edilmesi sebebiyle bu planı hayata geçirememiştir. Aslında merkezi hükûmet, ülkenin askeri işlerinin yanı sıra diplomasi konusunda da eğitimli kişilere ihtiyacı olduğunun farkındaydı.
Gürcistan'da okulların açılması ve yeni eğitim sistemi çok sayıda kitabın satın alınmasını zorunlu kıldı. Bu amaçla, 1749'dan itibaren Tiflis'te matbaalar oluşturuldu (Gürcistan'daki tek matbaa ekipmanı 1724'te VI. Vahtang tarafından Rusya'dan ithal edildi). Yabancı ve Gürcü kitapları sanatsal karakterlerle basıldı böylece Fars sanatı ile Avrupa sanatı arasında benzersiz bir Gürcü baskı tarzı oluşturuldu.
Sanat ve edebiyat
değiştir
18. yüzyılın ikinci yarısında Gürcü edebiyatı vatanseverlik konusunu işlemiştir. En iyi örnekler, Rusya'da yaşayan ve 1783'ten itibaren Sankt-Peterburg'u ziyaret eden birçok Gürcü heyeti aracılığıyla şiirlerini Gürcistan'a aktaran Davit Guramişvili'nin (1705-1792) ve romantik şair Besiki Gabaşvili'nin (1750-1791) eserleridir.
Erekle döneminde ve Krtzanisi Muharebesi'ne kadar Tiflis, Transkafkasya'daki ilk şehirdi. Şehirde Gürcüler, Ermeniler, Farslar, Hintler ve Türkler tüccar ve sanatçı olarak bir arada yaşadılar. Kartli-Kaheti kraliyet sarayı için çalışan Gürcüce, Ermenice ve Azerice şarkılar söyleyen ozanlar bulunuyordu. Tiyatro da gelişti: Oyun yazarı Giorgi Avalişvili, Rusçadan oyunlar çevirmekle yetinmedi ayrıca II. Teimuraz ve II. Erekle'nin saltanatı hakkında bir komedi eseri yazdı. Kralın bir bakanı olan Davit Çolokaşvili, İphigenia'yı Gürcüceye çevirdi. Ancak tüm bu faaliyetler 1795 Kaçar istilası ile son buldu.[3]
Manastırlar
değiştirManastırlar, ülke tarihinde önemli bir rol oynadı ve mimari güzellikleri nedeniyle turistlerin ilgi odağı olmaya devam ediyor:
Saray ve Yönetim
değiştirII. Erekle, sarayında İran tarzı bir ihtişam sürdürmesine ve ayrıca kendisi de İran tarzı kıyafetler giymesine rağmen Gürcü entelektüel elitleri tarafından desteklenen kararlı bir "Avrupaileşme" programı başlattı. Ancak Avrupaileşme, Gürcistan'ın Avrupa'dan fiziksel olarak izole kalması ve tüm kaynaklarını tehlike altındaki bağımsızlığını korumaya yönlendirmesi sebebiyle büyük ölçüde başarılı olamadı. Erekle, Avrupa güçlerinin desteğini almaya ve Batılı bilim adamlarını ve teknisyenleri en son askeri ve endüstriyel tekniklerini getirmeleri için ülkesine çekmeye çalıştı. Yönetim tarzı Orta Avrupa'daki aydınlanmacı depsotların yönetim tarzlarına benziyordu. Yürütme, yasama ve yargı yetkisini kullandı ve devlet dairelerinin faaliyetlerini yakından denetledi. Erekle'nin iç politikadaki birincil amacı, aristokrasinin yetkilerini azaltarak hükûmeti daha da merkezileştirmekti. Bu amaçla, yerel meselelerde kendini beğenmiş aristokrat lordların yerine kendi ajanlarından oluşan bir yönetici seçkin grubu yaratmaya çalıştı.[4]
Kartli-Kaheti kralları
değiştir- II. Erekle (1762-1798)
- XII. Giorgi (1798-1800)
- XII. Davit (1800), veliaht
Kaynakça
değiştir- ^ Eur, Imogen Bell (2002). Eastern Europe, Russia and Central Asia 2003. Taylor & Francis. s. 170. ISBN 1-85743-137-5. 15 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2020.
- ^ "Encyclopædia Britannica, "Treaty of Georgievsk", 2008, retrieved 2008-6-16". 28 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2012.
- ^ Assatiani et Djanelidze, p. 184.
- ^ Hitchins 1998, ss. 541-542.