Vikipedi

Ermeni Devrimci Federasyonu

Ermenistan’da bir siyasi parti
(Taşnaksutyun sayfasından yönlendirildi)

Ermeni Devrimci Federasyonu (Ermenice: Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն Hay Heğapohakan Daşnaktsutyun), Ermeni siyasi partisi. Ermenistan'ın bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890'da kuruldu. Hâlen gerek Ermenistan Cumhuriyeti'nde gerek diasporadaki Ermeniler arasında aktif bir siyasi partidir. Doğu Ermenice adıyla Daşnaktsutyun olan örgütün adı Türkçeye Batı Ermenice'den bir takım ses değişikliklerinden sonra Taşnaksutyun olarak geçmiştir ve kısaca Taşnak adıyla da bilinir. Ermenicede Federasyon anlamına gelir; çünkü örgüt özellikle Rusya'daki Ermeni örgütleri başta olmak üzere birçok örgütün birleşmesinden oluştuğundan bu adın verilmesi uygun görülmüştür.

Ermeni Devrimci Federasyonu (EDF)
Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն (ՀՅԴ)
BaşkanHagop Der Haçaduryan
KurucularıHristofor Mikaelyan
Stepan Zoryan
Simon Zavaryan
Slogan(lar)"Ya Özgürlük Ya Ölüm"[1]
Kuruluş tarihi1890 (133 yıl önce) (1890)
Merkez30 Hanrapetutyan St.,
Erivan, Ermenistan
Gazete(ler)Yerkir
Gençlik koluErmeni Gençlik Federasyonu
Üyelik (2012)6,800 (Ermenistan)[2]
İdeoloji

Tarihsel:

Siyasi pozisyonSol[22][23]
Ulusal üyelik8 Mart İttifakı(Lübnan'da)
Ermenistan İttifakı(Ermenistan'da)
Uluslararası üyelikSosyalist Enternasyonal[24]
İkinci Enternasyonal (1907-1916)
Avrupa üyeliğiAvrupa Sosyalistler Partisi (gözlemci)[25]
Resmî renkler  Kırmızı   Altunî
Marş"Köylü ve İşçi"
Ermenistan Ulusal Meclisi
15 / 107
Lübnan Parlamentosu
3 / 128
İnternet sitesi
Parti bayrağı

Tarihi

değiştir

Kuruluş ve Devrim yılları

değiştir

1890'da Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Hristofor Mikaelyan, Stepan Zoryan ve Simon Zavaryan tarafından kuruldu. Kuruluş amacı Osmanlı Devleti'nde Ermeniler için özerk bir bölge kurulmasını sağlamak, Ermeni yerleşimlerini muhtemel saldırılarına karşı korumak ve bu uğurda çalışan Ermeni fedai gruplarını bir çatı altında toplamaktı. Kurucuları Çarlık Rusyası'ndaki Halkçı (narodnik) hareketin ideoloji ve örgütlenme modelinden etkilenmişlerdi.[kaynak belirtilmeli]

1894'te Federasyon, Diyarbakır'a bağlı Sason'da Osmanlı yönetimine karşı silahlı teröristler örgütledi. Direnişin amacı Avrupa devletlerinin ilgisini Ermeni sorununa çekerek Ermeniler lehine uluslararası baskı sağlamaktı. 1895'te aynı amaçla Van kentinde bir ayaklanma düzenlendi. 26 Ağustos 1896'da Taşnak üyelerinden Papken Süni önderliğinde bir grup terörist İstanbul'da Osmanlı Bankası'nı basarak dünya kamuoyunun ilgisini çekmeyi denediler. Bu olaylar sayesinde Taşnak, daha önceden etkin olan Hınçak ve Armenagan gibi örgütleri kenara iterek Ermeni ulusal hareketinin önderliğini ele geçirdi.[kaynak belirtilmeli]

1895-1904 döneminde Taşnak'a bağlı gerilla grupları Doğu Anadolu Bölgesi'nin birçok yerinde kanlı olaylara karıştılar. 1905'te örgüt üyelerince II. Abdülhamit'e karşı düzenlenen Yıldız suikastı başarısızlıkla sonuçlandı. Suikast hazırlıkları sırasında erken patlayan bir bomba nedeniyle parti kurucularından Hristofor Mikaelyan öldü.

1903'te Çarlık Rusyası'nın Ermenilere yönelik baskıcı bir politika benimsemesi üzerine Taşnakçılar Rusya'da da direniş ve terör olaylarına katıldı. Çarlık rejimine karşı 1905 İhtilali'nde yer aldı.

1907'de yapılan kurultayda Taşnak, II. Abdülhamit rejimine karşı İttihat ve Terakki Cemiyeti ile işbirliği yapma kararı aldı. Aynı yıl Paris'te toplanan Osmanlı Muhalifleri Kongresi'ne İttihat ve Terakki lideri Ahmed Rıza Bey ve liberal görüşün öncüsü Prens Sabahattin Bey ile birlikte Taşnak temsilcisi Haçadur Malumyan da katıldı.

1908'de Meşrutiyet'in ilanı ile sonuçlanan ayaklanmalar zincirinde İttihat ve Terakki örgütünün yanı sıra Taşnakçılar da görev aldı. Ancak Nisan 1909'da çıkan Adana Olayları üzerine iki örgütün arası açıldı. 10 Aralık 1912'de örgüt üyelerince Van'ın Ermeni asıllı belediye başkanı Bedros Kapamacıyan iki kurşun sıkılarak öldürülmüştür. 1914 Erzurum Kongresi'nin yaklaşan Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devletini destekleme kararı alması üzerine örgüt bölündü; Antranik Ozanyan öncülüğünde bir kesim partili Rusya'nın desteğiyle Osmanlı'ya karşı savaşmayı seçti.[26]

Nisan 1915'te Van'da başlatılan Ermeni isyanı Taşnak tarafından örgütlendi. Savaş sırasında Rus Ordusu içinde oluşturulan dört Ermeni Gönüllü Alayı'nda Taşnak mensupları lider rolü oynadılar. 1917 Devrimi'nden sonra Rus Devleti'nin dağılması üzerine 28 Mayıs 1918'de kurulan Demokratik Ermenistan Cumhuriyeti'nin lider kadrosu da Taşnakçılardan oluşuyordu. Ülkenin 26 Kasım 1920'de Kızıl Ordu tarafından işgali üzerine Taşnak kadroları yurt dışına kaçtılar. Sovyet Ermenistanı'nda "Taşnakist" olmakla suçlanan onbinlerce kişi 1930'lu yıllarda stalinist rejim tarafından Sibirya'ya sürüldü veya kurşuna dizildi.

Kara Haç Çetesi

değiştir

Taşnaklar tarafından milliyetçi harekete destek vermeyen Ermenilere karşı kuruldu. Çetenin ismi, öldürdükleri Ermenilerin alınlarına kesici bir aletle haç şekli çizmelerinden ve kesme sırasında akan kanın kuruyarak koyu bir renk almasından gelmektedir.[kaynak belirtilmeli]

Sürgün yılları

değiştir

Sürgüne giden Taşnak liderleri, büyük Ermeni topluluklarının yaşadığı Lübnan, Suriye, Fransa ve ABD'de parti örgütünü sürdürdüler. Ermenistan'daki Eçmiadzin Patrikliğine bağlı kiliselerin ABD ve diğer ülkelerde Taşnakçıları kiliseden uzaklaştırması üzerine, Taşnakçılar da Lübnan'da bulunan Kilikya Patriğine bağlı ayrı bir kilise örgütü kurdular. İki taraf birbirinin kiliselerine giden Ermenileri karşılıklı olarak aforoz etti. 1933'te ABD Ermenileri Başpiskoposu Levon Turyan, New York'ta bir Taşnak suikastçı tarafından öldürüldü.ABD'deki örgütlenmesi Amerika Ermeni Ulusal Komitesi lobi faaliyetleri ile amacını sürdürüyor.

1950'lerin Soğuk Savaş ortamında Taşnak ile Sovyet Ermenistanı arasındaki çatışma derinleşti. Hınçak Partisi Ermenistan'la uzlaşmayı savunurken, Taşnakçılar gitgide şiddetlenen bir düşmanlık politikası güttüler. 1956'da Kilikya Patrikliği makamına Taşnak yanlısı Halep Piskoposu Zareh'in seçilmesi üzerine Lübnan Ermenileri arasında silahlı çarpışmalar oldu.

Sovyet Sonrası Ermenistan

değiştir

1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Taşnak, hızla ülkenin önde gelen siyasi hareketlerinden biri oldu.[kaynak belirtilmeli] 28 Aralık 1994'te Cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, terör eylemlerine ve mafya ilişkilerine karıştığı ve hükûmete karşı bir ayaklanma planladığı gerekçesiyle Taşnak partisini kapattı.[kaynak belirtilmeli] Parti ileri gelenlerinden birçoğu tutuklandı.[kaynak belirtilmeli] Parti organı olan Yerkir gazetesi yasaklandı.

30 Mart 1998'de Taşnakların desteklediği Robert Koçaryan'ın cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine partiye yönelik yasaklar kaldırıldı.[kaynak belirtilmeli] Genellikle sağ-milliyetçi bir ideolojisi vardır.[kaynak belirtilmeli]

Seçim sonuçları

değiştir

Osmanlı İmparatorluğu

değiştir

Meclis-i Mebusan

Yıl Milletvekili Oy Sayısı Yüzde Sıra
1908
4 / 275
 – – 4.   4
1912
10 / 288
 – – 10.   6
1914
4 / 275
 – – 4.   6

Rusya Cumhuriyeti

değiştir

Rusya Anayasa Meclisi

Yıl Milletvekili Oy Sayısı Yüzde Sıra
1917
10 / 767
 – – 10.   10

Ermenistan Cumhuriyeti

değiştir

Parlamento Seçimleri

Yıl Milletvekili Oy Sayısı Yüzde Sıra
1919
72 / 80
 230,772 89,0 1.  
1995
1 / 190
 – – 14.   71
1999
5 / 131
 84,232 7,79 4.   4
2003
11 / 131
 136,270 11,36 4.   6
2007
16 / 131
 177,907 13,16 3.   5
2012
5 / 131
 85,550 5,68 4.   11
2017
7 / 105
 103,173 6,58 4.   2
2018
0 / 132
 48,811 3,89 5.   7
2021
10 / 107
 269,481 21,11 2.   10

Cumhurbaşkanlığı Seçimleri

değiştir
Yıl Aday Oy Sayısı Yüzde Sıra
1991 Sos Sargsyan – 4,3 3.
1996 Vazgen Manukyan (destek) –
1998 Robert Kocharyan (destek)
2003
2008 Vahan Hovhannisyan 100,966 6,2 4.
2013 Katılmadı –
2018 Armen Sarkissian (destek)
2022 Boykot

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti

değiştir

Parlamento Seçimleri

Yıl Oy Sayısı Yüzde Koltuk Grafik Sonuç
2000 – – 9 / 33
9 / 33
 2. sırada, ana muhalefet
2005 10.573 17,36 3 / 22
3 / 22
 3. sırada, muhalefet
2010 12.725 20,18 4 / 22
4 / 22
 3. sırada, muhalefet
2015 12.965 18,81 7 / 22
7 / 22
 3. sırada, muhalefet
2020 4.758 6,47 3 / 33
3 / 33
 4. sırada, muhalefet

Ayrıca bakınız

değiştir

Konuyla ilgili yayınlar

değiştir
  • Ovannes Kaçaznuni, Taşnak Partisinin Yapacağı Bir Şey Yok
  • A. A. Lalayan, Taşnak Partisinin Karşıdevrimci Rolü (1914-1923)

İlgili fotoğraf arşivleri

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b Verluise 1995, s. 38.
  2. ^ (Ermenice) Յուրաքանչյուր երկրորդ չափահաս հայաստանցին կուսակցակա՞ն 31 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ^ "Armenian Nationalist Party Threatens President Over Turkey Protocols". Erivan. Radio Free Europe/Radio Liberty. 14 Ocak 2010. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014. 
  4. ^ Cornell 2011, s. 11.
  5. ^ Abbasov, Shahin (15 Ekim 2010). "Azerbaijan: Baku Reaches Out to Armenian Hard-liners in Karabakh PR Bid". EurasiaNet. New York. Open Society Institute. 8 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2014. 
  6. ^ "Armenia: Internal Instability Ahead" (PDF). Yerevan/Brussels: International Crisis Group. 18 Ekim 2004. s. 8. 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2014. 
  7. ^ "Ծրագիր Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության (1998)". Armenian Revolutionary Federation Website. "ՀՅ Դաշնակցությունը նպատակադրում է. Ա. Ազատ, Անկախ եւ Միացյալ Հայաստանի կերտում: Միացյալ Հայաստանի սահմանների մեջ պիտի մտնեն Սեւրի դաշնագրով նախատեսված հայկական հողերը, ինչպես նաեւ` Արցախի, Ջավախքի եւ Նախիջեւանի երկրամասերը:"
  8. ^ Harutyunyan 2009, s. 89.
  9. ^ "The first numbers of the lists of eleven political forces presented their visions of the fight against corruption and economic development" Տասնմեկ քաղաքական ուժերի ցուցակների առաջին համարները ներկայացրին կոռուպցիայի դեմ պայքարի ու տնտեսության զարգացման իրենց տեսլականները (Ermenice). Armenpress. 5 Aralık 2018. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018. 
  10. ^ "It is necessary to get rid of the phrase 'there are no means, there can be no reforms.' Armen Rustamyan" Պետք է ձերբազատվել «չկան միջոցներ, չեն կարող լինել բարեփոխումներ» ձևակերպումից. Արմեն Ռուստամյան. Yerkir (Ermenice). 16 Eylül 2017. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2018. 
  11. ^ Kalantarian, Karine (25 Kasım 2009). "Dashnaks Explain Criticism Of Russia". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ Bedevian, Astghik; Stepanian, Ruzanna (4 Aralık 2014). "Armenian Parliament Backs Eurasian Union Entry". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ Stepanian, Ruzanna (1 Eylül 2010). "Dashnaks Back New Russian-Armenian Pact". azatutyun.am. RFE/RL. 24 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "Դաշնակցության սոցիալիզմի մոդելը [The Socialist Model of Dashnaktsutyun]". parliamentarf.am (Ermenice). Armenian Revolutionary Federation faction in the National Assembly of the Republic of Armenia. 9 Temmuz 2011. 31 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2015. 
  16. ^ "Evaluation Report on Armenia on Transparency of party funding" (PDF). Strasbourg: Council of Europe. 3 Aralık 2010. s. 5. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Eylül 2014. 
  17. ^ "Where is the Armenian LEFT, the true alternative?". Erivan: Institute for Democracy and Human Rights (IDHR). 10 Aralık 2007. 7 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  18. ^ Hovannisian 1971, s. 40.
  19. ^ Danielyan, Emil (16 Aralık 1995). "ARMENIA: Banned Opposition Party Has Deep Roots". Azg. Transitions Online. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  20. ^ Goltz 2015, s. 314.
  21. ^ Panossian 2006, s. 365.
  22. ^ "Archived copy" (PDF). 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Aralık 2019. 
  23. ^ ռ/կ, Ազատություն (23 Mayıs 2019). "Dashnaktsutyun Holds Rally, Again Slams Government". «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» Ռադիոկայան. RFE/RL. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021. 
  24. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ARF news 'Yerkir' isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  25. ^ "ARF Joins Party of European Socialists as Observer Member". Armenian Weekly. 16 Haziran 2015. 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2015. 
  26. ^ Öztarsu, Mehmet Fatih, Osmanlı'daki İlk Ermeni Silahlı Hareketleri, Beyaz Tarih 4 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Nisan 2015
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ermeni_Devrimci_Federasyonu&oldid=33735488" sayfasından alınmıştır