Vikipedi

Tarım

bitki ve hayvan evcilleştirme bilimi.
(Ziraat sayfasından yönlendirildi)

Tarım veya ziraat, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, bunların kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, bu ürünlerin uygun koşullarda muhafazası, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanmasını ele alan bilim dalıdır. Diğer bir ifade ile insan besini olabilecek ve ekonomik değeri olan her türlü bitkisel-Hayvansal ürünün bakım, besleme, yetiştirme, koruma ve mekanizasyon faaliyetlerinin tamamı ile durgun sularda veya özel alanlarda yapılan balıkçılık faaliyetlerinin tümüdür.

Tarımda kullanılan bir traktör.
Mısırın büyümesini not eden bir ziraat mühendisi.

Bu bilim dalı bilimsel bilginin yanı sıra özel yetenek ve önsezi gerektirir.[1] Uygulamalı bir bilim dalı olup, amacı insanların yararına ekonomik değerler elde etmektir.[2]

Tarım, iki temel üretim dalından oluşur. Bunlar bitkisel üretim ve hayvansal üretimdir. Bu iki temel tarım üretimi dalı ve hatta tanımları arasındaki tek ayrım, kullandıkları materyalin birinde bitki ötekinde ise hayvan materyali oluşudur[3]

Genel

değiştir

Tarım, insanlığın toplu hayata geçişinde büyük bir rol üstlendi. Taş Devri süresince bulunan avcı-toplayıcı toplulukların, yerini tarımla uğraşan halklara bırakması, toplumları ve devletleri ortaya çıkardı.[4] Sanayi Devrimi'ne kadar tarım, insanlığın büyük çoğunluğunun temel geçim kaynağı oldu. Ancak günümüzde de tarımda gözle görülür gelişmeler ve teknolojinin getirdiği etkiler bulunmaktadır. Özellikle 20. yüzyıl boyunca tarımda önemli değişiklikler yaşanmıştır. Haber-Bosch işlemine göre, amonyum nitrat karıştırılan tezek sayesinde, ilk yapay gübreler elde edildi.[5] Tarımda işgücünü düşüren makineleşme sayesinde tarımda işçi sayısında azalmalar gözlendi.[6] Üretimin artmasına karşılık işsizlik arttı.[6]

 
Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Kansas'ta 2001 yılında bir uydudan çekilen resimde parsellenmiş tarım alanları gözlenmektedir.

Bunlara karşılık, günümüzde en çok yetiştirilen tarım ürünleri arasında pirinç, mısır ve buğday yer almaktadır.[7] Ayrıca dünyadaki çoğu hükûma kaliteli gıda için tarıma yatırım yapmaktadır.[8] Tarıma yapılan yatırımlardan en büyük payı, buğday, mısır, pirinç, soya ve süt almaktadır.[9] Ancak buna karşılık gelişmiş ülkelerde yapılan yatırımların büyük çoğunluğu etkisiz ve çevre düşmanı olmaktadır.[10] Özellikle tarımdaki makineleşme ve yapay gübre kullanımı, çevreye büyük zararlar vermekte ve su kirliliği başta olmak üzere önemli sorunlara yol açmaktadır.[11] Yine 21. yüzyılda çevre sorunlarının ve küresel ısınma başta olmak üzere anormal doğa olaylarının gündeme gelmesiyle beraber, tarımda makineleşme ve yapay gübre kullanımı düşürülmüştür.[12]

Tarımdaki çevre zararlarına alternatif olarak geliştirilen ve ilk defa 20. yüzyıl başlarında Sir Albert Howard tarafından tartışılan organik tarım ise tüm bunlara karşı temiz ve sağlıklıdır. Organik tarım, günümüzde dünya çapında ilgi görse de pahalı olması nedeniyle sadece üst sınıf kişilerce elde edilebilmektedir. Yine bu tür tarımın dünyadaki en büyük destekçisi Avrupa Birliği'dir. Bu birlik tarafından 1991 yılında organik tarım adıyla literatüre eklenen uygulama, 2005'te CAP adlı kuruluşun kurulmasıyla beraber sürat kazanmıştır.[13] Organik gıdanın savaştığı baş yöntemler arasında hormonlu gıda üretimi yer almaktadır.

2007 yılının sonlarında dünyadaki ekonomik dalgalanmalar sürecinde tahıl ürünleri başta olmak üzere birçok tarım ürününde fiyat katlanmaları gözlendi.[14][15] Gelecekte, fiyatların çok daha katlanması nedeniyle, Afrika ve birçok 3. dünya ülkesinde gıda savaşlarının baş göstermesi beklenmektedir.[16][17][18] Birleşmiş Milletler'e göre, 2025 yılına gelindiğinde Afrika sadece nüfusunun %25'ini besleyebilecektir.[19]

Uygulamalar

değiştir
 
Arpa ekilmiş bir tarla.

Günümüz dünyasında, tarım iki farklı temel amaç için kullanılmaktadır. Bunlardan ilki, sadece ailesini besleyebilmek için üretim yapan insanlardan oluşan grup, ikincisi ise ticari amaçla tarım yapan insanlardan ve kurumlardan oluşan gruptur.[20] Endüstriyel tarımda, amaç ticaret olduğundan para sahası geniştir ve gübreleme, tohumlama, bakım, sulama gibi olanaklar geniştir. Aynı şekilde endüstriyel tarımda geniş tarım alanları mevcuttur. 20. yüzyılda özellikle tarım kimyasındaki gelişmeler, üretimi katladığı gibi, insan gücü oranını da düşürmüştür. Ancak bu, hem sağlıksız gıda üretimine, hem de işsizliğe neden olmaktadır.[21]

Tarımda görülen haşaratlara karşı kullanılan ilaçlar, bu haşaratların zararlarını büyük ölçüde engellese de, buna kaşılık bu ilaçlar doğal dengeyi bozmakta ve çevreye zarar vermektedir. Tüm bu zararlara karşılık, tarımda kullanılan traktör gibi araçlar, üretimi artırmakta ve daha çok insan için besin olanağı sağlamaktadır. Özellikle ilkel tarım aletlerinin yerini modern tarım ve sulama birimlerine bıraktığı 1900'ler boyunca tarımda ivmeli bir artış gözlenmiştir. Amerika Birleşik Devletleri'nde yer alan Ulusal Mühendislik Akademisi'ne göre, tarımdaki makineleşme, dünyanın yaşadığı 20 devrimden biridir. Yine 1999 verilerine göre, günümüz teknolojisi sayesinde, tek bir çiftçi, 130'dan fazla insanı beslemektedir.[22]

21. yüzyıl teknolojisi sayesinde, günümüzde tarımda çeşitlilik, gen çaprazlaması sayesinde artmakta ve birkaç verimli soy birleştirilerek ortaya çok daha verimli yeni bir soy çıkarılabilmektedir. Bu da tarım üretiminin artmasının altında yer alan etmenlerden biri olarak kabul edilmektedir.

 
Brezilya'da bir kahve tarlasından görüntü.

Tarihi

değiştir
Ana madde: Tarım tarihi

Tarımın tarihi günümüzden 10.000 yıl öncesine dayanmaktadır. İlk tarım örneklerinin ardından, zamanla birçok toplumun arasındaki etkileşimin bir sonucu olarak tüm dünyada yaygınlaştı. Tarım sayesinde insanlık toplu yaşama geçti ve günümüzdeki devletler oluştu. Gübreleme, ekme-biçme gibi tarım yöntemleri her ne kadar eski olsa da, son yüzyılda büyük bir ivme gösterdi.[23]

Antik çağlardaki örnekler

değiştir

Antik çağlarda, Bereketli Hilal ve çevresinde ilk örneklerine rastlanan tarım, öncesinde toplayıcılık ve avcılık ile geçinen toplumları yerleşik yaşama geçirdi. Aynı dönemlerde Çin ve diğer Asya ülkelerinde de başka yöntemlerle uygulanmaya başlayan tarım, zamanla Nil Nehri ve çevresinde yoğun olarak uygulanmaya başlandı. Tarihte, en eski tarım verileri, Anadolu'da Abu Hureyra adlı yerleşimde M.Ö. 13500 yılından kalma tarım aletlerinden edildi. Yine yakın dönemlere ait, Levant ve İran'daki Zagros Dağları çevresinde tarım faaliyetlerinin izine rastlandı. Yine Bereketli Hilal üzerindeki alanda, kimi yerlerde darı, arpa, tahıl, acı bakla, keten, buğday gibi tarım kalıntılarına rastlandı.[24]

Çoğu teoreme göre ilk tarım, insanların vahşi doğadan topladığı bitkisel besinlerini ve tohumlarını mağara önlerine düşürmesiyle başlar. Bu süreçte insanlar tüm gün yiyecek aramaktansa bitkileri toprağa ekerek devamlı olarak yerleşik halde besin elde edebileceğini fark etti. Bu keşif tüm toplumlarca farklı dönemlerde bulundu. Öncelikle Anadolu ve Orta Doğu'da rastlanan tarım etkinlikleri, toplumsal etkileşimler aracılığıyla dünyaya yayıldı. Tarımı daha erken keşfeden toplumlar daha önce yerleşik yaşama geçti ve günümüz uygarlıkları oluştu.

Hindistan'da M.Ö. 7000'lerde rastlanılan tarım, yaklaşık 2000 yıl sonra da diğer Asya ülkelerinde görüldü.[25] Yine bu dönemlerde Nil Nehri çevresinde tarım yapılarına rastlanmaktadır. Mısır ve çevresindeki önemli su kaynakları ve ılıman iklimin mevcut olması tarımın burada daha üretken olmasını sağladı. Yine aynı dönemlerde Mısırlılar Nil'in taşma dönemlerini hesapladı ve ürünlerinin telef olmaması için çeşitli matematiksel formüller ve geometrik hesaplamalara başvurdu. Tarım bu bağlamda günümüz bilim ve teknolojisine farklı yollar aracılığıyla etki bıraktı.[26]

Mezopotamya'da ise Şatt-ül-Arap ve Basra Körfezi çevresinde uygulanan tarım faaliyetleri, ilk kez Sümerler tarafından yapıldı. M.Ö. 5000'lere denk gelen bu süreç, zamanla diğer Mezopotamya uygarlıklarına yayıldı. Yapılan araştırmalarda Fırat ve Dicle nehirleri arasında ahır hayvanlarının kemiklerine rastlandı. Bu da, bölgede hayvancılığın da yer edinmiş olduğunu göstermektedir. Aynı dönemde Amerika kıtasındaki yerliler de basamaklı teraslar aracılığıyla And Dağları başta olmak üzere tarım faaliyetlerine başladı. Güney Amerika'nın Büyük Okyanus kıyılarında yapılan kazılarda, tütün, patates, fasulye, biber, domates, balkabağı gibi tarım ürünlerinin kalıntılarına rastlandı.

Yine Antik Yunanistan ve Antik Roma dönemlerinde de tarım faaliyetleri göze çarpmaktadır. Zeytin, pamuk, mısır gibi Akdeniz bitkilerini yetiştiren Yunanlar, buna karşılık toprakların azlığı ve fakirliği nedeniyle bu alanda çok ileri gidemedi. Romalılar ise tahıl ürünleriyle ticaret yapmaya başladı.

Orta çağlardaki örnekler

değiştir

Orta Çağ'da İslam dünyası oldukça ileri düzeyde bir uygarlığa sahipti. Bu doğrultuda Orta Doğu ve çevresinde tarım faaliyetleri ve hayvancılık çok büyük ilerlemeler kaydetti. Hidrolik ve Hidrostatik teknikleriyle çalışan pompalara imza atan Araplar, bu sistemlerle üretimde artış gözledi. Yine su değirmenleri aracılığıyla suyu rahatça taşıyabilen Müslüman çiftçiler, bu sayede sulamadaki kuraklığın önüne geçti. Bu dönemde pamuk, turunçgil, meyve, kayısı, safran, enginar, şeker pancarı gibi tarım ürünleri yetiştirildi. Yine Araplar, İspanya'da Emevi Devleti'nin yer aldığı dönemde, Avrupa'ya limon, badem, incir, portakal, pamuk ve muz gibi ılıman tarım ürünlerini getirdi. Aynı dönemlerde Çin'de sabanın kullanılması tarım alanında Asya'daki önemli değişikliklerdendir.

Yine Kavimler Göçü sonrasında Batı Avrupa'da Roma egemenliğinin sona ermesiyle beraber; bu alanlardaki nüfus hızla arttı. Bu insanların beslenmesi için de daha çok toprağın işlenmesi gerekliydi. Bu süreçte, ormanlar ve bataklıklar, tarıma elverişli arazi durumuna getirildi. Bu geniş toprakları sürebilmek içinse ağır sabanlar taşıyan öküzler kullanıldı. Zaman geçtikçe 8-10 öküz kullanılarak işlenmesi zor killi topraklar da işlenmeye başladı. Romalılar bu dönemde bir yıl tahıl ekip, ertesi yıl da bu alanları bekleterek (nadasa bırakarak) pratik bir ekim nöbeti uyguladı. Bu dönemde, Avrupa'daki halklar zamanla yulaf, çavdar ve arpa ekmeyi öğrendi. Böylece, bir yıl kış, öbür yıl bahar döneminde yapılan ekimler, üçüncü yıl ise nadasa bırakılıyordu. Ancak bu yöntem de verimsiz kumlu topraklara uygun değildi.[27]

800 yılı ve sonrasında Avrupa'da açık tarla sistemi uygulandı. Bu yönteme göre her çiftçi dar ve uzun tarlalara bölünen topraklarında çeşitli tarım ürünü yetiştiriyordu. Bu tür tarlalar genelde eğimli yamaçlara kurulmuştu. Bu da fazla suyun derin hendekten aşağı boşalmasını sağlıyordu. Açık tarla sistemi sayesinde her çiftçi kendi tarlasını işler ve ailesini geçindirirdi. Ancak gübreleme ve tarla sürme gibi işler iş bölümüyle paylaşılırdı. Bu sistem Avrupa'da 20. yüzyılın başlarına kadar devam etti. Orta Çağ'da tarımdaki hemen hemen her işlem el aletleriyle yapılıyordu. Bu da verimi çok daha düşürüyor, ürünlerin hasat zamanının geç kalması neticesinde ürünlerin bir bölümü ziyan oluyordu.

14. yüzyılda Avrupa'da yaşanan veba salgınları yüzünden Avrupa'da birçok insan öldü. Yine bu dönemde çıkan Yüz Yıl Savaşları yüzünden Avrupa genelinde nüfus hızla azaldı. Tarım olaylarının bu olaylar yüzünden asgari seviyeye düşmesiyle halklar kendini yeterince besleyemedi. Sonrasında başta İngiltere olmak üzere tarlalar çevrildi ve bu çevrili tarlalarda ticari ekim yapılmaya başlandı. Bu üretim sonucunda Avrupa kentlerinde tarım pazarları kuruldu. Bu da, kentlerde yaşayan ve tarım ürünlerine rahatça erişebilen insanlar için büyük kolaylık oldu. Bu süreçte kentlerin nüfusunda belirgin ivmeli artışlar gözlendi.[28]

Tarımda çağdaşlaşma

değiştir

Tüm tarih çağlarında, geniş tarım üretiminin önünde büyük engeller mevcuttu. Bunlardan ilki tarım bitkileri için sağlanması zorunlu olan besinlerdi. İnsanlar bunun önüne geçmek için hayvan dışkılarını gübre olarak kullandı; topraklarını nadasa bıraktı ve her yıl farklı bir bitki ekti. 18. yüzyılda İngiltere başta olmak üzere batı dünyasında büyük bir devrim yaşandı. Şalgam ve üçgül ekiminin başlamasıyla toprakların nadasa bırakılma zorunluluğu ortadan kalktı. Şalgam; hayvansal üretimde hayvanların kış yiyeceği olarak önemli bir yer tuttu. Şalgam sayesinde hem hayvansal üretim arttı; hem de daha çok hayvan beslenebildi. Yine hayvanların sayısında görülen artışla beraber hayvansal gübrelerde ivmeli bir artış gözlendi.

 
Endonezya'da hayvan gücünden yararlanan tarım üretimi.

Bir başka önemli gelişme de, Norfolk'ta yaşayan İngiliz çiftçiler Vikont Charles Townshend ve Thomas William Coke'un geliştirmiş olduğu dörtlü ekim nöbeti sistemiydi. Bu yöntemle ardışık olarak buğday, şalgam, arpa ve üçgül dikiliyordu ve nadasa gerek kalmıyordu. Yine bu dönemde kaliteli hayvanlar, diğer türlerin arasından seçilebildi. Townshend ve Coke, bu sayede verimli türler elde etti ve sonrasında Norfolk'un verimsiz kumlu toprağına kil ve tebeşir ekleyerek verimi arttırdı. Buna karşılık Avrupa'da bu süreç daha yavaş işledi. Fransız ve Alman çiftçiler uzun süre tüm dünyada olduğu gibi geleneksel ekim-biçimden vazgeçmedi.

Tüm bunları başka gelişmeler izledi. İlk defa dökme demir, sabanlarda silindirlerde ve tırmıklarda kullanıldı. Farklı toprak ve gübre türlerinin tarımdaki verimi arttırdığı anlaşıldı. 1840'ta Alman kimyacı Justus von Liebig, potasyum, fosfor ve azotun bitkilerin gelişiminde önemli bir yer tuttuğunu tespit etti. Yine İngiltere'de John Lawes ve Henry Gilbert, fosfat bakımından zengin kayaları sülfürik asit ile tepkimeye sokarak yapay gübre elde etti. Bu, günümüz yapay gübre kullanımının başlangıcıdır. Yine 1843'te kil akaçlama boruları bulundu ve sonraki yıllar boyunca büyük tarlalar ucuz ve basit yöntemlerle akaçlandı. Tüm bunlar, tarımda yeni bir dönemi açtı. Artık tüm dünyada ortaklaşa yapılan tarım faaliyetleri, pazarlarda satılmak üzere ekonomik bir gelir olmaya başladı.

Buna karşılık Avrupa'nın bazı ülkelerinde gidişat daha farklı biçimlendi. Özellikle Fransa'da soylular, kendi toprakları yerine saray çevresinde yaşamaya başlayınca, zamanla topraklar köylülerin tekeline geçti. 1789'a gelindiğinde Fransa topraklarının %40'ı köylülerin elindeydi. Tarımdaki bu gelişmeler toplumsal yaşamı da kökten değiştirmeye başladı. Tüm dünyada tarımda görülen gelişmeler, özellikle Avrupa'daki kırsal sistemi değiştirdi.

Günümüzde tarım

değiştir
 
İşlemesiz tarımda soya ekimi, bu tip tarım erozyon, toprak nemi ve verimliliğinin korunmasında önemli avantajlar sağlamaktadır.

Günümüzde tarım, büyük oranda ticari amaçlarla yapılmaktır.[29] Özellikle ulaşımdaki kolaylıklar, tarım ürünlerini çok uzaktaki yerleşimlere bile hem ucuz hem de hızlı bir şekilde taşınmasını sağlamaktadır. 19. yüzyılın sona ermesinden önce Amerika'dan Avrupa'ya tahıl, süt ürünleri ve tuzlu et götürülmekteydi.[30] Saklama ve soğutma yöntemleri geliştikçe, Avrupa birçok ülkeyle tarım ticareti yapmaya başladı. I. Dünya Savaşı sıralarında ulaşım güçleşince, dünyanın dört bir yanındaki çiftçiler, ürünlerini pahalı olarak Avrupa'ya sattı.[31] Avrupa bu dönemden sonra Amerika ile büyük rekabete girdi. Ancak başta İngiltere olmak üzere Avrupa ülkeleri tarım alanında yeteri ilerlemeyi gösteremeyince mandıra ve süt üretimine gitti. Bu alanda besili evcil hayvanlarını çaprazlayan bilim adamları verimli üretim sağladı. Özellikle Danimarka ve Hollanda'nın dış dünyaya süt ürünleri satması, Avrupa'yı bu alanda öne geçirdi. Ancak yine II. Dünya Savaşı, bu rekabete bir darbe daha vurdu. Avrupa'da üretim çok geriledi ve Avrupa ile ilişkili ülkeler uzun süre kıtlık tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.[32]

Bilimsel gelişmeler sayesinde, tarım faaliyetleri çok farklı coğrafyalarda ve koşullarda yapılabilmektedir. Bitki ve hayvanların genlerinde yapılan değişiklikler sayesinde belli türlerin karşı karşıya olduğu hastalık riskleriyle savaşılabilmektedir. Buna ek olarak başvurulan tarım ilaçlamaları, her ne kadar verimi arttırsa da, doğaya ve ekin kalitesine zarar vermektedir. Ayrıca hayvanlara hormon verilerek daha kısa sürede daha çok et ve süt vermesi sağlanmaktadır. Bu yöntem ekinlerde de kullanılmakta ve bitkisel ürünlerin daha bol üretilmesini sağlamaktadır. Bununla beraber et ve süt üretiminde, hayvanlar küçük koğuşlarda aşırı beslenerek ve gün ışığına çıkarılmayarak verim arttırıcı etki oluşturulmaktadır. Ancak bunlar da yine ürün kalitesini düşürmekte ve doğallığı azaltmaktadır. Özellikle gelişmiş aşılama teknikleri, hayvan ve bitki türlerinin karşı karşıya olduğu hastalık riskleriyle savaşmaktadır. Ayrıca çoğu batılı toplum başta olmak üzere organik tarıma dönüş dikkat çekmektedir.

"Toprak işlemesiz tarım" günümüzde toprak verimliliğinin korunması, sürdürülmesi ve toprak ıslahında dikkate alınmaya başlanan bir yöntemdir.[33]

Üretim

değiştir

Dünya üzerinde yapılan tarım ve tarım verimi, coğrafyadan coğrafyaya değişiklikler göstermektedir. Bunun en önemli sebebi iklim koşulları, farklı tarım politikaları, farklı sulama teknikleri ve gübreleme teknikleridir.[34][35] Az gelişmiş birçok ülkede tarım ve hayvancılık yapılan çiftlikler çok küçüktür ve nadiren ticari amaçla kullanılır. Bu ülkelerdeki çiftçiler hemen hemen her zaman tarla sürmek için öküz veya diğer büyükbaş hayvanların gücünden yararlanır. Aynı şekilde gübreleme sadece hayvan dışkılarıyla yapılan gübrelemeyle sınırlıdır. Yine dünya üstündeki tarım alanların yarısı bu şekildedir.[36] Elde edilen ürünlerin tamamına yakını, çiftçiler ve ailelerince tüketilir ve depolanır. Geriye kalanlar ise satılır. Bu tür tarlalara geçimlik tarım; üretime de geçimlik tarım üretimi denir. Aynı şekilde hayvancılıkta üretilen büyük veya küçükbaş hayvanlar doğada gelişigüzel beslendiklerinden verim çok daha düşüktür.[35]

 
Tarım üretiminde artış sağlayan tarlalar

Dünya üzerindeki birçok yerde coğrafi koşullar ve iklim tarım üretimine uygun değildir. Bu yerlerde ekim alanları devamlı olarak değiştirilerek verimdeki düşüş önlenir. Bu uygulamaya da dönüşümlü tarım denilmektedir. Bu tip uygulamaların yapıldığı en bilindik yerler tropik kuşaktaki ülkelerdir. Bu ülkelerde ormanlar tahrip edilir ve tarlalar açılır. Kesilen ağaçlar ve ormanın taban katmanı tamamen yakılır ve küller gübre olarak kullanılır. Sonrasında toprağın verimi çok düşük seviyeye gelene kadar tarım faaliyetlerine devam edilir. Verim çok azaldığında da yeni ormanlar tahrip edilir. Eski tarım alanı da birkaç yıl boyunca terkedilir. Eski alan tekrar doğal düzenine kavuşunca; bu eski alana tekrar dönülür. Bu sayede tarım süreci devam eder. Bu uygulama ilkel yöntemlerle yapıldığı sürece çevreye kalıcı zararlar vermez. Ancak büyük şirketler ve kurumlarca açılan teknolojik dönüşümlü tarım; genelde çevreye kalıcı hasarlar verir.[37]

Afrika ve Asya'da ise göçebe hayvancılık görülür. Bu nedenle bu kıtalardaki çoğu halk ekim-biçim ile uğraşmaz. Hayvanların beslenmesi için gereken ot ve bitkiler hayvanların sadece bir bölgede durmasıyla yenilenmez. Bu sebeple çoğu kabile göçebe olarak hayvanlarını farklı alanlarda otlatırlar. Ancak bu da uzun vadede bitkisel yenilenmeyi yavaşlatır. Kuzey Afrika'daki inek ve develer; Orta Asya'daki yaklar bu şekilde beslenmektedir. Bu şekilde yaşayan insanlar, tamamen hayvanlarına bağlıdır. Yaşamlarını hayvanlarıyla sürdürmektedir. Eski Türk devletleri de aynı şekilde göçebe hayvancılıkla uğraşmıştır.

Öte yandan çoğu sömürgeci batılı devlet; günümüzde azgelişmiş ülke topraklarındaki verimli tarım alanlarında, çok düşük fiyatlara çiftçi çalıştırır ve yine çok düşük fiyata batılı devletlere satar. Bu sömürgeci tarım dışında çoğu gelişmekte olan ülkede de ticari tarım gözlenmektedir. Çoğu ülke kendi coğrafyasına özgü tarım ürünlerini yetiştirerek hem iç pazara hem de dış pazara satar.[38]

Üretim istatistikleri

değiştir

Dünya üzerindeki en önemli tarım ürünleri tahıllardır; bunun arkasında meyve-sebze üretimi, tekstil ürünleri için yetiştirilen tarım ürünleri ve diğer üretimler gelmektedir. Aşağıda Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü'nün (FAO) milyon ton olarak üretim grafikleri yer almaktadır;

En çok üretilen tarım ürünleri
(milyon ton) 2004 verileri
Tahıl 2,263
Kavun & karpuz 866
Köklü ve yumrulular 715
Süt 619
Meyve 503
Et 259
Bitkisel yağ 133
Balık 130
Yumurta 63
Bakliyat 60
Kaynak:
Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)[39]
En çok üretilen tarım ürünleri
(milyon ton) 2004 verileri
Şeker kamışı 1,324
Mısır 721
Buğday 627
Çeltik 605
Patates 328
Şeker pancarı 249
Soya fasulyesi 204
Arpa 154
Domates 120
Kaynak:
Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)[39]

Hayvancılık

değiştir
Ana madde: Hayvancılık
 
Afganistanda bir ineği muayene eden bir veteriner hekim.

Hayvancılık, et, süt, yumurta, deri ve yün gibi ürünler elde etmek için hayvan yetiştirmeye verilen addır. Hayvancılıkta, hayvanların kullanıldığı en büyük üretim alanı et üretimi için yapılan üretimdir. Eski ve ilkel hayvancılıkta birçok bölgede hayvanlar çitlerle çevrilmemiş bölgelerde yetişmekteydi. Bu durum zamanla toplu yaşama geçiş ile beraber yerini dar ve belirlenmiş alanda yapılan hayvancılığa bıraktı.[40] Tüm bitki örtüleri içinde en büyük hayvan üretimine sahip olan alanlar yeşilliklere sahip alanlardır. Bunu, çalılık ve dağlık alanlar izler.

Sığır yetiştiriciliği

değiştir

Tarihte sığır yetiştiriciliği çok eskilere dayanmaktadır. Geniş bozkırlara ve ovalara sahip ülkelerde, tarih boyunca çit çevirmeksizin sığır yetiştiriciliği yapılmıştır. Zaman ve koşullar değiştikçe açık sığır yetiştiriciliği, yerini çiftliklere bıraktı. Günümüzde et yetiştiriciliği yapılırken kimi zamanlarda sığırlar, tahıl çiftçilerine yavruyken verilir ve burada beslenen sığırlar besili halde satışa sunulur. Bu yöntemle yetiştirilen sığırların etleri daha körpe ve lezzetli olmaktadır.[40]

Mandıracılık

değiştir
 
İnek sağan bir çiftçi

Mandıracılık, sığır yetiştiriciliğinden farklı olarak, daha çok süt üreten sığırların beslenmesine dayanan bir tür hayvancılık alanıdır. Süt sığırları genel olarak et sığırlarından daha dayanıksızdır ve sürekli soğuğa karşı korunmak zorundadır. Süt üretimi yapılan hayvanlardan verimli ve düzenli süt alabilmek için hayvan sürekli sağılmalıdır. Bu tür sığırlar beslenirken taze ot balyaları ve taze yemler kullanılmaktadır. Bir süt ineği yılda 4 ton kadar silolanmış ot, 900 kg kadar da tahıl yer. Bu doğrultuda mandıracılık genel hatlarıyla sulak ve verimli topraklara sahip ülkelere mahsus bir hayvancılık alanıdır.

Koyun yetiştiriciliği

değiştir

Koyunlar, etinin yanında yününden ve sütünden yararlanılabilen bir hayvan türüdür. Koyunların evcilleştirilmesinden sonraki süreçte farklı koyun türleri çaprazlanarak farklı alanda verim sağlayabilen koyun soyları elde edilmiştir. Tropik bölgelerde, koyunlar daha çok derisi için yetiştirilir. Ilıman ülkelerde ise koyunların peynirinden yararlanılır. Yine yünü ve etiyle ünlü melez koyun soyları ılıman iklimde yetişir. Dünyada koyun yetiştiriciliğinde lider ülke Avustralya'dır. Bunu Rusya, Çin, Yeni Zelanda, Türkiye, Hindistan ve Birleşik Krallık gibi ülkeler izler.

Koyun yetiştiriciliğindeki en zahmetli işlerden birisi, koyunların ilkbahardaki kuzulama dönemleridir. Bu dönemde yine koyunlar yünleri alınmak üzere kırkılır. Koyunlar çoğu zaman uzun süreler boyunca çoban gözetiminde otlamaya çıkarılır. Bu otlama dönemleri çoğunlukla yine ilkbahar dönemleridir.

Domuz yetiştiriciliği

değiştir

Dünyanın en büyük domuz üreticisi olan Çin ve bu domuzların büyük bir kısmını ihraç eder. Aynı şekilde Avrupa ve Kuzey Amerika'da da yaygın bir üretim olan domuz yetiştiriciliği, diğer hayvancılık dallarına göre daha ucuza mâl olmaktadır. Bunun nedeni domuzların ihtiyaç duyduğu ilginin makinelerle sağlanabilmesidir. Domuz eti, hızlı üretiminden ve zahmetsiz yetiştiğinden dolayı ucuz ve bol bir protein kaynağıdır. Domuz eti, İslam ülkelerin haram sayıldığı için az tüketilen bir besindir.

Tavukçuluk

değiştir

Tavukçuluk, et veya yumurta üretimi için yapılan bir hayvancılık alanıdır. Tavuklardan elde edilen et, beyaz ettir. Hangi amaçla yetiştiriliyorsa, o alanda verimi olan tavuklar kullanılır. Yumurta için en verimli soylardan olan Leghorn soyu tavuklar, et için en verimli soylardan olan Cornish ve Beyaz Plymouth çok yetiştirilen tavuklardır. Günümüzde birçok kümeste tavuk yetiştirilirken makineleşme ileri seviyededir. Bilimsel yöntemler uygulanarak günümüzde fazla miktarda beyaz et ve yumurta üretimi yapılabilmektedir. Tavukçuluk sadece tavuğu değil; ördek, kaz, hindi, bıldırcın gibi diğer evcil kuşların yetiştirilmesini de kapsar.

  •  
    Tavuk kümesi
  •  
  •  
    Köy tavukları

Çevresel etki

değiştir

Dış giderler

değiştir

Tarım, geniş kitlelere ulaşırken böcek ilaçları, su, aşılar gibi birçok maddi desteğe ihtiyaç duymaktadır. 2000 yılı verilerince göre Birleşik Krallık'ta 1996 yılında 2342 sterlinlik dış tarım giderleri tespit edildi. Bu da her hektar için 208 sterlin (yaklaşık 645.5 TL) anlamına gelmektedir.[41] 2005 yılı araştırmalarına göre aynı tutarlar Amerika Birleşik Devletleri'nde 5 ilâ 16 milyar dolar arasında olduğunu gösterdi. Bu da hektar başına $30 ilâ $96 (yaklaşık 49 ilâ 159 TL) anlamına gelmektedir. Aynı ülkede hayvancılık giderleri de 714 milyon dolar tutmaktadır.[42] Her iki araştırmaya bakıldığında tarım koruma giderlerinin kendi içinde giderilmesi yönünde çalışmalar yapılması gerektiğini bildirmektedir.

Alan dönüşümü ve İndirim

değiştir
 
Yonca tarlasını süren bir traktör

Verim amaçlı toprak kullanımından oluşturulan alan dönüşümü, insanların dünya ekosisteminin değiştirmesinin en ağır örneği; bu alan dönüşümü biyolojik çeşitliliğin kaybını hızlandırıyor. İnsanlardan kaynaklanan alan dönüşümünün toplamı %39-%50 arası değişiyor.[43] Dünya alanların, özellikle tarım alanların %24'ünde alan dönüşümü oluşarak ekosistemin uzun vadeli kullanım imkânları ve verimliliği azalıyor.[44] UN Fao raporu, alan dönüşümünün en sert etkeni arazi amanejmanı olduğunu ve 1.5 milyon insan alan dönüşümüne katkıda bulunduğunu belirtiyor. Alan dönüşümü, ormanların tahrip edilmesi, çölleşme, taoprak aşınması, mineral tükenmesi veya asitlenme ve tuzlanma gibi toprağın kimyasal açıdan değişmesidir.[36]

Aşırı yosunlaşma

değiştir

Aşırı yosunlaşma, tatlı su kaynkalarında rastlanan besinlerin ve organik maddelerin yarattığı bir çevre sorunudur. Bir su kaynağında aşırı kimyasal atık varsa ve oksijen miktarı düşükse, bu alanda aşırı yosunlaşma gözlemlenir. Bu durum toplu balık ölümlerine, biyoçeşitliliğin hızla azalmasına ve suyun kullanımı karşılayamayacak kadar kirlenmesine neden olmaktadır. Tüm bunlar biyolojik dengede azotun ve fosforun doğada dolaşım hızını yavaşlatır ve doğal dengede tahribatlara neden olur.[45]

Böcek ilaçları

değiştir

Böcek ilaçlarının kullanım oranı 1950'lerden günümüze artarak yıllık 2.5 milyon tona erişmiştir.[46] Dünya Sağlık Örgütü 1992'de yaptığı bir araştırma, her yıl dünyada 3 milyon zehirlenme vakasının yaşandığını ve 220,000 ölümün gerçekleştiğini ortaya koymuştur.[47] Böcek ilaçları, haşaratların ve kımıl zararlılarının sayısında azaltma yapmak için geliştirilen kimyasal maddelerdir. Yeni haşaratların üremesiyle dünya üzerinde yeni böcek ilacı türleri geliştirilmektedir.[48] Alternatif bir tartışmaya göre, tarımda böcek ilaçları insanlar ve çevre açısından yararlı kimyasallardır. Nitekim dünyadaki büyük kıtlıkların önüne geçmede böck ilaçlarının etkisi azımsanamamaktadır.[49][50] Ancak çoğu yoruma göre doğa ile gıda gereksiniminin arasındaki bağın kaçınılmaz değildir.[51] Ayrıca böcek ilaçlarınının sadece ekin döngüsü gibi tarım yöntemlerini yenilediği belirtilmektedir.[48]

İklim değişimi

değiştir

İklim değişimleri, sıcaklık ve nemdeki değişiklikler dolayısıyla tarım ürünlerine etki etmektedir.[36] Tarım faaliyetleri, küresel ısınmanın etkilerini hafifletebileceği gibi, yanlış kullanımda durumu daha da ağırlaştırabilmektedir. Atmosfere salınan CO2 gazının büyük kısmı toprak altında çürüyen organik atıkların yaydığı metan gazından kaynaklanmaktadır. Yine metan gazının en fazla yayıldığı alanlar olan nemli topraklar; çeltik gibi sulak tarım ürünlerinin yetiştirilmesinin bir sonucudur.[52] Üstelik ıslak veya havasız toprakta azot oluşur. Bu azottan oluşan sera gazı nitrik oksit havaya yayılır.[53] Kullanımda değişiklik yapılarak sera gazların yayılması azaltılabilinir ve toprak, atmosferden CO2 ayırmak için kullanılabilinir.[52]

Tarım ve petrol

değiştir
 
2005 yılı tarım verileri

1940'lardan beri tarım verimi, petrokimyasal böcek ilaçlarından, gübrelerden ve zamanla oluşan makineleşmeden arttı. 1950 ve 1984 yılları arası tarımda bütün dünyada gelişen Green Revolution (Türkçede: Yeşil devrim) olarak adlandırılmış makineleşmeden dünya tahıl verimi %250 arttı.[54][55] Bu gelişmenin sonucu olarak dünya nüfusu son 50 yılda ikiye katlandı. Ancak her bir enerji ünitesi, üretimin artmasıyla doğru orantılı olarak arttı. Ekim-biçim için ayrı, taşıma için ayrı, satış için ayrı enerji kaynakları gerekti.[56] Ancak bu durum petrol yandaşı tarım üretici grupları tarafından tartışılmaktadır.[57] Bu geniş enerji gereksinimlerinin büyük bir bölümü fosil yakıtlardan sağlanmaktadır. Bunun sebebi; günümüz çağdaş tarımının petrokimya ve mekanikleşmeye olan güvenidir.[58][59][60][61][62]

Çağdaş veya sanayileşmiş tarım daima petrole şu iki alanda bağımlıdır;

  1. toprağın işlenmesi
  2. ürünlerin taşınması

Bu da ürünlerin ulaştığı her bir insan başına yaklaşık 400 galon (yaklaşık 1514 litre) petrole karşılık gelmektedir. Bu da dünyada kullanılan petrolün %17'sine eşittir.[63] Petrol ve doğalgaz yine gübrelemenin ana basamaklarını oluşturmaktadır. Ayrıca gıdaların satıştan önceki tüm işleme basamaklarında petrol ürünlerinden elde edilen enerji kullanılmaktadır. Bir kahvaltılık gevreğin üretimi için yarım galon (1.8 litre) petrol harcanmaktadır.[64] Dünyanın dört bir yanında üretilen tarım ürünleri sadece bir noktaya ulaşmak için ortalama 1,500 mil yol katetmektedir.[65]

Petrol ve ürünlerinde görülen herhangi bir azalma, dünyadaki gıda trafiğini büyük bir ivmeyle azaltacaktır. Tüketicilerin bu konuda bilinçlenmesi, yakıt için organik tarıma ve başka sürdürülebilir tarıma ilgi artmasının önemli sebeplerindendir. Modern organik tarım yöntemlerini kullanan çiftçiler, verimlerinin geleneksel tarımın fosil yakıtlı suni gübre ve böcek ilacı kullanılmayan yöntemlerine göre aynı çoklukta olduğunu belirttiler. Monokültür tarım tekniklerinden petrola dayanan teknoloji sayesinde zarar görmüş olan verimlerin toprakta tekrar yenilenmesi zaman alacaktır.[66][67][68][69]

Birleşik Devletlerin yakıta olan bağımlılığı ve besin maddelere olan ihtiyacının karşılanmasının tehlikeli olabilmesi tüketiciyi bilinçlendirme hareketine yol açtı. Tüketici besin maddelerin oluşunun bütün adımlarını izleyerek bilinçlendirildi. Besinin oluşunun adımlarını Leopold Center for Sustainable Agriculture "...besinin yetiştiği yerden tüketicinin satın aldığı yere kadar yolculuğu" olarak tanımladı. Leopold Center 'nın bilim insanları yaptıkları bir araştırmada yörede yetişen besini ve uzak mesafede yetişen besini karşılaştırdığında, yörede yetişen besinin yolunun son hedefe kadar ortalama 44.6 mil, gemiyle getirilen besinin yolunun ise ortalama 1,546 mil olduğunu hesaplamışlardır.[70]

Besinin geldiği mesafeye önem vermekle yerel besin yetişimini destekleyen tüketiciler kendilerine "locavore" diyorlar; besinin organik olmasına önem vermeden yerel besin yetişim sistemine geri dönüşü savunuyorlar. Locavore'lar, gemilerin fosil yakıtlara olan bağımlılıklarından, Kaliforniya'dan gemiyle New York'a getirilen organik marulların sürdürülebilinen bir besin kaynağı olmadığı görüşündeler. "Locavore" hareketiyle birlikte yakıta dayanan tarıma bağlılığa toplumda ve belediye bahçeliğinde ilgi arttı.

Tarım türleri

değiştir

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Bibilgi.com 11 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Tarım hakkında ansiklopedik bir bilgi.
  2. ^ Mustafa Kemal Üniversitesi 16 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Tarım hakkındaki temel bilgiler.
  3. ^ "NIOSH- Agriculture". United States National Institute for Occupational Safety and Health. 11 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2007. 
  4. ^ Maltepe Üniversitesi 14 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Tarım süreçleri hakkında
  5. ^ "Haber-Bosch işlemi". britannica.com. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2009. 
  6. ^ a b "İç göç nedenleri". Arem.gov.tr. 29 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2009. 
  7. ^ "En çok üretilen üç tarım ürününün üretim grafikleri". Maps.grida.no. 27 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2009. 
  8. ^ "Yüksek kalite gıda yatırımları" (PDF). Loopnet.com. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2009. 
  9. ^ "Agriculture Investment Sourcebook". Books.google.com. 6 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2009. 
  10. ^ New York Times (1986) Science Academy Recommends Resumption of Natural Farming 15 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  11. ^ New York Times (2005) Sometimes a Bumper Crop is Too Much Of a Good Thing 17 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  12. ^ The World Bank (1995) Overcoming Agricultural Water Pollution in the European Union 16 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  13. ^ European Commission (2003) CAP Reform 17 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  14. ^ New York Times (2007 September) At Tyson and Kraft, Grain Costs Limit Profit 6 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  15. ^ "Forget oil, the new global crisis is food". 13 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2008. 
  16. ^ "Riots and hunger feared as demand for grain sends food costs soaring". 31 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2008. 
  17. ^ "Already we have riots, hoarding, panic: the sign of things to come?". 14 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2008. 
  18. ^ "Feed the world? We are fighting a losing battle, UN admits". 22 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2008. 
  19. ^ "Millions face famine as crop disease rages". 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2008. 
  20. ^ "Tarımda geleneksel - geçimlik kesim, büyüklüğü, yapısı, işleyişi" (PDF). Dergiler.Ankara.Edu.Tr. 21 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ekim 2009. 
  21. ^ "Tarımda makineleşme, işsizliği artırıyor". 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2008. 
  22. ^ [1] 23 Kasım 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tarımda Başarılar
  23. ^ Referans Gazetesi Tarımın kısa geçmişi ve geleceği hakkında 6 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  24. ^ Orta Doğu ve çevresindeki tarım gelişmeleri WML 19 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  25. ^ Photius Hint tarım sektörü ve tarihi 22 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  26. ^ istanbul.edu.tr 11 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tarımın ve bilimsel gelişmelerin tarihçesi
  27. ^ Temel Britannica/17 - s.24 Tarım Tarihi
  28. ^ Temel Britannica/17 - s.25 Tarım Tarihi
  29. ^ FAO 25 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Trade in Agriculture
  30. ^ Blackstudies 19 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - European Trade
  31. ^ Questia 16 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Farm policy and Truman's 1948 campaign
  32. ^ McGill 22 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - In War and Famine
  33. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2014. 
  34. ^ U.N. Food and Agriculture Organization. Rome, Italy. "Analysis of farming systems." 6 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Accessed on 7 Aralık 2008.
  35. ^ a b Acquaah, G. 2002. Agricultural Production Systems. pp. 283-317 in "Principles of Crop Production, Theories, Techniques and Technology". Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ.
  36. ^ a b c Chrispeels, M.J. and D.E. Sadava. 1994. Farming Systems: Development, Productivity, and Sustainability. pp. 25-57 in "Plants, Genes, and Agriculture". Jones and Bartlett Publishers, Boston, MA.
  37. ^ Temel Britannica/17 - s.32 Tarım ve Hayvancılık
  38. ^ Temel Britannica/17 - s.33 Tarım ve Hayvancılık
  39. ^ a b "Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAOSTAT)". 19 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2007. 
  40. ^ a b Temel Britannica/17 - s.40 Tarım ve Hayvancılık
  41. ^ Pretty; ve diğerleri. (2000). "An assessment of the total external costs of UK agriculture" (PDF). Agricultural Systems. 65 (2). ss. 113-136. doi:10.1016/S0308-521X(00)00031-7. ISSN 0308-521X. 5 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  42. ^ Tegtmeier, E.M.; Duffy, M. (2005). "External Costs of Agricultural Production in the United States" (PDF). The Earthscan Reader in Sustainable Agriculture. 5 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Ocak 2009. 
  43. ^ Vitousek, P.M., H.A. Mooney, J. Lubchenco and J.M. Melillo. 1997. Human Domination of Earth's Ecosystems. Science 277:494-499.
  44. ^ Bai, Z.G., D.L. Dent, L. Olsson, and M.E. Schaepman. 2008. Global assessment of land degradation and improvement 1:identification by remote sensing. Report 2008/01, FAO/ISRIC - Rome/Wageningen. Retrieved on December 5, 2008 from "Land degredation on the rise" 12 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  45. ^ Carpenter, S.R., N.F. Caraco, D.L. Correll, R.W. Howarth, A.N. Sharpley, and V.H. Smith. 1998. Nonpoint Pollution of Surface Waters with Phosphorus and Nitrogen. Ecological Applications 8:559-568.
  46. ^ Pimentel, D. T.W. Culliney, and T. Bashore. 1996. "Public health risks associated with pesticides and natural toxins in foods in Radcliffe's IPM World Textbook" 18 Şubat 1999 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 7 Aralık 2008
  47. ^ WHO. 1992. Our planet, our health: Report of the WHU commission on health and environment. Geneva: World Health Organization.
  48. ^ a b Chrispeels, M.J. and D.E. Sadava. 1994. Strategies for Pest Control pp.355-383 in "Plants, Genes, and Agriculture". Jones and Bartlett Publishers, Boston, MA.
  49. ^ Avery, D.T. 2000. Saving the Planet with Pesticides and Plastic: The Environmental Triumph of High-Yield Farming. Hudson Institute, Indianapolis, IN.
  50. ^ Center for Global Food Issues. Churchville, VA. "Center for Global Food Issues." 21 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 7 Aralık 2008'de erişildi.
  51. ^ Lappe, F.M., J. Collins, and P. Rosset. 1998. Myth 4: Food vs. Our Environment pp. 42-57 in "World Hunger, Twelve Myths", Grove Press, New York, NY.
  52. ^ a b Brady, N.C. and R.R. Weil. 2002. Soil Organic Matter pp.353-385 in Elements of the Nature and Properties of Soils. Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ.
  53. ^ Brady, N.C. and R.R. Weil. 2002. Nitrogen and Sulfur Economy of Soils pp.386-421 in Elements of the Nature and Properties of Soils. Pearson Prentice Hall, Upper Saddle River, NJ.
  54. ^ "The limits of a Green Revolution?". 28 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2009. 
  55. ^ "The Real Green Revolution". 23 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2009. 
  56. ^ Pimentel, David and Giampietro, Mario (21 Kasım 1994). "Food, Land, Population and the U.S. Economy, Executive Summary". Carrying Capacity Network. 16 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2008. 
  57. ^ Abernethy, Virginia Deane (23 Ocak 2001). "Carrying capacity: the tradition and policy implications of limits" (PDF). Ethics in science and environmental politics. 9 (18). 29 Ekim 2008 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2009. 
  58. ^ Kenneth S. Deffeyes (19 Ocak 2007). "Current Events - Join us as we watch the crisis unfolding". Princeton University: Beyond Oil. 9 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  59. ^ Ryan McGreal (22 Ekim 2007). "Yes, We're in Peak Oil Today". Raise the Hammer. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  60. ^ Dr. Werner Zittel, Jorg Schindler (1 Ekim 2007). "Crude Oil: The Supply Outlook" (PDF). Energy Watch Group. 31 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  61. ^ Dave Cohen (31 Ekim 2007). "The Perfect Storm". ASPO-USA. 7 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  62. ^ Rembrandt H.E.M. Koppelaar (1 Eylül 2006). "World Production and Peaking Outlook" (PDF). Stichting Peakoil Nederland. 28 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  63. ^ David Pimentel, Marcia Pimentel ve Marianne Karpenstein-Machan, "Energy use in Agriculture: An Overview," dspace.library.cornell.edu/bitstream/1813/118/3/Energy.PDF.
  64. ^ Richard Manning, "The Oil We Eat: Following the Food Chain Back to Iraq," Harper's Magazine, February 2004.
  65. ^ Barbara Kingsolver, "Animal, Vegetable, Miracle: A Year of Food Life," New York: HarperCollins, 2007. and Michael Pollan, "The Omnivore's Dilemma," New York: Penguin Books, 2007, and Rich Pirog, Timothy Van Pelt, Kamyar Enshayan, and Ellen Cook, "Food, Fuel, and Freeways: An Iowa perspective on how far food travels, fuel usage, and greenhouse gas emissions," Leopold Center for Sustainable Agriculture, Iowa State University, June 2001.
  66. ^ "Realities of organic farming". 12 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2009. 
  67. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 5 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ocak 2009. 
  68. ^ "Organic Farming can Feed The World!". 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2009. 
  69. ^ "Organic Farms Use Less Energy And Water". 23 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2009. 
  70. ^ Rich Pirog, Timothy Van Pelt, Kamyar Enshayan, and Ellen Cook, "Food, Fuel, and Freeways: An Iowa perspective on how far food travels, fuel usage, and greenhouse gas emissions," Leopold Center for Sustainable Agriculture, Iowa State University, June 2001.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tarım&oldid=34219175" sayfasından alınmıştır