Vikipedi

Diyarbakır (il)

Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bir il

Diyarbakır, Türkiye'nin bir ilidir. Merkezi Diyarbakır olan ilin yüzölçümü 15.168 km2'dir. Adıyaman, Batman, Bingöl, Elazığ, Mardin, Muş, Malatya ve Şanlıurfa illeri ile komşudur. 17 tane ilçeye sahiptir.

Diyarbakır
İl
İlin Türkiye'deki konumu
İlin Türkiye'deki konumu
Harita
İl sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
Coğrafi bölgeGüneydoğu Anadolu Bölgesi
İl merkeziDiyarbakır
İdare
 • ValiMurat Zorluoğlu
Yüzölçümü
 • Toplam15.168 km²
Nüfus
 • Toplam1.635.048
 • Kır
-
 • Şehir
1635048
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu412
İl plaka kodu21

Coğrafya

değiştir

Diyarbakır, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin orta kısmında, El Cezire'nin (Mezopotamya) kuzeyinde yer almaktadır. Doğuda Batman ve Muş, batıda Şanlıurfa, Adıyaman, Malatya, kuzeyde Elazığ ve Bingöl, güneyde ise Mardin illeri bulunmaktadır.[2] Yeryüzü şekilleri açısından genelde dağlarla çevrili, ortası hafif çukurlaşmış görünümdedir ve Güneydoğu Torosların kollarıyla çevrilidir. En yüksek dağı Muş sınırı yakınındaki Andok Dağı'dır (2830 m).

İklim

değiştir

Diyarbakır'da sert bir kara iklimi egemendir.[3] Yazları çok sıcak geçer fakat kışları Doğu Anadolu Bölgesi kadar soğuk geçmez. Bunun başlıca nedeni Güneydoğu Toroslar yayının kuzeyden gelen soğuk rüzgârları kesmesidir.[4] En sıcak ortalaması 40,2 derece, en soğuk ay ortalaması ise -10,1 derecedir.[3] Günümüze kadar ölçülen en yüksek sıcaklık 48,4 derece ile 29 Temmuz 1946 gününde, en düşük sıcaklık ise -25,7 derece ile 11 Ocak 1933 gününde yaşanmıştır.[5]

Yıllık yağış ortalaması 496 milimetre olan şehirde, bu yağışın %2'lik kısmı yaz aylarında düşmektedir. Kuzeydeki dağların eteklerine doğru gidildikçe yağışlar da artar.[3]

Bitki örtüsü

değiştir

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin doğal bitki örtüsü olan bozkır, Diyarbakır'da da egemendir.[6] Bozkır bitki örtüsü içinde otsu bitkiler daha fazladır. Bunlar ilkbaharda kısa bir süre içinde yeşerip çiçeklenir, ama yağışların kesilmesiyle yaz başında kururlar. Çevredeki dağlar, yer yer meşe ormanlarıyla kaplıdır.[3] Diyarbakır topraklarının %33'ü orman ve fundalık, %40'ı ekili arazi ve %22'si çayır ve meralarla kaplıdır. İlkbaharda her yer yemyeşildir. Yaz aylarında ise dere kenarları dışında her yer bozkırdır, otlar tamamen kurur. Vadilerde söğüt, çınar, ceviz ve kavak ağaçları, yükseklerde ise meşe, ardıç ve yabani meyve ağaçları yer alır. Ormanlık arazi her ne kadar %33 görülmekteyse de muntazam ormanlık saha çok azalmıştır.

Akarsular

değiştir
 
Dicle Nehri, Diyarbakır

Diyarbakır şehrinin en önemli akarsuyu Elazığ ili sınırları içinden çıkan Dicle nehridir. Nehir, Diyarbakır şehrinin bulunduğu lav sahanlığının doğu kesimine paralel akar. Burada nehir vadisinin tabanı 600 m'ye iner. Diyarbakır'ın güneyinde 8 km mesafede doğuya yönelir. Dicle, Diyarbakır ilindeki akarsuların tümüne yakınını toplar. Yalnızca ilin kuzeybatı köşesindeki küçük bir alanın suları Fırat ırmağına gider.[3] Ayrıca Dicle nehri üzerinde inşa edilen Dicle, Devegeçidi, Kralkızı, Silvan gibi barajlar sayesinde hidroelektrik enerjisinin üretimi artmış bunun yanında sulama faaliyetleri de gelişmiştir.[kaynak belirtilmeli]

Yönetim

değiştir
Ana madde: Diyarbakır'ın ilçeleri

Merkezî yönetim

değiştir

Büyükşehir illerinde Merkezi yönetim Vali, İl Müdürleri ve İl Danışma Kurulundan oluşur.

Diyarbakır, bir 'büyükşehir'dir. Bu özelliğine göre yönetimi belirlenmiştir. Protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi'ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

Diyarbakır Valisi 1959-Konya doğumlu Ali İhsan SU, 12.5.2022/209 sayılı kararla Mersin Valisi iken atanmıştır.

Vali ve Kaymakamlara ait bilgiler Diyarbakır'ın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Yerel yönetim

değiştir

Büyükşehir Belediyelerinde yerel yönetim, Büyükşehir Belediye Başkanı, Büyükşehir Belediye Meclisi ve Büyükşehir Belediye Encümeni'nden oluşur.

Yerel yönetimi temsil eden Büyükşehir Belediye Başkanı, ildeki tüm seçmenlerin oy çokluğu ile seçilir. Yerel seçimlerde İlçe Belediye Başkanı ve İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanılarak ilçelerin belediye meclisleri oluşur. İlçe Belediye meclislerinden alınan üyelerle (başkan kontenjanı, ilçe nüfusu ve parti oy oranına göre) de Büyükşehir Belediye Meclisi oluşur. Bu mecliste ilçe belediye başkanları da yer alır.[7][8] Meclisin başkanı Büyükşehir Belediye Başkanı'dır.

Büyükşehir belediye encümeni, belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. (5216 saylı kanun 16.madde)

Büyükşehir yapılan illerde, İl Genel Meclisi, yetki ve görevlerini Büyükşehir Belediye Meclisi'ne devretmiş ve kaldırılmıştır.

2019 Türkiye yerel seçimleri sonunda Diyarbakır Büyükşehir Belediye Başkanlığını kazanan Adnan Selçuk Mızraklı (HDP), 19 Ağustos 2019 tarihinde görevden alınmış, yerine Diyarbakır Valisi Hasan Basri Güzeloğlu kayyum olarak atanmıştır.[9]

17 ilçe belediyesinin 14'ünü HDP'li adaylar kazanmıştır. YSK bunlardan Bağlar Belediye Başkanı seçilen HDP'li aday Zeyyat Ceylan'ın (KHK kapsamında ihraç edildiği için) yerine seçimi ikinci tamamlayan Hüseyin Başoğlu'na (AK Parti) mazbatayı vermiştir. Diğer ilçelerden Bismil, Eğil, Ergani, Hazro, Kayapınar, Lice, Kocaköy, Kulp, Silvan, Sur ve Yenişehir belediye başkanları ise göreve geldikten sonra İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alınmış, yerlerine ilçe kaymakamları kayyum atanmıştır.[10][11][12][13][14][15] Son durumda 17 ilçe belediyesinin 11'ini kayyum olarak atanan kaymakamlar, 2'sini HDP, 3'ünü AK Parti, 1'ini SP yönetmektedir.

Diyarbakır Büyükşehir Belediye Meclisi bazı üyelerin görevden uzaklaştırılması nedeniyle belirsizleşmiştir.[16]

Büyükşehir ve ilçe belediye başkanlarına ait bilgiler Diyarbakır'ın ilçeleri sayfasında gösterilmiştir.

Nüfus

değiştir

Güncel Nüfus Değerleri (TÜİK 6 Şubat 2024 verileri[17])

Diyarbakır İl Nüfusu: 1.818.133 (2023 sonu). İlin yüzölçümü 15.168  km2'dir. İlde  km2'ye 120 kişi düşmektedir. (Yoğunluğun en fazla olduğu ilçe: 919 kişi ile Bağlar’dır)

İlde yıllık nüfus artış oranı %0,73 olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Eğil (%10,10)- Bağlar (-% 3,03)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre 17 İlçe ve belediye, bu belediyelerde toplam 1.046 mahalle bulunmaktadır.

2023 yılı sonunda Diyarbakır ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri
İlçe Nüfus 2022 Nüfus 2023 Fark Nüfus Artışı % Mah.Say. Alanı  km2[18] Yoğunluk
Bağlar 406.471 394.338 -12.133 -3,03 48 429 919
Bismil 118.698 119.972 1.274 1,07 122 1679 71
Çermik 49.644 49.900 256 0,51 81 948 53
Çınar 76.966 78.351 1.385 1,78 100 1934 41
Çüngüş 10.720 10.771 51 0,48 40 512 21
Dicle 36.114 38.533 2.419 6,48 47 738 52
Eğil 21.434 23.712 2.278 10,10 30 449 53
Ergani 136.099 137.492 1.393 1,02 102 1510 91
Hani 32.519 32.777 258 0,79 26 436 75
Hazro 16.093 17.772 1.679 9,92 31 426 42
Kayapınar 419.513 425.143 5.630 1,33 34 480 886
Kocaköy 15.355 15.537 182 1,18 22 248 63
Kulp 34.357 37.576 3.219 8,96 58 1560 24
Lice 24.364 26.168 1.804 7,14 70 982 27
Silvan 86.161 87.707 1.546 1,78 93 1252 70
Sur 100.613 98.938 -1.675 -1,68 100 1227 81
Yenişehir 219.759 223.446 3.687 1,66 42 358 624
Diyarbakır 1.804.880 1.818.133 13.253 0,73 1.046 15.168 120
Diyarbakır il nüfus bilgileri
Yıl Toplam Sıra Fark Şehir - Kır
1927[19] 194.316 32
  %24     46.595
147.721     %76  
1935[20] 214.142 38 %10  
  %23     50.316
163.826     %77  
1940[21] 257.321 33 %20  
  %26     66.103
191.218     %74  
1945[22] 249.949 37 %3  
  %25     63.377
186.572     %75  
1950[23] 293.738 35 %18  
  %25     72.267
221.471     %75  
1955[24] 343.903 29 %17  
  %29     98.798
245.105     %71  
1960[25] 401.884 29 %17  
  %31     124.718
277.166     %69  
1965[26] 475.916 25 %18  
  %34     162.467
313.449     %66  
1970[27] 581.208 20 %22  
  %41     238.504
342.704     %59  
1975[28] 651.233 21 %12  
  %43     281.960
369.273     %57  
1980[29] 778.150 16 %19  
  %48     374.264
403.886     %52  
1985[30] 934.505 13 %20  
  %51     472.055
462.450     %49  
1990[31] 1.094.996 13 %17  
  %53     600.640
494.356     %47  
2000[32] 1.362.708 10 %24  
  %60     817.692
545.016     %40  
2007[33] 1.460.714 11 %7  
  %59     855.389
605.325     %41  
2008[34] 1.492.828 11 %2  
  %70     1.051.511
441.317     %30  
2009[35] 1.515.011 12 %1  
  %71     1.079.160
435.851     %29  
2010[36] 1.528.918 12 %1  
  %71     1.090.172
438.786     %29  
2011[37] 1.570.943 12 %3  
  %72     1.132.351
438.592     %28  
2012[38] 1.592.167 12 %1  
  %73     1.155.258
436.909     %27  
2013[39] 1.607.437 12 %1   Şehir ve kır ayrımı kaldırılmıştır.
2014[40] 1.635.048 12 %2  
2015[41] 1.654.196 12 %1  
2016[41] 1.673.119 12 %1  
2017[41] 1.699.901 12 %2  
2018[41] 1.732.396 12 %2  
2019[41] 1.756.353 12 %1  
2020[41] 1.783.431 12 %2  
2021[41] 1.791.373 12 %0  
2022[41] 1.804.880 12 %1  
2023[41] 1.818.133 12 %1  


Ekonomi

değiştir

Diyarbakır'da geniş tarım arazileri bulunur insanlar çoğunlukla da tarım ile uğraşır ekilen başlıca tarım ürünleri: buğday, arpa, kırmızı mercimek, nohut ve pamuktur. Bahçelerde ve bostanlarda ise üzüm, elma, karpuz, kavun ve çeşitli sofralık sebzeler yetiştirilir. Ergani ilçesinde bakır çıkarılmaktadır. Ayrıca son dönemlerde Diyarbakır'da yapılan petrol aramalarında petrol kaynakları bulunmuştur[42]

Kültür

değiştir
 
Diyarbakır'ın tarihî Ulucamisi avlusundan bir görüntü
 
Diyarbakır Ulu camisini iç avlusundan bir görünüm
 
Diyarbakır'ın tarihî Dört Ayaklı Minaresi
 
Ulu Camii minaresi

Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri, UNESCO tarafından 2015'te Dünya Mirası olarak tescil edildi.[43] Devlet Tiyatrosu ve Büyükşehir Belediye Tiyatrosu, Diyarbakır il merkezinde yer almaktadır. Kentte ayrıca Diyarbakır Kitap Fuarı düzenlenmektedir.

Diyarbakır; Uluslararası Gazeteciler ve Yazarlar Derneği tarafından şehirlerin turistik mekanları, konaklama yerleri, şehir halkının misafirperverliği gibi özelliklerin değerlendirildiği, Turizmin Oscarı olarak da anılan Altın Elma Ödülünü 2018 yılında kazanmıştır.[44]

Mutfak

değiştir

Binlerce yıl Arap, Ermeni, Kürt, Süryani, Türk, Yahudi ve Zaza halklarının iç içe yaşadığı Diyarbakır'da, bu kültürlerin bileşiminden meydana gelen yemek kültürü bir hayli zengindir. Mutfağın temel malzemeleri kuzu eti, yöresel baharatlar (sumak, kişniş, karabiber vs.), pirinç, sakatat çeşitleri, tereyağı ve bulgurdur. Bu nedenle Diyarbakır mutfağı ağır yemeklerden oluşur. Diyarbakır lahmacunu ve kadayıfının yanı sıra peyniri ile de ünlüdür. En ünlü yemekleri kaburga dolması, içli köfte, sac tava, meftune ve ciğer kebabıdır.

Karpuzu ile ünlenen Diyarbakır, ana yemek olarak ciğer kebabı, içli köfte, çiğ köfte, bulgur pilavı, kaburga, keşkek, lebeni; tatlılardan ise burma kadayıf ve sütlü nuriye ile yemek kültürü açısından da zengindir.[45]

İbadethaneler

değiştir

Ulu Camii

değiştir
Ana madde: Diyarbakır Ulu Camii
 
Ulu Cami, Diyarbakır

Çok sağlam, bazalt taştan yapılmış, Anadolu'nun en eski camilerindendir. Diyarbakır Kalesi'nin surları üzerinde Harput Kapısı ile Mardin Kapısı'nı birleştiren eksenin batısında yer alır. MS 639 yılında İslam orduları Diyarbakır'ı fethedince Mar-Toma Kilisesi'nin camiye çevrilmesiyle kurulmuştur. İslam aleminde ''5. Harem-i şerif'' olarak tanınmaktadır. Duvarlarında birçok uygarlığın kitabesi bulunmaktadır.

Safa Camii

değiştir
Ana madde: Safa Camii

Palu (Parlı) Camii ismi de verilen yapı 1532 yı­lında yapılmış bir Akkoyunlu eseridir. Çini ve motiflerle süslen­miş çok zarif olan minaresinin son zamanlara kadar kılıfla muhafaza edildiği söylenmektedir. Batısında büyük Hekim Muslihiddin-i Lari'nin mezarı vardır. 15. yüzyılda, Akkoyunlular döneminde, Uzun Hasan tarafından yaptırılmıştır ve dönemin mimari başyapıtlarındandır. Özellikle minaresinin taş işçiliği dikkat çekicidir. Minaresinin harcının Diyarbakır çevresinde yetişen kokulu bitkilerle karıldığı için yakın zamanlara kadar sadece Cuma hutbelerinde minarenin kılıfının çıkarıldığı bilinmektedir.

Behram Paşa Camii

değiştir
Ana madde: Behram Paşa Camii

Behram Paşa Camii, 1572 yılında Diyarbakır Valisi Behram Paşa tarafından Mimar Sinan'a yaptırılmış Osmanlı eseridir. Caminin yapımına kapısı üzerindeki kitâbesine göre 972 (1564-65) yılında başlamış ve 980 (1572) tarihinde tamamlamıştır. Ayrıntılarıyla Diyarbakır'ın yerel mimarisini yansıtan yapı, boyutlarıyla İstanbul'daki sadrazam camilerinden geri kalmıyor. Caminin çok süslü minberi bir sanat harikasıdır. Tamamen kesme taştan yapılmıştır. tek kubbeli bir yapıdır. Sakıflı son cemaat yeri, aynı üslupta yapılmış önündeki şadırvanı ile sütunlu bir saray girişini anımsatmaktadır. Bu tip sakıflı girişlere Osmanlı Dönemi yapılarında rastlanmakla birlikte burada olanakların sonuna kadar zorlandığını görüyoruz. Güneye özgü taş işçiliğinin eklenmesi, yerel özelliklerin katılmasıyla Osmanlı Mimarisinin ana şemalar kalmakla beraber bulunduğu yerlerde yerli geleneklerle beslenerek, az da olsa değişik bir karaktere büründüğünü izlemekteyiz. Giriş kapısının üstündeki sağ ve sol sahanların ters düzeninin bugünkü in­şaatlarda kullanılan modern sıkıştırma usulünün günümüzden 400 sene önce taş inşaatına tatbiki suretiyle yapılması fen adamları­nın dikkatini çekmekte ve takdirini kazanmaktadır. 5 Mayıs 1828'de Behram Paşa Camisi minaresine yıldırım düştü ve ancak 1930'da onarılabildi.

Nebi Camii

değiştir
Ana madde: Nebî Camii

Akkoyunlu eseri olup, 15. yüzyıldan kalma taşla örtülü tek kubbeli bir camidir. Minaresinde Muhammed'den (Kaalen Nebiye) diye bahseden kitabelerin çokluğundan dolayı Nebi veya Peygamber Camii denildiği sanılmaktadır. 1530 yılında Hacı Hüseyin adlı bir kasap tarafından yaptırılan minare­si 1960 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce yeri değiştirilerek onarılmıştır.

Fatihpaşa Camii

değiştir
Ana madde: Fatih Paşa Camisi

Kurşunlu Cami de denilmektedir. 1516-1520 yılları arasında şehrin ilk Osmanlı valisi Diyarbakırlı Bıyıklı Mehmet Paşa tarafından yaptırılmıştır. ilk Osmanlı eseri­dir. Duvarları çok güzel Osmanlı çinileri ile kaplıdır. Mihrabı ve min­beri görkemli bir sanat yapıtı olan caminin ayrıntıları Selçuklu tarzındadır. Cumhuriyet devrinde onarılan caminin yanında bir de türbe vardır. Daha önce çok geniş olan cami havlusu doksanların ortasında bölünmüştür. Cami bünyesinde bir kûmbette bulunmaktadır.

Hüsrev Paşa Camii

değiştir
Ana madde: Hüsrev Paşa Camii

Osmanlı devri Diyarbakır valile­rinin ikincisi olan Hüsrev Paşa tarafından 1512-1528 tarihleri ara­sında yaptırılmıştır. Bina önce Üsreviye Medresesi adı ile yaptırılmıştır. Kesme taştan yaptırılmış olan minaresi Selçuklu tar­zında olup, sarkıtlarla süslüdür.

Melek Ahmed Camii

değiştir
Ana madde: Melek Ahmed Paşa Camii

Melek Ahmed Paşa tarafından 16. yüzyılda yaptırılmıştır. Tümü çiniden yapılmış mihrabı çok ilgi çe­kicidir. Minaresine yarıya kadar birbirini görmeyen iki merdiven­le çıkılır, yarıda bu iki merdiven birleşir. Kaidesinin süslemeciliği oldukça inceliklidir. Çini mozaiklerle süslü kabartmalar ince ve ustalıklı bir beğeni örneğidir. Ayrıca Melek Ahmet'in kabri burada bulunmaktadır.

İskender Paşa Camii (Merkez)

değiştir
Ana madde: İskender Paşa Camii (Diyarbakır)

Diyarbakır'da İskender Paşa Mahallesi'nde bulunan bu camiyi Diyarbakır'da 14 yıl valilik yapan İskender Paşa 1551 yılında yaptırmıştır. Bazı yazmalarda bu caminin Mimar Sinan eseri olduğuna dair bilgiler bulunuyorsa da Mimar Sinan'ın eserlerini derleyen Tuhfetûl Mimarin'de ismi geçmemektedir.

Osmanlı mimarisinde belirli bir plan tipinin uygulandığı bu caminin önünde şadırvanı, doğusunda da türbesi bulunmaktadır. Son cemaat yeri dört sütun ve köşelerdeki L şeklinde ayakların taşıdığı beş bölümden meydana gelmiştir. Sivri kemerlerle birbirine bağlanmış olan sütunların başlıkları oldukça sadedir.

Kare planlı, 14,76 x 14,76 m ölçüsündeki ibadet mekanının üzeri merkezî bir kubbe ile örtülüdür. Buradaki tromplar da çok aşağıdan başlamakta ve ortası bir çizgi ile ikiye ayrılmaktadır. Trompların arası da birer kemerle birbirlerine bağlanmıştır. Bu tromplara dayanan kubbe dışarıdan onaltıgen bir kasnağa oturmaktadır.

Mihrap taştan olup mukarnaslıdır. Osmanlı mihraplarının bir benzeridir. Minber orijinalliğinden uzaklaşmış ahşap bir eserdir.

İskender Paşa Camisi Erken Osmanlı devri mimarisinin özelliklerini taşımasına rağmen, bir bakıma da Diyarbakır camilerinin etkisinde kalarak yapılmıştır. Caminin sol tarafına silindirik gövdeli, tek şerefeli taş minare eklenmiştir.

Kale Camii (Hz. Süleyman–Nazıriye Camii)

değiştir
Ana madde: Hazreti Süleyman Camii

Hz. Süleyman Camii, Nisanoğlu Ebul Kasım tarafından 1155-1169 yılları arasında yaptırılmıştır. Cami bitişiğinde Osmanlılar döneminde yapılan Halid Bin Velid'in oğlu Süleyman ile Diyarbakır'ın Araplar tarafından alınışı sırasında şehit düşen diğer sahabelerin yattığı Meşhed bulunmaktadır. Diyarbakır'ın fethi sırasında şehit olan Halid Bin Velid'in oğlu Süleyman dâhil 27 sahabe bu bölgede, 13 sahabe ise surların farklı bir yerinde öldü. Yaralanan Sultan Sasa'nın da 6 ay sonra şehit olmasıyla birlikte bölgeye toplam 41 sahabe defnedildi. Diyarbakır'da mezar yerleri kesin olarak bilinen 30 sahabenin 27'sinin kabri bu camidedir. 27 şehit sahabenin kabirleri Türkiye'nin her yerinden ziyaretçi akınına uğramaktadır.

Dört Ayaklı Minare

değiştir
Ana madde: Dört Ayaklı Minare

Akkoyunlu Kasım Han tarafından yaptırılan Şeyh Mutahhar Ca­misinin dört ayaklı minaresi yekpare dört sütun üzerinde inşa edilmiş ilginç anıtlardandır. Balıkçılarbaşı semtindeki Kasım Padişah diye de adlandırılır. Cami Şeyh Mutahhar türbesinin bulunduğu arsa üzerinde inşa edildiği için bu adı almıştır. Minaresindeki kitabesinde caminin 1500 tarihinde Akkoyunlu sultanı Kasım Bey'in zamanında yapıldığı yazar. 4 yalın sütun ile başlıklar üzerinde oturan kare mimarisi ile Anadolu camileri içinde tek örnek oluşturmaktadır.

Mesudiye Medresesi

değiştir
Ana madde: Mesudiye Medresesi

Ulu Camii'nin kuzeyinde ve cami­ye bitişiktir. 1198 yılında Artuklu Melikül Mesut Kutbudin Ebu Muzaffer Sokman zamanında inşasına başlandığı üzerindeki ki­tabeden anlaşılmaktadır. Motif ve kitabeleriyle çok değerli bir sanat eseri olan medresenin avlusundaki mihrabın iki yanına ustaca yer­leştirilmiş döner taş sütunlar binanın herhangi bir yerinde mey­dana gelecek çökmeyi veya kaymayı tespit için konulmuştur. Bina kesme taştan iki katlı olarak yapılmıştır. Mesudiye Medresesi içinde öğrenim yapılan Anadolu'nun ilk üniversitesidir.

Zinciriye Medresesi

değiştir
Ana madde: Zinciriye Medresesi (Diyarbakır)

Sincariye Medresesi de denilir. Bina 1198 yılında yapılmış olup, mimarının adı İsa Ebu Dirhem'dir.

 
Efraim ikonu, Meryem Ana Kilisesi, Diyarbakır.

Meryem Ana Kilisesi

değiştir
Ana madde: Meryem Ana Kilisesi

3. yüzyıldan kalmadır. Zamanla bir­çok onarım görmüş olup, Bizans devrinden kalma mihrabı, Ro­ma biçimi kapısı ilginçtir. Kilisede bazı azizlerin türbesi bulunmaktadır. Şehrin en güzel Süryani Kadim Yakubi mez­hebi kilisesidir. Diğer bir kilisede Keldani Kilisesidir. Ortodoks Süryanilere ait bir kilisedir. 3. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen yapı, günümüze dek birkaç kez yanmış, yıkılmış, yenilenmiş, defalarca onarım geçirmiştir. Mardin'deki Deyr-ül Zafaran'dan gelen Patrik 2. Yakup, 1871 yılında ölene kadar burada yaşamış ve yapı o dönemde Patriklik Merkezi olarak hizmet vermiştir.

Surp Giragos Kilisesi

değiştir
Ana madde: Surp Giragos Kilisesi

Kırkdamaltı Kilisesi olarak da bilinen Surp Giragos Kilisesi 3. yüzyılda Diyarbakır Belisırma Bölgesi'ndeki en yüksek kilise olup, Amirarzes Basileios ve eşi Tamara tarafından yaptırılmıştır. 1283-1295 yılları arasında dekore edilmiştir. Birapsisli bazilikal planlı olan kilisede bulunan fresklerde, incilin hikâye ettiği tüm konular ile Selçuklu Sultanı II. Mesud'un resmi tasvir edilmiştir. Giriş bölümünü oluşturan mekân, kayanın bir bölümünün kopması sonucu tahrip olmuştur.

Saint George Kilisesi

değiştir
Ana madde: Saint George Kilisesi

İç Kale'nin Dicle'ye bakan yüksek kayalıkları üzerinde yer almakta, böylece Sur içinde yer almayan tek kilise özelliğini taşımaktadır.

Mar Petyun Kilisesi

değiştir
Ana madde: Mar Petyun Keldani Kilisesi

Özdemir Mahallesi'nde, Yeni Kapı Caddesi'ndedir. Ne zaman inşa edildiği tam olarak bilinmeyen ve 17. yüzyıla tarihlenen kilise, Katolik mezhebinden Keldaniler tarafından günümüzde de kullanılmaktadır.

Diğer önemli camiler

değiştir

Ömer Şeddat Camii, Kadı Camii, Hacı Büzürk Camii, Arap Şeyh Camii, Lala Kasım Camii, Kurt İsmail Paşa Camii, Hadım Ali Paşa Camii şehrin diğer önemli camileridir.

Müzeler

değiştir

Diyarbakır (Arkeoloji) Müzesi, Ziya Gökalp Müze Evi, Gazi Köşkü müze evi, Cahit Sıtkı Tarancı Müze Evi günümüzde Diyarbakır'ın aktif müzeleridir. Robotik bilimin babası[kaynak belirtilmeli] sayılan Diyarbakırlı El Cezeri adına yakın zamanda bir müze açılacaktır.[kaynak belirtilmeli] Müze Dicle Üniversitesi, Dicle Teknokent'te yer alacaktır.

Diyarbakır Müzesi

değiştir

Diyarbakır'da ilk müze 1934 yılında Ulu Cami'nin devamı olan Senceriye (Zinciriye) Medresesinde açılmıştır. 1985 yılında ise Elâzığ Caddesi üzerinde bulunan yeni binasına taşınmıştır. Müzede Neolitik Çağ'dan itibaren Eski Tunç, Urartu, Asur, Hellenistik, Roma, Bizans, Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı devirlerine ait eserler kronolojik olarak sergilenmektedir. Çoğunluğu Artuklular döneminden kalma çok sayıda sikke ile yöresel, etnografik nitelikli eserler de müzede teşhir edilmektedir.

Arkeoloji Müzesi

değiştir

Diyarbakır'da ilk müze 1934 yılında Ulu Cami'nin devamı olan Zinciriye Medresesi'nde açılmıştır. 1985 yılında ise Elazığ caddesi üzerinde bulunan Dedeman Oteli arkasında bulunan yeni yapısına taşınmıştır. Müzede Diyarbakır yöresinden kazılar, satın alma ve müsadere yoluyla edinilen eserler, Neolitik Çağ'dan itibaren Eski Tunç, Asur, Urartu, Helenistik, Roma, Bizans, Artuklu, Selçuklu, Akkoyunlu ve Osmanlı devirlerine ait eserler kronolojik olarak sergilenmektedir. Ayrıca bunlardan başka birçok başka eser de sergilenmektedir.

Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi

değiştir
Ana madde: Cahit Sıtkı Tarancı Müzesi

Şair Cahit Sıtkı Tarancı'nın doğduğu bu ev geleneksel Diyarbakır evlerine güzel bir örnek teşkil etmektedir. 1973 yılında Kültür Bakanlığı tarafından satın alınıp müze haline getirtilmiştir. Müzede Cahit Sıtkı Tarancı'nın eşyaları, mektupları ve kitapları sergilenmektedir.

Ziya Gökalp Müzesi

değiştir

Ziya Gökalp'in yaşadığı bu ev 1956 yılında müze haline getirtilmiştir. Gökalp'in eşyaları, mektupları ve kitapları sergilenmektedir.

Sosyal aktiviteler

değiştir

El sanatları

değiştir

Diyarbakır'ın el sanatları içerisinde kuyumculuk, ipekçilik, bakırcılık önde gelmektedir. Diyarbakır el sanatları, I. Dünya Savaşı'na kadar çok ileri bir düzeydeydi. Örneğin Konya'daki Mevlana türbesinin ikinci kapısı, Bağdat'taki İmam-ı Azam türbesinin altın ve gümüş işlemeli kapısı ile avize, şamdan ve kandilleri Diyarbakır'da yapılmıştır.

Eskisi kadar olmamakla birlikte günümüzde önemini koruyan bu el sanatlarında hasır bilezik, kişmiş gerdanlık, gümüş işlemeli nalın ve çekmeceler Diyarbakır'ın kuyumcularının beğenilen ürünleri arasındadır. Köylerde el dokumacılığı ve halı, kilim üretimi de yapılmaktadır.

Halk oyunları

değiştir

Davul, zurna eşliğinde oynanan Diyarbakır oyunları yörenin aşk, ıstırap ve bazen de aşiretlerinin sosyal durumlarını konu alır. Oyunlardan bazıları Delilo, Halay, Esmerım, Çaçan, Tekayak, Çiftayak, Şîrani, Avare, Bave Teyar ve Çepik'tir. Bu oyunların kendilerine özgü özellikleri, ayrı figür ve hareketleri vardır.

Önemli yerleri

değiştir
 
Diyarbakır Surları
 
Diyarbakır Surları
 
Surdan görünüm
 
Diyarbakır Surları'ndan gece görününü

Diyarbakır Kalesi

değiştir
Ana madde: Diyarbakır Kalesi

Surların uzunluğu 5,5 km, yüksekliği 10-12 metre, kalınlığı 4-5 metredir. Çin Seddi'nden sonra en büyük sur olma özelliğini taşımaktadır. Dicle vadisinden yaklaşık 100 metre yükseklikte geniş bir düzlük üzerine kurulmuştur. Dış kalenin 82 burcu vardır. Burçlar arasında geniş bir yol vardır, bu duvarlar 70 santimetre kalınlığındadır. Burçlar çoğunlukla yuvarlaktır, ancak dört ve altı köşeli olanlar da vardır.

Diyarbakır Surları
değiştir

Diyarbakır Surları: Diyarbakır Surları 5,5 km uzunluğunda ve 7–8 m yüksekliğindedir. 16 kalesi ve 5 çıkış kapısı olan siyah bazalt surlar, kentin en ilgi çekici yeridir. Orta Çağ askerî mimarisinin muhteşem örneğini oluşturan bu surlar yazıtlar ve kabartmalarla dekore edilmiştir.

Zerzevan Kalesi

değiştir

Roma İmparatorluğu döneminde askeri yerleşim alanı olarak kullanılmıştır. Çınar ilçesine 13 km uzaklıktadır. 60 dönüm arazi üzerinde 1200 metre sur kalıntısı, 21 metrelik gözetleme kuleleri, kilise, depolar, yer altı ibadethaneleri, evler, sığınaklar, kaya mezarları, su kanalları, sarnıç ve diğer binalar bulunmaktadır. Ayrıca kalede bulunan Mithras Tapınağı, Roma İmparatorluğu'nun doğudaki ilk tapınağı olma özelliğini taşımaktadır.[46]

Malabadi Köprüsü

değiştir
Ana madde: Malabadi Köprüsü

Silvan ilçesinde bulunan, Artuklular zamanından kalma bir köprüdür. Ayrıca dünyanın, en geniş taş kemerli köprüsüdür.

Hanlar ve kervansaray

değiştir

Diyarbakır'ın önemli yapıları arasında hanların önemli bir yeri vardır. Bunların başında Deliller Hanı, Hasan Paşa Hanı, Çifte Han ve Yeni Han gelmektedir.

Diyarbakır, İpek Yolu'nun üzerinde oluşundan ötürü belirli güzergahlar üzerinde han ve kervansaraylar yapılmıştır. Anadolu Selçuklularının da uyguladığı bu düzeni Osmanlılar da sürdürmüşlerdir.

Deliller Hanı (Hüsrev Paşa Hanı)

değiştir
Ana madde: Deliller Hanı

Hüsrev Paşa Hanı adıyla anılan yapı 1527 yılında aynı şahıs tarafından yaptırılmıştır. Halk arasında Deliller hanı denilmesinin nedeni her yıl islam ülkelerinden Hicaza gitmek üzere bu handa toplanan hacı adaylarını götürecek delillerin burada kalmalarındandır. Yapı iki katlıdır. Restore edilerek 120 yataklı turistik modern bir otel olarak hizmete açılmıştır. [kaynak belirtilmeli]

Hasan Paşa Hanı

değiştir
Ana madde: Hasan Paşa Hanı

Ulu Camii'nin karşısındadır. Osmanlı valilerinden Vezirzade Hasan Paşa tarafından 1572-1573 yıllarında yaptırılmıştır. [kaynak belirtilmeli]Günümüzde kafelere, restoranlara, kitapçılara, antikacılara ev sahipliği yapmaktadır.

Sülüklü Han

değiştir
Ana madde: Sülüklü Han

Sülüklü Han 1683 yılında Hanilioğlu Mahmut Çelebi ve kız kardeşi Atike Hatun tarafından yaptırılmıştır.

Köprüler

değiştir

Dicle Köprüsü (On Gözlü Köprü)

değiştir

Dicle Köprüsü. Köprü, yazıtından anlaşılacağı üzere Mervaniler devrinde Diyarbakır hükümdarı Nizamüddevle Nasr tarafından 1065 tarihinde yaptırılmıştır.[kaynak belirtilmeli]

Haburman Köprüsü

değiştir
Ana madde: Haburman Köprüsü

Köprünün beş satırlık kitabesinden Zübeyde Hatun tarafından 1179'da yaptırıldığı öğrenilmektedir. Zübeyde Hatun Artuklu Necmüddin Albi'nin (1152-1176) kızı olup, bu köprüyü kendi parası ile yaptırmıştır.[47]

Konum

değiştir
Konum Bilgileri
İlçe Kuruluş Yılı[48] Önceden bağlı olduğu ilçe Alanı km2 Rakım mt. Merkeze km[49]* Ulaşan Yollar[49]
Bağlar 2008 Merkez 429 705 3  /D.360-08
Bismil 1936 Merkez 1.679 548 54 D.370-01, 21.25, 21.26
Çermik Cumh.önce 948 686 86 D.885-11 (Ergani)=>21.79, 21.81
Çınar 1937 Merkez 1.934 673 35 D.950-09
Çüngüş 1953 Çermik 512 978 110 D.885-11=>21.79 (Çermik)=>21.81
Dicle 1936 Merkez 738 939 85 D.885-11=>21.78
Eğil 1987 Merkez 449 855 48 D.855-11=>21.75, 21.84
Ergani 1926 1.510 951 55 D.885-11, 21.79, 21.78
Hani 1958 Lice 436 900 70 D.360-08=>21.08, 21.78
Hazro 1954 Silvan 426 1.012 70 D.360-09=>21.03
Kayapınar 2008 Merkez 480 747 8  /D.360-08
Kocaköy 1990 Merkez 248 969 61  /D.360-08, D.885-11, D.950-09
Kulp Cumh.önce 1.560 1.015 123 D.950-08=>Lice=> 21.05
Lice Cumh.önce 982 997 84 D.950-08=>21.05
Silvan Cumh.önce 1.252 840 78  /D.360-09
Sur 2008 Merkez 1.227 674 2  /D.360-08, D.885-11, D.950-09
Yenişehir 2008 Merkez 358 668 2 D.885-11, D.950-09
DİYARBAKIR Cumh.önce 15.168 674

*Metropol ilçelerin merkeze uzaklıkları, kaymakamlık ile valilik arasındaki uzaklıktır.

Spor

değiştir
Ana madde: Diyarbakır'da spor

Diyarbakırspor 24 Haziran 1968'de, amatör futbol liginde olan Diclespor ve Yıldızspor'un birleşmesi ile kurulmuştur, renkleri kırmızı ve yeşilden oluşmaktadır. Amblemi ise Diyarbakır Suru ile Diyarbakır karpuzundan oluşmaktadır. Diyarbakırspor'un ilk başkanı, o zamanın Belediye Başkanı Nejat Cemiloğlu olmuştur.

2021-2022 Sezonu sonunda, Amed Sportif Faaliyetler 2. Ligde grubunu 2.sırada, Diyarbekirspor ise 2. Ligi 15.sırada tamamlamış, Diyarbakırspor ise Bölgesel Amatör Lig 1. Bölge 2. Grubu 5. Sırada tamamlamasına rağmen statü gereğince Diyarbakır Süper Amatör Ligine düşmüştür. Diyarbakır'ın futbol Bölgesel Amatör Ligde 4, kadın futbol liglerinde 2 takımı daha vardır. Ayrıca voleybol 2. Liglerinde 7, bölgesel liglerde 5 takımı daha bulunmaktadır. Bu sezon basketbol ve hentbol liglerine katılan takımı olmamıştır.

Ziraat Türkiye Kupası'nda Diyarbakır Yolspor ve Amed Sportif, katıldıkları ilk turda elenmişlerdir. Diyarbekirspor ise 4.turda Gençlerbirliği'ne elendi.

Önemli spor tesisleri: Diyarbakır Stadyumu (33.000), Seyrantepe Spor Salonu (6.200), Köşkler Spor Salonu (2.000), Yenişehir Kapalı Yüzme Havuzu (1.000), Diyarbakır Hipodromu (1.577).

Eğitim

değiştir
 
Dicle Üniversitesi, Diyarbakır

2009 yılında, Diyarbakır ilinde 1281[50] okul bulunmaktadır:

  • Ana Okulu Sayısı: 90
  • İlköğretim Okulu Sayısı: 3096
  • Genel Lise Sayısı: 540
  • Özel Okullar Sayısı: 97
  • Meslek Lisesi Sayısı: 25
  • Yabancı Dil Eğitimi Veren Liselerin Sayısı: 116

Öğretmen sayısı 15.021'dir. Erkek öğrenci sayısı 214.462, kız öğrenci sayısı 181.413 olmak üzere Diyarbakır ilinde toplam öğrenci sayısı 395.875'tir.[kaynak belirtilmeli]

Dicle Üniversitesi

değiştir
Ana madde: Dicle Üniversitesi

1978'de Ankara Üniversitesi bünyesinde açılmıştır. Şu an bünyesinde 13 fakülte, 11 meslek yüksekokulu, 5 yüksekokul, 1 konservatuvar, 3 enstitü, 8 uygulama ve araştırma merkezi, 1 eğitim ve araştırma hastanesi yer almaktadır. Dicle Üniversitesi, Dicle'nin doğusuna kurulmuştur ve 60 hektarlık bir alana sahiptir. Yüzölçümü bakımından Dicle Üniversitesi, Türkiye'nin en büyük üniversitelerinden biridir.[kaynak belirtilmeli]

Selahaddin Eyyubi Üniversitesi

değiştir
Ana madde: Selahaddin Eyyubi Üniversitesi

İldeki ilk vakıf üniversitesi olarak 2013'te kuruldu. 2016'da FETÖ ile ilişkili olduğu gerekçesiyle kapatıldı.[1] 29 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Altyapı

değiştir

Ulaşım

değiştir

İle havayolu, karayolu, demiryolu ile ulaşmak mümkündür.

Havayolu

değiştir

Diyarbakır'a her gün Ankara, İstanbul ve İzmir’den düzenli olarak Antalya, Adana ve Bursa'ya ise haftanın belirli günlerinde seferler düzenlenmektedir. Sivil-askerî havalimanı olan Diyarbakır Havaalanı şehir merkezine 6 km uzaklıktadır.

Yurt Dışına Uçuşlar Almanya'nın Düsseldorf, Hannover ve Frankfurt eyaletlerine haftada üç gün Kürdistan Bölgesel Yönetimi başkenti Erbil'e de haftada 4 gün tarifeli uçak seferleri yapılmakta. Ayrıca Suudi Arabistan'ın Cidde, Medine şehirleriyle KKTC'nin başkenti Lefkoşe'ye tarifesiz uçuşlar gerçekleştirilmekte.

Demiryolu

değiştir

Diyarbakır demiryolu ağına bağlıdır. Bu ulaşımın merkezi Diyarbakır garıdır.Bölgesel trenler bazında Batman-Diyarbakır, Diyarbakır-Batman, anahat trenler bazında ise Diyarbakır-Kurtalan güzergahları vardır.

Karayolu

değiştir

Diyarbakır'dan Türkiye'nin her yerine otobüs ile yolculuk mümkündür. Otogar şehir merkezine 4 km uzaklıktadır. İlin bazı illere olan karayolu uzaklıkları şöyledir:

İller Adana Adıyaman Ankara Gaziantep İstanbul İzmir Elazığ Malatya Mardin Mersin Siirt Şanlıurfa Konya
Uzaklık (Km) 536 207 1.002 329 1.381 1.436 162 245 86 610 216 184 861

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  2. ^ "Diyarbakır". 2 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2008. 
  3. ^ a b c d e "Coğrafi Konum". 19 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2008. 
  4. ^ "Diyarbakır Coğrafi Konumu Ve Coğrafyası". 21 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2008. 
  5. ^ "İl ve ilçelerimizde hava- Diyarbakır". 27 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2008. 
  6. ^ "Güneydoğu Anadolu Bölgesi". 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2008. 
  7. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 20 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  8. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 10 Eylül 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  9. ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  11. ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 30 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  15. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2020. 
  16. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2020. 
  17. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024. 
  18. ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Şubat 2020. 
  19. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  20. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  21. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  22. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  23. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  24. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  25. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  26. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  34. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  35. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  36. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  37. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  38. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  39. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  40. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  41. ^ a b c d e f g h i
  42. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2020. 
  43. ^ "Diyarbakır Fortress and Hevsel Gardens Cultural Landscape". UNESCO. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2015. 
  44. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020. 
  45. ^ Yöre Mutfağı (Gastronomi) 18 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. diyarbakirturizm.gov.tr
  46. ^ "3 bin yıllık Zerzevan Kalesi'nin UNESCO Dünya Mirası Kalıcı Listesi'ne girmesi hedefleniyor". Hürriyet. Anadolu Ajansı. 28 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  47. ^ "HABURMAN KÖPRÜSÜ - TDV İslâm Ansiklopedisi". islamansiklopedisi.org.tr. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2020. 
  48. ^ İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
  49. ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
  50. ^ "diyarbakir.meb.gov.tr". 25 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2009. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Diyarbakır (il) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Diyarbakır_(il)&oldid=33914542" sayfasından alınmıştır