Vikipedi

Seçim

bir nüfusun kamu görevini üstlenecek bir kişiyi seçtiği süreç
6 Kasım 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 1 değişiklik bulunmaktadır.

Seçim, bir nüfusun kamu görevini yerine getirmesi için birey veya birden fazla birey seçtiği resmi bir grup karar alma sürecidir. Toplu bir iradenin birden fazla aday arasında tercihte bulunması. Tayin etme, atama işleminin zıddı. Milletvekili, herhangi bir meclis veya encümen üyelerinin, dernek yöneticilerinin vs. seçimi. Demokratik ülkelerde çeşitli seçim sistemleri, değişik usullerle uygulanmaktadır. Seçim, yasama, yürütme ve yargı organlarının üyelerinin seçiminde de kullanılır.

Seçimler, temsilci demokrasinin 17. yüzyıldan bu yana işlediği yaygın mekanizmasıdır. Seçimler, genellikle yasama organlarını ve yürütmeyi nadir olarak yargı sistemi için işler. Bölgesel ve yerel yönetimler seçimle seçilebilir. Bu süreç, kulüplerden gönüllü dernek ve şirketlere kadar birçok özel ve ticari organizasyonda da kullanılır.[1]

Temsilci demokrasilerde temsilcilerin seçimi için seçimlerin küresel olarak kullanımı, demokrasinin klasik örneği olan Atina'daki uygulama ile karşıtlık gösterir. Antik Atina'da seçimler, oligarşik bir kurum olarak kabul edilirken, çoğu siyasi makam, kura yoluyla belirlenirdi. Bu süreç, makam sahiplerinin kurayla seçildiği "kura yöntemi" veya "paylaştırma" olarak bilinir.[1]

Seçim reformu, adil seçim sistemlerini olmayan yerlere getirme veya mevcut sistemlerin adil veya etkiliğini artırma sürecini tanımlar. Seçim sonuçlarını ve diğer istatistikleri inceleme (özellikle gelecekteki sonuçları tahmin etmeye yönelik olarak) psefologidir. Seçim, seçme veya seçilme gerçeğidir.

Türkiye'de seçim siyasi bakımdan, 1876 Birinci Meşrutiyet Anayasasıyla ilk defa uygulandı. Buna göre, her il bir seçim çevresi ve seçimler gizli olacaktı. Muvakkat Talimat adlı geçici bir talimatla (5 Kasım 1876'da) ilk Milletvekili Genel Seçimi 1877 yılında yapılmıştır. Seçim kanunu hazırlanıncaya kadar Muvakkat Talimatla seçimler olacaktı. Servet ilkesine göre, aday olabilmek için Türkiye'de az-çok bir emlak sahibi olmak gerekiyordu. İstanbul ve çevresi dışında kalan yerlerin milletvekillerini, o yerlerin idare meclisi üyeleri gizli oyla seçtiler. İstanbul ve çevresi ise 20 seçim çevresine ayrıldı. Eşraf ve erkandan birer seçim kurulu kuruldu. Seçim çevresi halkından 25 yaşını bitiren, emlak sahipleri iki vekil seçti. 40 kişi olan bu vekillerse İstanbul Milletvekillerini seçtiler. Birinci Meşrutiyetin tek seçimi bu oldu.[kaynak belirtilmeli]

Tarihçe

değiştir
Ayrıca bakınız: Demokrasi tarihi
 
Seçimi betimleyen Roma madeni parası
 
A British election campaign leaflet with an illustration of an example ballot paper, 1880

Seçimler, antik Yunan ve antik Roma gibi tarihin eski dönemlerinden itibaren kullanıldı ve Orta Çağ boyunca Kutsal Roma İmparatoru ve papa gibi yöneticileri seçmek için kullanıldı.[2]

Hindistan'ın Veda döneminde, bir gaṇa (bir kabile örgütlenmesi) krallığı (raja) gaṇa üyeleri tarafından seçilirdi. Raja her zaman Kshatriya varnasına (savaşçı sınıfı) aitti ve genellikle önceki raja'nın oğluydu. Ancak, gaṇa üyeleri seçimlerde son söz sahibiydi.[3] Sangam Dönemi boyunca insanlar temsilcilerini seçmek için oylarını kullanarak seçim yaparlardı ve oy kutuları (genellikle bir kap) ip ile bağlanır ve mühürlenirdi. Seçimden sonra oylar çıkarılır ve sayılırdı.[4] Orta Çağ döneminde Bengal'da Pala Kralı Gopala bir grup feodal şef tarafından seçilirdi. Bu tür seçimler, bölgenin çağdaş toplumlarında oldukça yaygındı.[5][6] Chola İmparatorluğu döneminde, yaklaşık olarak MS 920'de Uthiramerur'da köy komitesi üyelerini seçmek için palmiye yaprakları kullanıldı. Aday isimlerinin yazılı olduğu yapraklar, bir çamur kabına konulurdu. Komite üyelerini seçmek için, pozisyonların sayısı kadar yaprak çekmesi için genç bir erkek çocuğa rica edilirdi. Bu yönteme Kudavolai sistemi denirdi.[7][8]

Tüm vatandaşların hem oy kullanma hem de kamu görevine aday olma hakkına sahip olduğu, çoğunluk oyuyla halkın kamusal görevlilere seçildiği ilk kaydedilmiş halk seçimleri, MÖ 754 yılında Sparta vilayeti Ephorlar tarafından gerçekleştirildi. Bu seçimler, Sparta Anayasası'nın yönetimi altında yapılmıştır.[9][10] Atina'da ki demokratik seçimler, tüm vatandaşların kamu görevinde bulunabilme hakkına sahip olduğu bir düzenlemeye Cleisthenes'in reformlarıyla, 247 yıl sonra, MÖ 574 yılında Solon'un Anayasası öncesinde getirilmedi. Solon Anayasası'na göre, Atinalı tüm vatandaşlar halk meclislerinde yasa ve politika konularında oy kullanma hakkına ve jüri üyeliğine sahipti, ancak sadece en yüksek üç sınıf vatandaş seçimlerde oy kullanabiliyordu. Aynı şekilde, en düşük dört sınıf Atinalı vatandaş (doğum yerine zenginlik ve mülklerinin boyutuna göre belirlenen) Solon'un reformlarıyla kamu görevinde bulunma hakkına sahip değildi.[11][12][13] Bu nedenle, Ephorların seçimi, Atina'daki Solon reformlarından yaklaşık 180 yıl önce gerçekleşti.[14]

 
In 1946 Mannerheim resigned as president of Finland, and the parliament of Finland elected elected prime minister Paasikivi to succeed him, with 159 votes.

Seçmenlik konuları, özellikle azınlık grupları için seçmenlik konuları, seçim tarihini etkilemiştir. Erkekler, Kuzey Amerika, Avrupa'da ve Osmanlı'da egemen kültürel grup olarak genellikle seçmenleri domine etti ve birçok ülkede hâlâ bu şekilde devam etmektedir. Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri ve Osmanlı İmparatorluğu gibi ülkelerdeki ilk dönem seçimler, genellikle toprak sahibi veya üst sınıf erkekler tarafından domine edilmiştir. Bununla birlikte, 1920 yılına gelindiğinde ise tüm Batı Avrupa, Türkiye ve Kuzey Amerika demokrasilerinde evrensel erkek seçme hakkı sağlanmıştır ve birçok ülke kadınların seçme hakkını düşünmeye başlamıştır. Yasal olarak yetişkin erkekler için evrensel seçme hakkı olmasına rağmen, bazen adil seçime erişimi engellemek için siyasi engeller örülmüştür.[2]

Düzenlenme

değiştir

Seçimler çeşitli siyasi, kurumsal ve kurumsal ortamlarda düzenlenir. Birçok ülke, hükûmetlerinde görev yapmak üzere insanları seçmek için seçimler düzenler, ancak diğer türden organizasyonlar da seçimler düzenler. Örneğin, birçok şirket, yönetim kurulu seçmek için hissedarlar arasında seçimler düzenler ve bu seçimler genellikle şirket yasası tarafından zorunlu kılınır. Birçok yerde, hükûmete yapılan bir seçim genellikle zaten bir siyasi parti içinde bir ön seçimi kazanmış kişiler arasında bir yarışma olarak gerçekleşir. Şirketler ve diğer organizasyonlar içindeki seçimler genellikle hükûmet seçimlerine benzer yöntemler ve kurallar kullanır.[15][16][17]

Cumhuriyet dönemi Türkiye'de, millî iradeyi, dürüst bir şekilde yansıtabilecek ve çok partili hayata yol açabilecek ilk seçim kanunu, 16 Şubat 1950 tarihli ve 5545 sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanunu'dur. Bu kanuna göre, 14 Mayıs 1950'deki seçimle tek parti iktidarından, çoğulcu demokrasiye geçildi. 1954 ve 1957 seçimleri de aynı şekilde ve çoğunluk sistemine göre yapıldı. 1961 Anayasası, seçme ve seçilme hakkı ve bunların teminat altına alınması için temel ilkeleri koydu. Türkiye tarihinde ilk defa seçimlerin, serbest, eşit, gizli, tek dereceli genel oy (gizli oy), açık tasnif ve döküm esasına göre yapılacağı garanti altına alınmış olundu.[kaynak belirtilmeli]

Seçmenler

değiştir

Oy hakkı

değiştir

Kimlerin oy kullanabileceği meselesi, seçimlerde merkezi bir konudur. Seçmenler genellikle tüm nüfusu içermez; örneğin birçok ülke reşit yaşın altındakilerin oy kullanmasını yasaklar. Tüm yargı alanları, oy kullanmak için bir asgari yaş gerektirir.

Avustralya'da, yerli halk olan Aborjinler oy kullanma hakkını ancak 1962 yılında aldı ve 2010 yılında federal hükûmet, 3 yıl veya daha uzun süre hapis cezası alan mahkûmların oy kullanma haklarını kaldırdı (bunların büyük bir bölümü Aborjin Avustralyalılardı).

Suffrage genellikle ülkenin vatandaşlarına aittir, ancak daha fazla sınırlamalar da getirilebilir.

Ancak, Avrupa Birliği'nde, rastgele bir kişi belediye seçimlerinde oy kullanabilir; belediyede yaşayıp AB vatandaşı olması yeterlidir; ikamet ettiği ülkenin vatandaşlığı gerekli değildir.

 
Campaigners working on posters in Milano, Italy, 2004

Bazı ülkelerde oy kullanmak yasalarla zorunlu tutulmaktadır. Uygun seçmenler, oy kullanmama durumunda para cezası gibi yaptırımlara tabi tutulabilir. Batı Avustralya'da, ilk kez oy kullanmama suçu işleyenler için verilen ceza 20.00 dolar para cezasıdır; suçlu önceden oy kullanmayı reddetmişse ceza 50.00 dolara yükselir.[18]

Türkiye'de ise 1908'de İntihab-ı Mebusan seçim kanunu çıktı. Buna göre, iki dereceli, servet ve çoğunluk esası getirildi. İlk defa siyasi partiler bu seçimde mücadeleye girdi. İstiklal Savaşı sırasında ilki, (23 Nisan 1920 toplantısı için) 19 Mart 1920'de; ikincisi ise 1923'te yapılan iki seçim vardır. Servet esası kalkmış ve seçmen yaşı 18'e inmişti. 1927, 1931, 1935, 1939, 1943, 1946, 1950, 1954 ve 1957 genel seçimleri yapıldı. İlk dördü İntihab-ı Mebusan Kanununa göredir. 5 Aralık 1934'te 2598 sayılı kanunla kadınlara da seçme ve seçilme hakkı verildi. Seçmen yaşı 22 oldu. Günümüze oy kullanma yaşı 18 olarak belirlenmiştir.[kaynak belirtilmeli]

Oy veren nüfus

değiştir

Tarihsel olarak, seçilebilir seçmen sayısı, yani seçmen kitlesi, ayrıcalıklı erkek grupları veya aristokratlar ve bir şehrin erkekleri gibi toplulukların veya toplumların boyutu kadar küçüktü.

Kent dışındaki burjuva vatandaş haklarına sahip insan sayısının artmasıyla, vatandaş teriminin genişlemesiyle, seçmen kitlesi binlerin ötesinde sayılara ulaştı. Yüz binlerce seçmenden oluşan seçimler, Roma Cumhuriyeti'nin son on yılında ortaya çıktı; Roma dışındaki vatandaşlara 90 MÖ Lex Julia ile oy hakkı verilerek 910,000 seçmenli bir seçmen kitlesi oluşturuldu ve 70 MÖ'de tahmini maksimum %10 oy katılımıyla gerçekleşti, bu boyut olarak yalnızca Amerika Birleşik Devletleri'nin ilk seçimleriyle karşılaştırılabilir. Aynı zamanda Büyük Britanya Krallığı, 1780 yılında yaklaşık 214,000 seçmeni vardı, nüfusun yalnızca %3'ü.[19][20]

Seçilenler

değiştir

Temsilci demokrasi, siyasi makamlar için aday gösterme sürecini yönetmek için bir prosedür gerektirir. Birçok durumda, makam için aday gösterme, organize siyasi partilerde önseçim süreçleri aracılığıyla gerçekleşir.

Partisiz sistemler, aday gösterme konusunda partizan sistemlerden farklı olma eğilimindedir. Bir tür partisiz demokrasi olan doğrudan demokraside, uygun olan herhangi bir kişi aday gösterilebilir. Seçimler antik Atina, Roma'da ve papaların ile Kutsal Roma imparatorlarının seçimlerinde kullanılsa da, çağdaş dünyadaki seçimlerin kökenleri, 17. yüzyılda Avrupa ve Kuzey Amerika'da temsilci hükûmetin kademeli olarak ortaya çıkmasına dayanır. Bazı sistemlerde hiçbir aday gösterme yapılmazken, seçmenlerin, yargı yetkisindeki kişileri belirli bir yaş gereksinimi gibi bazı istisnalar dışında herhangi bir kişiyi seçebileceği söz konusudur. Bu tür durumlarda, seçmen üyelerinin tüm uygun kişileri tanımasının (veya hatta mümkün olmasının) gerekliliği yoktur, ancak böyle sistemler, potansiyel seçilenler arasında bazı birinci elden tanışıklığın var olabilmesi için daha büyük coğrafi seviyelerde dolaylı seçimleri içerebilir.[21]

Seçim sistemleri

değiştir
Ana madde: Seçim sistemi
 
Ulusal yasama meclislerinin alt veya tek (tek meclisli) meclisine aday seçmek için kullanılan ana seçim sistemlerini gösteren harita, (Ocak 2022):
  Çoğunluk sistemi (kazanan hepsini alır)
  Nispi temsil sistemi
  Karma üye çoğunlukçu temsil
  Karma üyeli nispi temsil
  Yarı nispi temsil (karma değil)
  Seçimler düzenlenmiyor

Seçim sistemleri, oyları siyasi bir karara dönüştüren ayrıntılı anayasal düzenlemeler ve oy verme sistemleridir.

İlk adım, seçmenlerin oy pusulalarını atmalarıdır; bunlar basit tek tercihli oy pusulaları olabileceği gibi, çoklu tercih veya sıralı oy pusulaları gibi diğer türler de kullanılabilir. Ardından oylar toplanır, bunun için çeşitli oy sayma sistemleri kullanılabilir ve oy verme sistemi sonucu sayıya göre belirler. Çoğu sistem genellikle orantısal, çoğunlukçu veya karma olarak kategorilendirilebilir. Orantısal sistemler arasında en yaygın kullanılanlar parti listesi orantılı temsil sistemleridir; çoğunlukçu sistemler arasında ise tek adayın kazandığı ilk geçerli oyu alan (tek kazananlık çok tercihli oy) sistemler ve farklı çoğunluk oylama yöntemleri (geniş çapta kullanılan iki tur sistemi gibi) bulunur. Karma sistemler ise genellikle orantısal ve çoğunlukçu yöntemlerin öğelerini birleştirir ve bazıları tipik olarak sonuçları öncekine daha yakın (karışık üye orantılı) veya diğerine daha yakın (paralel oy kullanımı gibi) sonuçlar üretebilir.

Birçok ülkede, onay oylaması, tek aktarma oy kullanımı, anında koşullu oy kullanımı veya bir Condorcet yöntemi gibi sistemleri savunan seçim reformu hareketleri bulunmaktadır; bu yöntemler, daha önemli seçimler hala daha geleneksel sayma yöntemlerini kullanan bazı ülkelerde, daha küçük seçimlerde de popülerlik kazanmaktadır.

Açıklık ve sorumluluk genellikle demokratik bir sistemin temel taşları olarak kabul edilse de, bir oy kullanma eylemi ve bir seçmenin oy pusulasının içeriği genellikle önemli bir istisna olabilir. Gizli oy, nispeten modern bir gelişme olmasına rağmen, şimdi çoğu özgür ve adil seçimlerde kritik olarak kabul edilir çünkü baskınlığın etkinliğini sınırlar.

Kampanya

değiştir
Ana madde: Siyasi kampanya

Seçimler yapıldığında, siyasetçiler ve destekçileri, kampanyalar adı verilen süreçlerde seçmenlerin oyları için doğrudan yarışarak politikaları etkilemeye çalışırlar. Bir kampanyanın destekçileri ya resmi olarak örgütlenmiş ya da gevşek bir şekilde bağlı olabilir ve sıkça kampanya reklamlarından yararlanırlar. Siyaset bilimcilerinin genellikle siyasi tahmin yöntemleri aracılığıyla seçimleri öngörmeye çalışmaları yaygındır.

En pahalı seçim kampanyası, 2012 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimine harcanan 7 milyar ABD doları ile gerçekleşti ve bunu 2014 Hindistan genel seçimine harcanan 5 milyar ABD doları izledi.[22]

Seçim tarihi

değiştir

Demokrasinin doğası, seçilmiş yetkililerin halka karşı sorumlu olmaları gerektiği ve görevde devam edebilmek için belirli aralıklarla seçmenlerin onayını aramaları gerektiği gerçeğidir. Bu nedenle, çoğu demokratik anayasa, seçimlerin sabit ve düzenli aralıklarla yapılmasını öngörür. Amerika Birleşik Devletleri'nde halka açık görevler için seçimler genellikle çoğu eyalette iki ila altı yılda bir yapılırken, federal düzeyde de benzer şekilde yapılır; ancak seçilmiş yargı pozisyonları gibi istisnalar da daha uzun süreli olabilir. Farklı birçok takvim düzenlemesi bulunmaktadır. Örneğin, İrlanda Cumhurbaşkanı her yedi yılda bir, Rusya Devlet Başkanı ve Finlandiya Cumhurbaşkanı her altı yılda bir, Fransa Cumhurbaşkanı her beş yılda bir, Amerika Birleşik Devletleri Başkanı ise her dört yılda bir seçilir.

Önceden belirlenmiş veya sabit seçim tarihlerinin avantajı adil ve öngörülebilir olmalarıdır. Ancak bu tarihler kampanyaların uzun sürmesine ve yasama organının dağıtılmasını (parlamento sistemi) daha sorunlu hale getirebilir, çünkü tarih uygun düşmeyebilir (örneğin savaşın patlak verdiği bir zamanda). Diğer ülkeler (örneğin Birleşik Krallık) sadece görevde kalma süresini belirler ve yürütme yetkili olduğu zamanı bu sınırlar içinde belirler. Uygulamada, bu durum hükûmetin görev süresinin neredeyse tamamında iktidarda kalmasını ve genellikle kendi çıkarlarına en uygun olan bir seçim tarihi belirlemesini sağlar (bir güvensizlik oyu gibi özel durumlar olmadıkça). Bu hesaplama, kamuoyu yoklamalarındaki performansı ve çoğunluğunun büyüklüğü gibi birçok değişkene dayanır.

Dönemsel seçimler, bir organın tüm temsilcilerinin seçildiği ancak bu seçimlerin aynı anda değil, belli bir süre zarfında gerçekleştiği seçimlerdir. Örnekler arasında Amerika Birleşik Devletleri'ndeki başkanlık önseçimleri, Avrupa Parlamentosu seçimleri (çeşitli üye devletlerdeki farklı seçim yasaları nedeniyle aynı haftanın farklı günlerinde yapılır) ve lojistik nedenlerle Lübnan ve Hindistan'daki genel seçimler bulunur. Roma Cumhuriyeti Yasama Meclislerindeki oy verme prosedürleri de klasik bir örnektir.

Dönemsel seçimlerde, seçmenler önceki seçmenlerin tercihlerine dair bilgi sahibidir. İlk seçimlerde birçok umut vadeden aday olabilirken, son turlarda genellikle bir galip üzerinde uzlaşma sağlanır. Günümüz hızlı iletişim bağlamında, adaylar kaynakları büyük ölçüde ilk aşamalarda güçlü bir şekilde rekabet etmek için harcayabilirler, çünkü bu aşamalar son aşamaların tepkisini etkiler.

Demokratik olmayan seçimler

değiştir
 
Buenos Aires 1892: "Muhalif seçmenler, silahlı bir polis gücü tarafından diğerlerinin göremeyeceği bir yerde tutuldu. Bir seferde yalnızca iki veya üç kişilik partilerin oy kullanma ofisine girmesine izin verildi. Kapıları ve kapıları silahlı nöbetçiler koruyordu." Godefroy Durand, Grafik, 21 Mayıs 1892.
Ana maddeler: Seçim hilesi ve Adil olmayan seçim
Ayrıca bakınız: Seçim bütünlüğü ve Yabancı seçim müdahalesi

Zayıf hukuk devletine sahip birçok ülkede, seçimlerin uluslararası "özgür ve adil" standartları karşılamamasının en yaygın nedeni, mevcut hükûmetin müdahalesidir. Diktatörler, popüler görüşün aleyhinde olsa bile iktidarda kalmak için yürütme organının yetkilerini (polis, sıkıyönetim, sansür, seçim mekanizmasının fiziksel uygulaması vb.) kullanabilirler. Yasama organındaki belirli bir fraksiyon üyeleri, çoğunluğun veya üstün çoğunluğun gücünü (ceza yasalarının geçirilmesi ve seçim mekanizmalarının, dahil olma kriterleri ve seçim bölgelerinin tanımlanması gibi) kullanarak, seçim nedeniyle gücün rakip bir fraksiyona kaymasını engelleyebilirler.[2]

Sivil toplum kuruluşları da seçimlere fiziksel güç, sözlü tehdit veya dolandırıcılık yoluyla müdahale edebilir, bu da oy kullanmanın veya saymanın yanlış yapılmasına neden olabilir. Seçim sahtekarlığını izlemek ve en aza indirmek, özgür ve adil seçim geleneğine sahip ülkelerde sürekli bir görevdir. Bir seçimi "özgür ve adil" yapmaktan alıkoyan sorunlar çeşitli şekillerde ortaya çıkar.[23]

Bilinçli seçmen eksikliği

değiştir

Halk, basın özgürlüğünün eksikliği nedeniyle konularda veya adaylarda yeterince bilgi sahibi olmayabilir; basının devlet veya şirket kontrolü nedeniyle tarafsız olmaması veya haberlere ve siyasi medyaya erişim eksikliği nedeniyle. Düşünce özgürlüğü, belirli görüşleri veya devlet propagandasını desteklemek amacıyla devlet tarafından sınırlandırılabilir.

Adil olmayan kurallar

değiştir

Seçimin yapısının belirli bir kesimi veya adayı desteklemek amacıyla değiştirilebileceği bazı yollar arasında gerrymandering, muhalefet adaylarının seçilme hakkının engellenmesi, gereksiz yüksek adaylık kısıtlamaları (örneğin oy pusulası erişim kuralları) ve seçim başarısı için eşikleri manipüle etmek yer alır. Sık sık seçimler düzenlemek, seçmenlerin yorgunluğuna yol açabilir.

Kampanyalara müdahale

değiştir
Ayrıca bakınız: Yabancı seçim müdahalesi

İktidarda olanlar, adayları tutuklayabilir veya suikast düzenleyebilir, seçim kampanyalarını bastırabilir veya kampanyayı suç olarak nitelendirebilir, kampanya merkezlerini kapatabilir, kampanya çalışanlarını taciz edebilir veya dövebilir veya şiddetle seçmenleri sindirebilir. Yabancı ülkelerin seçimlere müdahalesi de gerçekleşebilir; örneğin Amerika Birleşik Devletleri 1946 ile 2000 yılları arasında 81 seçimde, Rusya/SSCB ise 36 seçimde müdahalede bulunmuştur. 2018 yılında, yanıltıcı bilgiler kullanılarak gerçekleştirilen en yoğun müdahaleler Çin'in Tayvan'a ve Rusya'nın Letonya'ya yönelikti; bu müdahaleleri iddialara göre Bahreyn, Katar, Macaristan ve Türkiye izledi.[24][25]

Seçim mekanizmasına müdahale

değiştir

Bu durum, seçmen talimatlarını sahteleyerek, gizli oylama ihlali, sahte oy pusulaları, oy verme makinelerini manipüle etmek, meşru oy pusulalarını imha etmek, seçmen baskısı, seçmen kaydı sahtekarlığı, seçmen ikametini onaylamamak, sonuçların sahtekarca tabloya geçirilmesi ve oy verme yerlerinde fiziksel güç veya sözlü tehdit kullanımını içerebilir. Diğer örnekler arasında adayların koşmamasını sağlamak yer alır, bununla siyahmail, rüşvet, tehdit veya fiziksel şiddet yoluyla yapılabilir.[26][27][28]

Sahte seçim

değiştir

Sahte seçim veya göstermelik seçim, yalnızca gösteriş amacıyla düzenlenen bir seçimdir; yani, seçimde herhangi bir önemli siyasi tercih veya sonuçlara gerçek etkisi olmadan yapılır.[29]

Sahte seçimler, genellikle halkın meşruiyet görüntüsünü sahte bir şekilde sunma ihtiyacı duyan diktatöryal rejimlerde sıkça görülen bir durumdur. Yayınlanan sonuçlar genellikle neredeyse %100 seçmen katılımını ve destek oranlarını (genellikle en az %80 ve birçok durumda neredeyse %100) gösterir; bu destek ya iktidardaki siyasi partiye veya referandum seçeneğine yöneliktir. Diktatöryal rejimler ayrıca, demokratik ülkelerde elde edilebilecek sonuçları taklit eden sonuçlar elde etmek için sahte seçimler düzenleyebilirler.[30]

Sahte seçimlerde yalnızca hükûmet onaylı bir adayın aday olmasına izin verilirken, muhalefet adaylarına izin verilmez; ya da muhalefet adayları, seçimden önce sahte suçlamalarla (veya hiçbir suçlama olmaksızın) tutuklanır ve aday olmaları engellenir.[31][32][33]

Bazı durumlarda, oy pusulaları yalnızca bir "evet" seçeneği içerebilir veya basit bir "evet veya hayır" sorusu durumunda, güvenlik güçleri "hayır" seçeneğini tercih edenleri sıkıştırarak "evet" seçeneğini seçmeleri konusunda teşvik edebilir. Diğer durumlarda oy kullananlar pasaportlarına damga alırken, oy kullanmayanlar zulme uğrar.[34][35]

Sahte seçimler zaman zaman iktidardaki partiye karşı ters tepebilir, özellikle rejim kendilerinin baskı veya hile olmadan kazanabilecek kadar popüler olduklarına inanıyorsa. Bunu en iyi örnekleyen durum, 1990 Myanmar genel seçimleriydi. Hükûmet destekli Ulusal Birlik Partisi, muhalefetin Ulusal Demokrasi Ligi tarafından ezici bir mağlubiyet yaşadı ve sonuçlar dolayısıyla iptal edildi.[36]

 
Nazi Almanyası'ndaki 1936 seçimlerinden bir oy pusulası
 
Nazi Almanyası'ndaki 1938 seçimlerinden seçmenlerden yeni Reichstag ve Anschluss'u onaylamalarını isteyen bir oy pusulası. "Hayır" kutusu, "evet" kutusundan önemli ölçüde daha küçük hale getirildi.

Sahte seçimlere örnekler arasında İran İslam Cumhuriyeti seçimleri, Faşist İtalya'daki 1929 ve 1934 seçimleri, Japonya'daki 1942 genel seçimi, Nazi Almanyası, Doğu Almanya, Estonya, Letonya ve Litvanya'nın Sovyet işgalini meşrulaştırmak için yapılan 1940 "Halk Parlamentoları" seçimleri, Portekiz'deki 1928, 1935, 1942, 1949, 1951 ve 1958 seçimleri, Kazakistan'daki 1991 ve 2019 cumhurbaşkanlığı seçimleri, Türkmenistan seçimleri, 1993 yılından beri yapılan Azerbaycan seçimleri, Venezuela seçimleri, Belarus'ta yapılan tüm seçimler, Kuzey Kore'deki seçimler, Mısır seçimleri, Saddam Hüseyin'in 1995 ve 2002 cumhurbaşkanlığı seçimleri bulunur.[37][38][39]

Meksika'da, 1929'dan 1982'ye kadar olan tüm cumhurbaşkanlığı seçimleri sahte seçimler olarak kabul edilir. Bu dönemde Kurumsal Devrimci Parti (PRI) ve öncülerinin, ciddi bir muhalefet olmadan ülkede fiili tek parti sistemiyle yönettiği ve bu dönemdeki tüm cumhurbaşkanlığı seçimlerini oyların %70'in üzerinde alarak kazandığı düşünülmektedir. Modern Meksika tarihindeki ilk ciddi rekabetçi cumhurbaşkanlığı seçimi 1988'de oldu, bu seçimde ilk kez PRI adayı iki güçlü muhalefet adayıyla karşı karşıya geldi, ancak hükûmetin sonucu manipüle ettiği düşünülmektedir. İlk adil seçim 1994 yılında yapıldı, ancak muhalefet 2000 yılına kadar zafer kazanamadı.

Rejim tarafından muhalefet bastırılması, seçmenlerin zorlaması, oy hileleri, seçmen sayısından daha fazla oy alındığının raporlanması, açıkça yalan söyleme veya bu faktörlerin bir kombinasyonu aracılığıyla önceden belirlenmiş bir sonuca ulaşılması sağlanır.

Diğer bir örnekte, Liberya'da Charles D. B. King adlı liderin 1927 genel seçimlerinde 234,000 oy alarak kazandığı bildirildi, bu "çoğunluk", uygun seçmen sayısından on beş kat daha fazlaydı.[40]

Aristokratik seçimler

değiştir

Akademisyenler, modern liberal demokrasilerde seçimlerin baskın olduğunu savunurlar; ancak aslında bu seçimlerin her bir vatandaşa kamu görevini eşit bir şekilde alma şansını reddeden aristokratik seçim mekanizmaları olduğunu iddia ederler. Bu tür görüşler, Antik Yunan'dan bu yana, Aristoteles'in zamanından beri ifade edilmektedir.[41] Fransız siyaset bilimci Bernard Manin'e göre, seçimlerin eşitsizlikçi niteliği dört faktörden kaynaklanmaktadır: adayların seçmenler tarafından eşitsiz muamelesi, seçim için gereken aday ayrımı, belirginlik tarafından sağlanan bilişsel avantaj ve bilgiyi yayma maliyetleri. Bu dört faktör, adayların seçmenlerin kısmi kalite ve sosyal belirginlik standartlarına dayalı olarak değerlendirilmesine neden olur (örneğin, cilt rengi ve iyi görünüş gibi). Bu, aday havuzlarında kendi kendini seçim yönündeki önyargılara yol açar, çünkü seçmenlerin tarafsız standartları ve siyasi profilini yükseltmenin getirdiği maliyetler (giriş engelleri) vardır. Sonuç olarak, adayların seçimi, gerçekte veya kültürel bir bağlam içinde algılanan üstün niteliklere sahip ve temsil etmeleri gereken seçmenlerle nesnel olarak farklı olan adayların seçimidir.[42]

Ayrıca, kanıtlar, temsilcilerin seçilmesi kavramının başlangıçta demokrasiden farklı olarak düşünüldüğünü göstermektedir. 18. yüzyıldan önce, Batı Avrupa'da bazı toplumlar yöneticileri seçmek için kura çekmeyi bir yöntem olarak kullanmıştır; bu yöntem, o dönemdeki demokrasi anlayışına uygun olarak sıradan vatandaşların gücü kullanmasını sağlamıştır. Ancak, meşru bir hükûmetin neyin içerdiği fikri 18. yüzyılda değişmeye başladı, özellikle aydınlanmanın yükselmesiyle birlikte. Bu noktadan itibaren, yöneticileri seçmek için bir mekanizma olarak kura çekme ilgi görmemeye başladı. Öte yandan, seçimler kitlelerin tekrarlayan şekilde popüler onaylarını ifade etmenin bir yolu olarak görülmeye başlandı, bu da seçim sürecinin günümüze kadar zaferini getirdi.[43][44][45]

Bu tür seçimleri açık ve eşitlikçi olarak algılama yanılsaması, içsel olarak böyle olmadıklarında çağdaş yönetimdeki sorunların kök nedeni olabilir. Bu görüşü destekleyenler, modern seçim sisteminin asla sıradan vatandaşlara güç kullanma fırsatı vermek için tasarlanmadığını, sadece yönetenlere onay verme hakkını önceliklendirdiğini savunur. Bu nedenle, modern seçim sistemleri tarafından seçilen temsilcilerin çok kopuk, tepkisiz ve elit hizmeti sağlama odaklı olduğunu ileri sürerler.[41][46][47][48][49][50] Bu sorunla başa çıkmak için, çeşitli bilim insanları demokrasinin alternatif modellerini önermiştir, bunların birçoğu sortition temelli seçim mekanizmalarına dönüşü içermektedir. Hangi ölçüde sortition'un hükümdar seçiminde baskın bir yöntem olması gerektiği veya seçim temsili ile hibrit bir şekilde kullanılması gerektiği, hala tartışma konusudur.[51]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b Manin, Bernard (1997). The Principles of Representative Government. Cambridge University Press. ss. 1-7. ISBN 9780511659935. 
  2. ^ a b c "Election (political science)" 9 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Encyclopædia Britannica. Retrieved 18 August 2009
  3. ^ Eric W. Robinson (1997). The First Democracies: Early Popular Government Outside Athens. Franz Steiner Verlag. ss. 22-23. ISBN 978-3-515-06951-9. 
  4. ^ Agananooru. Chennai: Saiva Siddantha Noor pathippu Kazhagam. 1968. ss. 183-186. 
  5. ^ Nitish K. Sengupta (1 Ocak 2011). "The Imperial Palas". Land of Two Rivers: A History of Bengal from the Mahabharata to Mujib. Penguin Books India. ss. 39-49. ISBN 978-0-14-341678-4. 
  6. ^ Biplab Dasgupta (1 Ocak 2005). European Trade and Colonial Conquest. Anthem Press. ss. 341-. ISBN 978-1-84331-029-7. 16 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2023. 
  7. ^ VK Agnihotri, (Ed.) (2010). Indian History (26. bas.). Allied. ss. B-62-B-65. ISBN 978-81-8424-568-4. 
  8. ^ "Pre-Independence Method of Election". Tamil Nadu State Election Commission, India. 29 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2011. 
  9. ^ "Ephor | Spartan magistrate". 10 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ Herodotus. The Histories. Project Gutenberg. 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2023. 
  11. ^ "Ancient Greek Democracy". 7 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ "Birth of Democracy: Solon the Lawgiver". 26 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ Aristotle. The Constitution of Athens. Project Gutenberg. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2023. 
  14. ^ "Solon | Biography, Reforms, Importance, & Facts". 15 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ Cai, J.; Garner, J. L.; Walkling, R. A. (2009). "Electing Directors". Journal of Finance. 64 (5): 2387-2419. doi:10.1111/j.1540-6261.2009.01504.x. 
  16. ^ Sandri, Giulia; Seddone, Antonella (11 Eylül 2015). Party Primaries in Comparative Perspective. Routledge. s. 1. ISBN 9781472450388. 
  17. ^ Glazer, Amihai; Glazer, Debra G.; Grofman, Bernard (1984). "Cumulative Voting in Corporate Elections: Introducing Strategy into the Equation". South Carolina Law Review. 35 (2): 295-311. 
  18. ^ "Failure to Vote | Western Australian Electoral Commission". www.elections.wa.gov.au. 8 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2018. 
  19. ^ Vishnia 2012, p. 125
  20. ^ "Exhibitions > Citizenship > The struggle for democracy > Getting the vote > Voting rights before 1832". The National Archives. 22 Temmuz 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2020. 
  21. ^ Reuven Hazan, 'Candidate Selection', in Lawrence LeDuc, Richard Niemi and Pippa Norris (eds), Comparing Democracies 2, Sage Publications, London, 2002
  22. ^ "India's spend on elections could challenge US record: report". NDTV.com. 10 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2016. 
  23. ^ "Free and Fair Elections". Public Sphere Project. 2008. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2015. 
  24. ^ Democracy Facing Global Challenges, V-Dem Annual Democracy Report 2019, p.36 (PDF). 14 Mayıs 2019. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2020. 
  25. ^ Levin, Dov H. (June 2016). "When the Great Power Gets a Vote: The Effects of Great Power Electoral Interventions on Election Results". International Studies Quarterly. 60 (2): 189-202. doi:10.1093/isq/sqv016  . 
  26. ^ 2018-2019 San Mateo County Civil Grand Jury (24 Temmuz 2019). "Security of Election Announcements" (PDF). Superior Court of California. 20 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2019. 
  27. ^ Gardner, Amy (21 Şubat 2019). "N.C. board declares a new election in contested House race after the GOP candidate admitted he was mistaken in his testimony". The Washington Post. 25 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2019. 
  28. ^ Zetter, Kim (26 Eylül 2018). "The Crisis of Election Security". The New York Times Magazine. ISSN 0362-4331. ProQuest 2112081778. 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından  arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2019. 
  29. ^ "Sham Election Law and Legal Definition". USLegal, Inc. 11 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2018. 
  30. ^ "Kim Jong-un wins 100% of the vote in his constituency". The Independent. 10 Mart 2014. 6 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  31. ^ Jamjoom, Mohammed (21 Şubat 2012). "Yemen holds presidential election with one candidate". CNN. 21 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  32. ^ Sanchez, Raf; Samaan, Magdy (29 Ocak 2018). "Egyptian opposition calls for boycott of elections after challengers are arrested and attacked" . The Telegraph. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  33. ^ "Alexei Navalny latest: Russian opposition leader arrested ahead of presidential election". The Independent. 22 Şubat 2018. 22 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  34. ^ "Russia: Justice in The Baltic". Time. 19 Ağustos 1940. ISSN 0040-781X. 29 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2018. 
  35. ^ "Yes, There Are Elections in North Korea and Here's How They Work - The Atlantic". The Atlantic. 6 Mart 2014. 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  36. ^ "Burma: 20 Years After 1990 Elections, Democracy Still Denied". Human Rights Watch. 26 Mayıs 2010. 26 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2018. 
  37. ^ "Why Does The Islamic Republic Of Iran Hold Elections?". Radio Farda (İngilizce). 20 Şubat 2020. 21 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
  38. ^ "Hong Kong Imposes Sham Election". Human Rights Watch (İngilizce). 17 Aralık 2021. 18 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2023. 
  39. ^ Emily Rauhala (10 Mart 2014). "Inside North Korea's sham election". Time. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2015. 
  40. ^ "Liberia past and present 1927 elections". 23 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  41. ^ a b Ferejohn, John; Rosenbluth, Frances (2010). "10". Shapiro, Ian; Stokes, Susan C.; Wood, Elisabeth Jean; Kirshner, Alexander S. (Ed.). Political Representation. Cambridge University Press. ISBN 9780511813146. 
  42. ^ Manin, Bernard (1997). The Principles of Representative Government. Cambridge University Press. ss. 134-149. ISBN 9780511659935. 
  43. ^ Manin, Bernard (1997). The Principles of Representative Government. Cambridge University Press. ss. 79-93. ISBN 9780511659935. 
  44. ^ Manin, Bernard (1997). The Principles of Representative Government. Cambridge University Press. ss. 4. ISBN 9780511659935. 
  45. ^ Manin, Bernard (1997). The Principles of Representative Government. Cambridge University Press. ss. 42. ISBN 9780511659935. 
  46. ^ Landemore, Hélène (2020). Open Democracy: Reinventing Popular Rule for the Twenty-First Century. Princeton University Press. s. 33. ISBN 978-0691181998. 
  47. ^ Landemore, Hélène (2020). "Prologue". Open Democracy: Reinventing Popular Rule for the Twenty-First Century. Princeton University Press. ss. xiv. ISBN 978-0691181998. 
  48. ^ Landemore, Hélène (2020). Open Democracy: Reinventing Popular Rule for the Twenty-First Century. Princeton University Press. ISBN 978-0691181998. 
  49. ^ Reybrouck, David Van (2016). Against Elections: The Case for Democracy. Random House UK. ISBN 978-1847924223. 
  50. ^ Guerrero, Alexander A. (26 Ağustos 2014). "Against Elections: The Lottocratic Alternative". Philosophy and Public Affairs. 42 (2): 135-178. doi:10.1111/papa.12029. 29 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2023 – Wiley Online Library vasıtasıyla. 
  51. ^ Gastil, John; Wright, Erik Olin (2019). Legislature by Lot: Transformative Designs for Deliberative Governance. Verso. ISBN 9781788736084. 

Bilbiyografya

değiştir
  • Arrow, Kenneth J. 1963. Social Choice and Individual Values. 2nd ed. New Haven, CT: Yale University Press.
  • Benoit, Jean-Pierre and Lewis A. Kornhauser. 1994. "Social Choice in a Representative Democracy". American Political Science Review 88.1: 185–192.
  • Corrado Maria, Daclon. 2004. US Elections and War On Terrorism – Interview With Professor Massimo Teodori Analisi Difesa, n. 50
  • Farquharson, Robin. 1969. A Theory of Voting. New Haven, CT: Yale University Press.
  • Mueller, Dennis C. 1996. Constitutional Democracy. Oxford: Oxford University Press.
  • Owen, Bernard, 2002. "Le système électoral et son effet sur la représentation parlementaire des partis: le cas européen", LGDJ;
  • Riker, William. 1980. Liberalism Against Populism: A Confrontation Between the Theory of Democracy and the Theory of Social Choice. Prospect Heights, IL: Waveland Press.
  • Thompson, Dennis F. 2004. Just Elections: Creating a Fair Electoral Process in the U.S. Chicago: University of Chicago Press. 978-0226797649
  • Ware, Alan. 1987. Citizens, Parties and the State. Princeton: Princeton University Press.

Dış bağlantılar

değiştir
 
Vikisöz'de Seçim ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.
 
Wikimedia Commons'ta Seçim ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Seçim sayıları

değiştir

Seçim organizasyonları

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Seçim&oldid=34175028" sayfasından alınmıştır