Vikipedi

2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi

Türkiye'nin cumhurbaşkanını belirleyen seçim
Eş zamanlı yapılmış olan milletvekili seçimleri için 2023 Türkiye genel seçimleri sayfasına bakınız.

2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi, Türkiye cumhurbaşkanını belirlemek için birinci turu 14 Mayıs 2023, ikinci turu 28 Mayıs 2023 tarihinde yapılmış olan seçimlerdir.[1][2] Birinci turu 2023 Türkiye genel seçimleri ile aynı gün yapılmıştır.

2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi
Türkiye
← 2018
  • 14 Mayıs 2023 (birinci tur)
  • 28 Mayıs 2023 (ikinci tur)
 Bir sonraki →
Kamuoyu yoklamaları
Kayıtlı64.145.504
Katılım
  • %87,04 (birinci tur) artış %0,80
  • %84,15 (ikinci tur) azalış %2,89
 
Aday Recep Tayyip Erdoğan Kemal Kılıçdaroğlu
Parti AK Parti CHP
İttifak Cumhur İttifakı Millet İttifakı
Aldığı oy 27.834.589 25.504.704
Oran %52,18 %47,82
Önceki Cumhurbaşkanı

Recep Tayyip Erdoğan
AK Parti

Seçilen Cumhurbaşkanı

Recep Tayyip Erdoğan
AK Parti

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bir konuşmasında 1950 seçimlerine atıfta bulunarak seçimlerin 14 Mayıs 2023'te yapılabileceğinin işaretini vermiştir[3] ve bazı muhalif partiler de bu tarihi seçim tarihi olarak kabul etmiştir.[4] Recep Tayyip Erdoğan tarafından 10 Mart 2023'te imzalanan bir kararnameyle seçimlerin yenilenmesine karar verilmiştir.[5] Aynı gün Yüksek Seçim Kurulu genel seçimlerin ve cumhurbaşkanlığı seçiminin ilk turunun 14 Mayıs'ta ve cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunun da 28 Mayıs'ta yapılmasına karar verdi.[6] Seçimi ikinci turda oyların salt çoğunluğunu alan Erdoğan kazandı.

Aynı zamanda Türkiye Cumhuriyeti tarihinde tek dereceli seçimlerde ikinci tura kalan ilk cumhurbaşkanlığı seçimidir.[7]

Arka plan

değiştir

2017 referandumu ve 2018 seçimleri

değiştir
Ana maddeler: 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu ve 2018 Türkiye genel seçimleri

Bir önceki Türkiye genel seçimleri ve cumhurbaşkanlığı seçimi, 24 Haziran 2018'de gerçekleştirildi. Bu yeni sistemin kabul edildiği 2017 anayasa değişiklik referandumu, hazırlık aşamasında ve kampanya sırasında siyaset, basın ve halk tarafından tartışıldı. 2017 referandumunda anayasa değişikliklerinin seçmenler tarafından az farkla onaylanması ve YSK tarafından mühürsüz oyların geçerli sayılmasının ardından referandum sonucu da tartışıldı.[8] Anayasa değişikliğinin kabul edilmesiyle genel seçimlerin artık cumhurbaşkanlığı seçimleri ile aynı gün yapılmasına karar verildi. 2014'ten beri görevde olan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 2018'deki seçimde yeniden cumhurbaşkanı seçildi.

2018 genel seçimlerinde partilerin ittifak yapması için seçim kanunu değiştirildi.[9] Bu seçimde Cumhur İttifakı ve Millet İttifakı kuruldu. Ancak AK Parti, 2018 genel seçimlerinde TBMM'deki salt çoğunluğunu kaybetti ve bunun sonucunda mecliste ittifak ortakları olan MHP ve BBP'nin desteğine ihtiyaç duydu.[10] 9 Temmuz 2018'de başbakanlık makamı kaldırıldı. Son başbakan Binali Yıldırım, 12 Temmuz 2018'de yeni dönemin TBMM başkanı seçildi.[11]

2019 yerel seçimleri

değiştir
Ana madde: 2019 Türkiye yerel seçimleri

Millet İttifakı'nda başı çeken CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu seçim yenilgisinden dolayı eleştirilere maruz kaldı. Bu nedenle 2019'daki yerel seçimler ana muhalefet için önem kazandı. CHP ve İYİ Parti arasında yapılan görüşmeler sonucunda Millet İttifakı yeniden kuruldu.[12] Yapılan yerel seçimler sonrasında Millet İttifakı, oyların çoğunluğunu alamasa da İstanbul, Ankara, Antalya, Mersin, Adana gibi ülkenin büyük şehirlerini alarak uzun bir süre sonra Erdoğan'a karşı bir başarı elde etti.[13] Ancak AK Parti ve Erdoğan hükûmeti tarafından yapılan itirazlar sonucu Millet İttifakı'nın kazandığı İstanbul Büyükşehir Belediyesi seçimleri, Yüksek Seçim Kurulu tarafından iptal edildi[14] ve seçimler 23 Haziran 2019 tarihinde yeniden yapıldı. Yenilenen seçimde de Millet İttifakının adayı Ekrem İmamoğlu, AK Parti adayı Binali Yıldırım'a karşı kazandı ve belediye başkanı oldu.[15]

Parlamenter sistem tartışmaları

değiştir
Ana madde: Güçlendirilmiş parlamenter sistem
 
6 siyasi parti Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem mutabakat metnini imzalıyor (28 Şubat 2022).

Güçlendirilmiş parlamenter sistem, kavram olarak değilse de terim olarak ilkin 2011 yılında Cumhuriyet Halk Partisi seçim bildirgesinde kullanıldı. Burada söz konusu terim, "Yeni Anayasa'nın temel ilkeleri" başlığı altındaki 12 ilkeden biri olarak yer aldı.[16] Güçlendirilmiş parlamenter sistem daha sonraki dönemde, hedeflenen siyasal rejimi tanımlayan, kapsamlı bir şemsiye kavrama dönüşerek CHP bildirgesindeki diğer 11 ilkeyi ve çok daha fazlasını içerdi. Anayasa hukukçusu Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz, güçlendirilmiş parlamenter sistemin "yürütmeyi güçlendiren modeller karşısında yasama organının güçlenmesi amacına yönelik" bir kavram olarak ilk kez 2015 yılında siyaset bilimci Doç. Dr. Burak Cop tarafından kullanıldığını belirtmektedir.[17]

2017 referandumuyla kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemini Türkiye'deki ekonomik ve siyasal krizlerin sebebi olarak gören muhalefet partileri parlamenter sisteme dönüş talebini dile getirmeye başladılar.[18] Öte yandan 2017 öncesindeki sistemin de yetersiz olduğu görüşü, önerilen yeni siyasal düzenin güçlendirilmiş parlamenter sistem olarak adlandırılmasını beraberinde getirdi.[18] Muhalefet partileri 2018 seçimlerinin ardından güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçme arzularını kamuoyuyla ayrı ayrı paylaştılar. Kasım 2020'de Gelecek Partisi,[19] Mayıs 2021'de İYİ Parti,,[20] Ekim 2021'de DEVA Partisi[21] kendi güçlendirilmiş parlamenter sistem hedeflerini bağımsız olarak ilan ettiler. Bu süreçte güçlendirilmiş parlamenter sistem hakkında siyasi partilerden bağımsız akademik yayınlar da yapıldı.[18] CHP, İYİ Parti, DEVA, Gelecek Partisi, SAADET ve DP, Ekim 2021 itibarıyla TBMM'de bir araya gelerek ortak metin çalışmalarına başladı.[22] Altı partinin genel başkan yardımcılarından oluşan ortak komisyon beş başlıklı bir taslak metin üzerinde çalışmaya başladı.[23] Metin, 2021 Aralık ayında tamamlandı.[24] 28 Şubat 2022 günü yapılan imza töreniyle parti liderleri bu metni onayladı ve kamuoyuna sundu.[25]

Metnin içeriğinde, altı partinin fikir birliğine vardığı ilkeler yer aldı. Eski parlamenter sistemden farklı olarak hükûmet kurmanın kolay, düşürmenin ise zor olması amaçlandı.[23] Bunun için, hükûmet düşüren TBMM üyelerine, yeni hükûmeti de belirleme zorunluluğu getirilmesi hedeflendi. Cumhurbaşkanlığı sisteminden farklı olarak, hükûmetin meclis tarafından kurulması, Cumhurbaşkanı seçilen kişinin partisinden istifa etmesi ilkeler benimsendi. Bunlar dışında yargı sisteminde, basın özgürlüğünde ve kamu atamalarında değişiklikler öngören ilkeler yer aldı.[23][26]

28 Kasım 2022 gününde altı partinin ortak komisyonu tarafından "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi" başlıklı 84 maddelik anayasa değişikliği teklif maddeleri kamuoyuna sunuldu.[27] Değişikliğe konu maddeler mutabakat metninde yer alan ilkelere uygun olarak düzenlendi. Ancak Sürecin işleyişi şeffaf ve tutarlı olmadığı için eleştiriliyor. Metin, geniş toplum kesimleriyle, sivil toplum kuruluşlarıyla, üniversitelerin anayasa kürsüleriyle ve barolarla müzakere edilmemesinden eleştiriliyor. Muhalefetin 2017 yılında AK Parti ve MHP tarafından yürütülen anayasa değişiklik sürecine benzer eleştiriler yapıp ama kendilerinin bunu güçlendirilmiş parlamenter sistem süreci için yapmadıkları tutarsızlık olarak görülüyor.[28]

Anayasa hukuku profesörü Kemal Gözler'e göre, Türkiye altılı masanın önerdiği sistemle 2014-2018 arasındaki sisteme geri dönecektir. Yani Cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği ve bir Bakanlar Kurulunun ve bir Başbakanın bulunduğu bir sistem. "Allah aşkına 2014-2018 arasında Türkiye’de tek adam rejimi yok muydu? Bu dönemde Başbakan Ahmet Davutoğlu veya Başbakan Binali Yıldırım Cumhurbaşkanına karşı direnebilmiş miydi?"[29]

Ekonomik kriz

değiştir
 
Türkiye'deki yıllık enflasyon oranı
Ana madde: 2018-23 Türkiye ekonomik krizi

2018-23 Türkiye ekonomik krizi, Türkiye'de devam eden ve finansal bulaşma yüzünden uluslararası yansımaları olan bir ekonomik krizdir. Türk lirasının değer kaybı, yüksek enflasyon, artan borç ve karşılık gelen kredi temerrütleri, krizin öne çıkan özellikleridir.

Kriz, liranın dalgalanmalar hâlinde büyük oranda değer kaybetmesiyle 2018 yılında görünür olmaya başladı ve sonraki aşamada, ödenemeyen borçlar ve ekonomik daralma ile daha derin bir boyuta ulaştı. Süreç, kredi genişlemesi ve devlet bütçesiyle desteklenen inşaat sektörü patlamasının yarattığı, Erdoğan liderliğindeki ekonomik büyüme döneminin sonunu getirdi. 2022 yılına gelindiğinde, cumhuriyet tarihinde ilk defa kamunun faiz borcu, anapara borcunu geçti.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Aralık 2021'de tüketici fiyat endeksinin (TÜFE) bir önceki aya göre %13,58 ve yıllık bazda %36,08'e yükseldiğini açıkladı. Böylece yıllık enflasyon, Eylül 2002'den beri en yüksek seviyeye gelmiş oldu.[30]

Enflasyon nedeniyle Türkiye'de ucuz ürün satışlarında uzun kuyruklar görülmeye ve belirli alanlarda ürün yokluğu hissedilmeye başladı. Yurdun dört bir yanında şeker, un, yağ bulunamazken[31] ekmek kuyrukları yeniden baş gösterdi. Ayrıca bazı marketlerde ve bakkallarda temel tüketim maddelerine satış sınırlaması getirildi.[32]

TÜİK'in 3 Kasım 2022 tarihli açıklamasına göre yıllık TÜFE %85,51 oldu. Endekste en yüksek artış %117,15 yükselişle ulaştırma, ikinci sırada ise %99,05 artışla gıda ve alkolsüz içecekler grubunda görüldü.[33] Enflasyon Araştırma Grubu (ENAG) adlı sivil bir inisiyatife göre ise TÜFE, aynı dönemde %185,34 artış gösterdi.[34] Aynı süreçte yurt içi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) ise TÜİK tarafından %157,69 olarak açıklandı. Bu endekste en yüksek artış %554,56 ile elektrik, gaz ve buhar grubunda, ardından %417,61 ile enerji grubunda görüldü.[35]

128 milyar dolar tartışması

değiştir
Ana madde: 128 milyar dolar tartışması
 
CHP'nin "128 milyar dolar nerede?" afişi

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın faizleri düşük tutmak adına dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak önderliğinde 128 milyar dolar harcadığı iddiası vardır. Kasım 2020'de ABD'li yatırım bankası Goldman Sachs'ın tahminlerine göre merkez bankası Türkiye'de faizlerin düşük tutulması için 100 milyar dolardan fazla rezerv harcadı.[36][37]

Kerim Rota'nın tahminlerine göre 128 milyar dolarlık TCMB döviz rezerv satışına Mart 2019'da yerel seçimler öncesi başlandı. Döviz rezervlerinin satışı 2020 Kasım'da dönemin Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak'ın istifası ve dönemin TCMB Başkanı Murat Uysal'ın görevden alınması ile sona erdi.[38][39]

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan bu iddiaları yalanladı ve rezerv kaybı olmadığını, bu paranın "Milletin hazinesinde ve Merkez Bankası'nda" olduğunu iddia etti. Ancak bundan önce yaptığı açıklamalarda Erdoğan, “128 milyar doların COVID-19 pandemisi ile mücadelede”,[40] ve “Yatırımlara, depreme karşı harcandığını” iddia etmişti. Erdoğan bu açıklamalardan sonra, sorulara cevap verirken “Merkez Bankasının rezervlerinin nerede olduğu sorulur mu?” diye sordu. Gazete Duvar'ın yayımladığı bir manşete göre; “3,5 ayda bu soruya 5 farklı cevap verildi.”[41][42][43]

Göçmen krizi

değiştir
Ana madde: Türkiye göçmen krizi

Türkiye, 2018 yılına kadar "klasik" mülteci kampları kurmadı ve onlara mülteci kampı adını vermedi. Sınırları boyunca Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (FEMA tipi organizasyon) tarafından yönetildiler. Türkiye, Kilis Öncüpınar Barınma Tesisi gibi “Geçici Barınma Merkezleri” kurdu. GEM'lerin dışında ikamet eden Suriyeliler, uyum sağlamak ve ekonomik katkı sağlamak için kısa ve orta vadeli fırsatlar yaratan Türk topluluklarıyla yan yana yaşıyor. Türkiye onlara Adana, Afyonkarahisar, Ağrı, Aksaray, Amasya, Bilecik, Burdur, Çankırı, Çorum, Eskişehir, Gaziantep, Hakkâri, Hatay, Isparta, Kahramanmaraş, Karaman, Kastamonu, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Konya, Kütahya'ya yerleşme izni veriyor., Mersin, Nevşehir, Niğde, Sivas, Şırnak, Tokat, Van ve Yozgat[44] ile İstanbul'da ikamet izni vermiştir. Somali'den gelen mülteciler Konya'ya, İranlılar Kayseri ve Konya, Isparta ve Van'a, Irak'tan gelen mülteciler İstanbul, Çorum, Amasya, Sivas'a ve Afganistan'dan gelen mülteciler Van ve Ağrı'ya yerleşti.

Uluslararası mülteci rejimi (Mülteci hukuku) ile karşılaştırıldığında, Türkiye'nin Suriyeli mültecilere yönelik güvenlik merkezli Mülteci yaklaşımı yerine "ahlak odaklı yaklaşım" olarak adlandırdıkları farklı bir yaklaşımı vardır.[45] Türkiye, diğer ülkelerden asgari düzeyde destek alarak, tıbbi harcamalar da dahil olmak üzere, mülteci bakımıyla ilgili yüksek harcamalara (barınma, istihdam, eğitim ve sağlık) katlanıyor.[46]

 
Türkiye-Suriye sınır bariyeri

Göçmen krizi dünyanın en karmaşık jeostratejik konumunda gelişti, Türkiye Irak'la sınırlarını paylaştığından (2003 ABD önderliğindeki işgal, Irak Savaşı (2003–2011) ve Irak isyanı) durum devam eden aktif, vekalet veya soğutma savaşlarını içeriyordu ( 2003–2011), İran (İran-İsrail vekalet çatışması), Suriye (Suriye iç savaşı), Gürcistan (Rus-Gürcü Savaşı), Azerbaycan (Dağlık Karabağ sorunu), Yunanistan ve Bulgaristan. Bölgede artan kırılganlık doğrultusunda Türkiye, Ağustos 2016'da Irak ve Şam İslam Devleti ve (Türkiye-IŞİD çatışması) ile mücadeleye doğrudan katıldı. Suriye iç savaşının dinamikleri Türkiye topraklarına da sıçradı (IŞİD'in Türkiye'ye roket saldırıları (2016)). IŞİD, intihar bombacıları kullanarak Türk sivillere yönelik bir dizi saldırı (2013 Reyhanlı bombalaması, 2015 Suruç bombalaması, Mart 2016 İstanbul bombalaması) gerçekleştirdi. 2019 itibarıyla Türkiye tarihinin en ölümcül terörü, IŞİD'in saldırısıdır. (2015 Ankara bombalamaları).

COVID-19 pandemisi

değiştir
Ana maddeler: Türkiye'de COVID-19 pandemisi ve Türkiye'de COVID-19 pandemisi zaman çizelgesi

Dünya geneline yayılan COVID-19 salgınının Türkiye'de tespit edilen ilk vakası Sağlık Bakanlığı tarafından 11 Mart 2020 günü açıklandı. Ülkedeki virüse bağlı ilk ölüm ise 15 Mart 2020'de gerçekleşti. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 1 Nisan 2020'de yaptığı açıklamada koronavirüs vakalarının tüm Türkiye'ye yayıldığını açıkladı. 7 Nisan 2023 itibarıyla Türkiye'de koronavirüs ile enfekte olmuş toplam hasta sayısının 17.232.066 olduğu ve mevcut hastalardan kişinin yoğun bakımda tedavi görmekte olduğu; şimdiye kadar iyileşen hasta sayısının ve ölen hasta sayısının toplam 102.174 kişi olduğu bildirildi. 26 Nisan 2022 itibarıyla Türkiye 193 ülke arasında vaka sayısında, Güney Kore ve İtalya'nın ardından en çok vaka görülen 10. ülke olurken, gerçekleşen ölüm sayılarında ise Güney Afrika'nın ardından 19. sırada yer almaktadır. Salgın Türkiye'de sosyal, ekonomik, siyasi, iktisadi, idari, hukuki, askerî, dinî ve kültürel alanlarda birçok önemli etkilere ve sonuçlara neden olan radikal kararlar alınmasına neden oldu.

Seçim tarihi

değiştir
 
Seçimde ilk turda kullanılan oy pusulası

Normal tarih anayasada yazdığı gibi Milletvekili Seçim Kanuna göre son genel seçimin tarihinin beş yıllık süresinin dolmasından önceki son pazar günü işaret edilerek 18 Haziran 2023 olarak belirtildi.[47] Devlet Bahçeli, muhalefetin 2023'ten önce erken seçim yapılması gerektiğine dair beklentilerine birçok konuşmasında karşı çıktı. Bahçeli, Haziran 2023'te yapılacak olan cumhurbaşkanı seçimlerinde adaylarının Erdoğan olacağını ve MHP'nin onu destekleyeceğini açıkladı.[48] Erdoğan 18 Ocak 2023'te seçimlerin tek partili CHP iktidarının sona erdiği 14 Mayıs 1950 seçimlerine atfen 14 Mayıs'ta yapılacağını belirtti.[49] 26 Ocak 2023'te Altılı Masa toplantısında yayınlanan bildiride liderler, meclis tarafından seçim kararı alınmadıkça anayasanın 101. ve 116. maddesine göre Erdoğan'ın 3. defa cumhurbaşkanlığına aday olamayacağını belirtti.[50] 10 Mart'ta Erdoğan, milletvekili ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin 14 Mayıs'ta yapılmasına dair karar aldı ve Resmi Gazete'de yayımlandı.[5]

Kahramanmaraş depremleri

değiştir
Ana madde: 2023 Kahramanmaraş depremleri

2023 Kahramanmaraş depremleri ya da 2023 Türkiye-Suriye depremleri, 6 Şubat 2023'te dokuz saat arayla meydana gelen, merkez üsleri sırasıyla Kahramanmaraş'ın Pazarcık ve Ekinözü ilçesi olan, 7,8 Mw  (± 0,1) ve 7,5 Mw  büyüklüklerindeki iki deprem. Depremler sonucunda Türkiye'de resmî rakamlara göre en az 50.399 kişi öldü ve 107.000'den fazla kişi ise yaralandı. 22 Nisan günü 12:40 itibarıyla İçişleri Bakanı Süleyman Soylu tarafından depremde 50.783 kişinin öldüğü,[51] 107.204 kişinin yaralandığı açıklandı.[52] Deprem sebebiyle 120 polis, 32'nin üzerinde asker[53] ve en az 14 doktorun öldüğü bildirildi.[54] Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından 27 Nisan 2023 tarihinde yapılan açıklamada enkaz altından çıkarılmış refakatçisi olmayan çocuk sayısının 1.914 olduğu ve bunlardan 1.812'sinin ailesine teslim edildiği belirtildi.[55]

 
Türkiye'de olağanüstü hal ilan edilen iller.

İlk verilere göre Kahramanmaraş'ta 310, Hatay'da 1278, Gaziantep'te 581, Şanlıurfa'da 201, Osmaniye'de 101, Malatya'da 130, Kilis'te 50, Adıyaman'da 600, Diyarbakır'da 20 ve Adana'da 180 olmak üzere toplam 6.624 bina yıkıldı. Depremde ağır hasar alan iller sırayla ; Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman, Gaziantep, Malatya, Adana, Şanlıurfa, Osmaniye, Diyarbakır ve Kilis'tir.[56] Ayrıca Gaziantep Kalesi,[57] Şirvan Camii, Adana-Gaziantep otoyolu,[58] Kırıkhan-Reyhanlı kara yolu[59] ve Hatay Havalimanı[60] da hasar gören yapılar arasındaydı.[61] İskenderun Limanı rıhtımının deprem nedeniyle çökmesiyle birçok konteyner devrilerek yangına neden oldu.[62][63] Hatay'daki iki devlet hastanesi yıkıldı.[64] Depremin yaşanmasından hemen sonra enkaz altında kalan bazı kişiler, sosyal medya üzerinden video kaydıyla yardım istedi.[65] En az 516 üniversite binası etkilendi ve bunlardan 106'sı ağır hasar gördü.[66] Uluslararası Göç Örgütü, tahminen 2,7 milyona yakın kişinin evsiz kaldığını bildirdi.[67][68] Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), depremler sonucu Türkiye'de 658 bin, Suriye'de ise 170 bin çalışanın geçim olanaklarını kaybettiğini duyurdu.[69]

Türkiye'de bu depremlerden 13,5 milyon kişinin doğrudan etkilendiği açıklandı.[70] Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, depremden etkilenen 11 ilde 1 milyon 430 bin 363 binanın hasar tespitini yaptı. 507 bin bağımsız bölümden oluşan 227 bin 27 binanın yıkık, acil yıkılacak ve ağır hasarlı olduğunun tespit edildiğini bildirdi.[71][72]

Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından 18 Mart 2023'te yayımlanan rapora göre depremlerin Türkiye ekonomisine toplam maliyeti 2 trilyon lira (103,6 milyar $) oldu.[73][74]

Seçim sistemi

değiştir
 
1. tur oy pusulaları, oy sandığı ve zarf

Türkiye Büyük Millet Meclisi ve cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tam sayısının beşte üç çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimi ile cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir. Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen meclisin ve cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni meclisin ve cumhurbaşkanının göreve başlamasına kadar devam eder. Bu şekilde seçilen meclis ve cumhurbaşkanının görev süreleri de beş yıldır.[75]

2007 Türkiye anayasa değişikliği referandumunda kabul edilen değişikliklere göre cumhurbaşkanı adayının seçilebilmek için geçerli oyların salt çoğunluğunu alması (en az yüzde 50 oran + 1 oy) gerekmektedir. Hiçbir aday salt çoğunluğu sağlayamazsa ilk turda en çok oy alan iki aday arasında ikinci tur yapılır ve ardından salt çoğunluğu alan aday seçilir.[10]

2007 Türkiye anayasa değişikliği referandumunda kabul edilen Anayasa'nın 101. Maddesi'ne göre cumhurbaşkanı, en fazla iki defa olmak üzere 5 yıllık görev süresi için doğrudan halk tarafından seçilir. Ancak 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunda kabul edilen Anayasa'nın 116. Maddesi'ne göre cumhurbaşkanının ikinci döneminde, TBMM üye tam sayısının beşte üç çoğunluğu (en az 360 vekil) kararıyla seçimler yenilenirse cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir. Cumhurbaşkanı seçimleri kendi yetkisiyle yenilerse 3. kez aday olamaz.[76]

Anayasa'nın 101. Maddesi'ne göre, bir adayın cumhurbaşkanlığı seçimine katılabilmesi için, en son parlamento seçimlerinde tek başına veya birlikte geçerli oyların yüzde 5'ini almış siyasi partiler ya da mecliste grubu bulunan siyasi partiler tarafından aday gösterilmesi gerekmektedir. Ayrıca, ilçe seçim kurullarında en az 100.000 seçmenin imzasını toplayabilen kişiler de aday olabilir.[77][78]

Tartışmalar

değiştir

Erdoğan'ın üçüncü kez aday olması konusunda tartışmalar

değiştir

2018 seçimlerinden önce cumhurbaşkanları parlamenter sistem içinde devlet başkanı olarak görev yapıyorlardı. 2017 anayasa referandumundan sonra cumhurbaşkanının yetkileri artarak, başkanlık sistemi içinde hükûmet başkanı ve devlet başkanı oldu. Bazı hukukçular ve muhalif siyasetçiler, 2014 ve 2018'de Erdoğan iki defa cumhurbaşkanı seçildiği için Anayasa'nın 116. Maddesi'nde yazdığı gibi TBMM'nin erken seçim veya seçimlerin yenilenmesi kararı almadıkça bir defa daha aday olamayacağını belirtmektedir.[79] Başka hukukçular ise[80] 2018'de başkanlık sistemine geçildiği için ve isim benzerliği dışında yeni bir makamın oluşmasını ileri sürerek 2018'deki seçimin Erdoğan'ın yeni sistemde ilk dönemi olduğunu ve yeniden aday olma hakkına sahip olduğunu belirtmektedirler.[81]

Yüksek Seçim Kurulu kararı

değiştir

YSK'nın geçici Cumhurbaşkanı adayı listesini yayımlamasının ardından İYİ Parti, Liberal Demokrat Parti, Memleket Partisi ve Zafer Partisi başta olmak üzere bazı siyasi partiler ile hukukçular Turgut Kazan ve Ömer Faruk Eminağaoğlu'nun da arasında olduğu çok sayıda kişi, YSK'ya ve ilçe seçim kurullarına giderek Erdoğan'ın üçüncü kez adaylığına itiraz etti.[82]

30 Mart 2023 tarihinde YSK Başkanı Ahmet Yener Recep Tayyip Erdoğan'ın cumhurbaşkanı adaylığına yapılan itirazların reddedildiğini bildirdi. Gerekçeli kararda, "Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın görev süresi Cumhurbaşkanı ve TBMM seçimlerinin birlikte yapıldığı bir önceki seçim tarihi esas alınarak belirleneceğinden ve 'birlikte yapılan ilk seçim' tarihi 24 Haziran 2018 olduğundan, birinci dönem beş yıllık görev süresi bu tarihten itibaren başlayacaktır. Bu durumda, yukarıda belirtilen nedenlerle, Recep Tayyip Erdoğan'ın Cumhurbaşkanı adaylığına yönelik itirazların reddine karar verilmesi gerekmiştir" denildi.[83]

Kemal Kılıçdaroğlu'na saldırılar

değiştir

Adıyaman'da meydana gelen depremde ölen vatandaşların mezarlarını ziyaret eden Kılıçdaroğlu, Fatiha okurken sözlü saldırıya uğradı. Aynı gün başka bir kişi fiziksel saldırı girişiminde bulundu.[84][85]

7 Mayıs'ta İmamoğlu'na yapılan saldırıdan iki gün sonra Sakarya'da Kılıçdaroğlu'nun aracına taşlı saldırı düzenlendi. 15 yaşındaki saldırgan, Kılıçdaroğlu'nun suç duyurusunda bulunmamaya karar vermesi ve çocuğun kimliğinin gizli kalmasını istemesi üzerine serbest bırakıldı.[86]

Erdoğan'ın oy pusulasındaki fotoğrafı

değiştir
 
2. turda kullanılan oy pusulası

Erdoğan'ın, 2014 ve 2018 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde kullandığı fotoğrafın yine oy pusulasında yer alacak olması çeşitli tartışmalar yarattı.[87][88]

Ekrem İmamoğlu'na saldırılar

değiştir

Ekrem İmamoğlu, 7 Mayıs'ta Erzurum'da Kılıçdaroğlu'na destek için yaptığı bir miting sırasında saldırıya uğradı. Kalabalıktan atılan taşlar nedeniyle miting yarıda kesildi.[89] Saldırı, iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi'ne ait Erzurum Büyükşehir Belediyesinin, İmamoğlu'nun mitingi yapmak için gideceği meydanda çok sayıda halk otobüsünü bir araya getirmesinin ardından meydana geldi. Saldırının ardından Kemal Kılıçdaroğlu, Twitter hesabından bir video paylaşarak şunları söyledi:

Mafyalar, militanlar, SADAT'çılardan, Sinan Ateş’i öldüren torbacılardan, beşli çetelerden, domuz bağcılardan oluşan bir militarist koalisyon var. Bugün Ekrem başkanımıza saldıranlar bunlar. Amaçları insanlarımızı korkutmaktır. Sandıktan uzak tutmaktır. Türkiye makul çoğunluğun ülkesi. Çoğunluk bu kötülüğü bitirecek. Sevgili vatandaşlarım. 14 Mayıs’a odaklanın. Başka her şey teferruattır. Sakın kızmayın, sakın küsmeyin. İnsanınızı sevin, bağrınıza basın. O terör gruplarını kahreden de tam olarak budur. Ekrem evladıma da geçmiş olsun. Ülkeye değişim getirmenin bir bedeli vardır bunu da ödemeye hepimiz hazırız.[90]

Saldırının ardından İmamoğlu destekçileri, kendisini karşılamak ve desteklerini göstermek için İstanbul'daki Sabiha Gökçen Havalimanı'na İmamoğlu'nu karşılamaya gittiler.[91]

Paralel seçim takip sistemi iddiaları

değiştir

İçiçleri Bakanlığı bünyesindeki Bilgi Teknolojileri Genel Müdürlüğü, YSK'ya yaptığı yazılı başvuruda, kendisine bağlı Güvenlik ve Acil Durumlar Koordinasyon Merkezi Başkanlığı (GAMER) tarafından seçim öncesi tatbikatlarda ve seçim sırasında kullanılmak üzere ülke geneli ve yurt dışı sandık bilgilerini talep etti. Bakanlığın uygulaması CHP Hukuk ve Seçim İşlerinden Sorumlu Genel Başkan Yardımcısı Muharrem Erkek tarafından "paralel bir seçim kurulu" oluşturulacağı iddiasıyla eleştirildi. YSK'nın ret kararını da Twitter hesabından paylaşan Erkek, "Kanunsuz emir verenler ve uygulayanlar hesap verecek" dedi. CHP İzmir Milletvekili Murat Bakan da, jandarmadan sandık verilerini bu sistem aracılığıyla iletmesinin istendiğini iddia etti. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu konuya ilişkin 4 Mayıs 2023 tarihinde Habertürk kanalında yaptığı açıklamalarda, GAMER'in kaymakamlıkların ve valiliklerin seçim koordinasyon merkezi olduğunu söyledi.

Yüksek Seçim Kurulu kararı

değiştir

10 Mayıs 2023 tarihinde Yüksek Seçim Kurulu, İçişleri Bakanlığının 14 Mayıs seçimlerinde sandık bilgileri ve seçmen sayılarının paylaşılması yönündeki talebini anayasaya aykırı olduğu ve bu bilgileri tutabilecek tek yetkili merciinin kendisi olduğu gerekçesiyle reddetti.[92] 11 Mayıs 2023 tarihinde YSK, İçişleri Bakanlığının seçim sandıklarında görevli polis ve jandarmadan alınacak sonuçların dosya halinde GAMER sayfasına kaydedilmesi kararını yasakladı.[93]

Rusya'nın seçimlere müdahalesi iddiası

değiştir

Kemal Kılıçdaroğlu, Muharrem İnce'nin adaylıktan çekilmeden bir gün önce yayınladığı iddia edilen şantaj kasetinin ardından Rusya'yı seçime müdahale etmekle suçladı.[94]

Adaylık süreci

değiştir
Ana madde: 2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde adayların belirlenmesi

YSK'nin hazırladığı takvim kapsamında seçim sürecinin başlangıcı 18 Mart olarak belirlendi. Takvime göre, cumhurbaşkanı adaylığı için başvurular 19 Mart, seçmenler tarafından aday gösterilecekler için gerekli 100 bin imzanın toplanmasına 22 Mart'ta başlandı. İmzaların 27 Mart saat 20.00'ye kadar toplanması ve seçmenlerin bu süre içinde ilçe seçim kurullarına giderek imza vermeleri gerekmekteydi.[95]

Resmî adaylar

değiştir

Yüksek Seçim Kurulu, resmî adayları 31 Mart 2023 tarihinde ilan etti. Ertesi gün 1 Nisan 2023 tarihinde kura çekimiyle Cumhurbaşkanı adaylarının birleşik oy pusulasında yerleri belirlenmiştir.[96]

Oy pusulasındaki sıralamaya göre resmî adaylar:
1 2 3 4
 
  
 
  
Recep Tayyip Erdoğan Muharrem İnce[Not 1] Kemal Kılıçdaroğlu Sinan Oğan
AK Parti
Cumhur İttifakı 		Adaylıktan çekildi Memleket Partisi CHP
Millet İttifakı 		Bağımsız aday
ATA İttifakı

Siyasi parti grupları tarafından aday gösterilenler

değiştir

Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde beşini almış olan siyasi partiler aday gösterebilir.[97]

16 Mart 2023 tarihinde AK Parti ve MHP TBMM Grubu, Recep Tayyip Erdoğan'ın cumhurbaşkanı adayı olarak gösterilmesine ilişkin grup kararı aldı.[98] Bu karara Büyük Birlik Partisi Genel Başkanı Mustafa Destici de destek verdi.[99] 24 Mart 2023 tarihinde adaylık başvurusu YSK tarafından oy birliğiyle kabul edildi.[100][101] 11 Mart 2023 tarihinde Hür Dava Partisi, Erdoğan'ı destekleme kararı aldı.[102] 24 Mart 2023 tarihinde Fatih Erbakan, Erdoğan lehine Cumhurbaşkanlığı adaylığından çekildi ve Yeniden Refah Partisi olarak Erdoğan'ı destekleyeceklerini açıkladı.[103] 7 Nisan 2023 tarihinde Demokratik Sol Parti, Erdoğan'ı destekleme kararı aldı.[104] 12 Nisan 2023 tarihinde Büyük Türkiye Partisi, Erdoğan'ı destekleyeceğini açıklayarak seçime katılmama kararı aldı.[105] 19 Nisan 2023 tarihinde Doğru Yol Partisi, Erdoğan'ı destekleme kararı aldı.[106] 5 Mayıs 2023 tarihinde Yeni Dünya Partisi, Erdoğan'ı destekleme kararı aldı.[107]
26 Şubat 2023 tarihinde CHP TBMM Grubu ve Parti Meclisi, cumhurbaşkanı adayını belirleme süreçleri konusunda Genel Başkan Kemal Kılıçdaroğlu’na tam yetki verdi.[108] 6 Mart 2023 tarihinde Millet İttifakı'nın cumhurbaşkanı adayı CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu oldu.[109] 20 Mart 2023 tarihinde CHP TBMM grubu, oy birliği ile CHP Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nu partinin 13. cumhurbaşkanı adayı olarak belirledi.[110] İYİ Parti 21 Mart 2023 tarihinde 13. cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu için TBMM grup kararı aldı. Toplantı sonrası konuşan İYİ Parti Grup Başkanı İsmail Tatlıoğlu, "İYİ Parti Kemal Kılıçdaroğlu'nun adaylığı konusunda grup kararı almıştır ve bu sürecin gereğini yapacaktır" ifadelerini kullandı.[111] 24 Mart 2023 tarihinde adaylık başvurusu YSK tarafından oy birliğiyle kabul edildi.[100][101] 22 Mart 2023 tarihinde Emek ve Özgürlük İttifakı seçim için aday çıkarmama kararı aldı.[112] HDP Eş Genel Başkanı Pervin Buldan’ın açıkladığı, ittifakın ortak deklarasyonunda, “Cumhurbaşkanlığı seçiminde, tek adam yönetimine karşı tarihsel sorumluluğumuzu yerine getireceğiz” denildi. Bu ifadeden dolayı ittifakın aday çıkarmama kararı, Millet İttifakının ortak adayı CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu'na destek olarak yorumlandı.[113] 28 Nisan 2023 tarihinde Emek ve Özgürlük İttifakı Kılıçdaroğlu'nu destekleme kararı aldı.[114] 6 Mart 2023 tarihinde Türkiye Değişim Partisi,[115] 8 Mart 2023 tarihinde Liberal Demokrat Parti[116] ve Türkiye İşçi Partisi,[117] 14 Mart 2023 tarihinde Halkın Kurtuluş Partisi,[118] 15 Mart 2023 tarihinde Türkiye Komünist Partisi,[119] 24 Mart 2023 tarihinde Doğru Parti[120] ve SOL Parti[121] 29 Mart 2023 tarihinde Kadın Partisi,[122] 31 Mart 2023 tarihinde Milliyetçi Türkiye Partisi[123] ve Yeşiller Partisi,[124] 5 Nisan 2023 tarihinde Ahmet Özal liderliğindeki TEK Parti,[125] 10 Nisan 2023 tarihinde Bağımsız Türkiye Partisi,[126] 28 Nisan 2023'te Emek ve Özgürlük İttifakı Kılıçdaroğlu'nu destekleme kararı aldı.

İmza toplayarak aday olanlar

değiştir
Ayrıca bakınız: 2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçiminde adayların belirlenmesi § İmza toplama süreci

TBMM'de bulunan parti gruplarınca aday gösterilmedikleri için bizzat başvurmak zorunda olan kişiler, seçmenlerce aday gösterilecek cumhurbaşkanı adayları için son başvuru tarihi olan 20 Mart 2023 tarihine kadar Cumhurbaşkanı adaylığı için YSK'ya başvurdu.[127] 21 Mart günü eksik belgesi bulunan adaylar saat 17.00'a kadar belgelerini tamamladılar, 20.00'da YSK aday olan 18 kişinin 11'ini onayladı. Bizzat başvuruda bulunanların adaylıklarının resmiyet kazanması için, 27 Mart günü saat 20:00'ye kadar 100.000 imza toplamaları gerekmekteydi.[127]

Memleket Partisi genel başkanı. Eski Cumhuriyet Halk Partisi milletvekili ve grup başkanvekili. Aday olmak için gerekli olan 100.000 imzaya 4. günde ulaştı.[128] 11 Mayıs 2023 tarihinde adaylıktan çekildiğini açıkladı.[129]
ATA İttifakı ortak adayı. Eski Milliyetçi Hareket Partisi milletvekili, Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Analizler Merkezi başkanı. Aday olmak için gerekli olan 100.000 imzaya 5. günde ulaştı.[130]

Kampanyalar

değiştir

Birinci tur

değiştir

Recep Tayyip Erdoğan

değiştir
Ana madde: Recep Tayyip Erdoğan'ın 2023 cumhurbaşkanlığı seçim kampanyası
 
Erdoğan'ın kampanyasında kullandığı seçim logosu

Cumhur İttifakı, kampanya süreci boyunca 2023 Kahramanmaraş depremleri sebebiyle müzik kullanmayacağını açıkladı.[131]

Muharrem İnce

değiştir
Ana madde: Muharrem İnce'nin 2023 cumhurbaşkanlığı seçim kampanyası

11 Mayıs 2023 tarihinde adaylıktan çekildiğini açıkladı.[129]

Kemal Kılıçdaroğlu

değiştir
Ana madde: Kemal Kılıçdaroğlu'nun 2023 cumhurbaşkanlığı seçim kampanyası
 
Kılıçdaroğlu'nun kampanyasında kullandığı seçim logosu

Millet İttifakı, kampanya süreci boyunca 2023 Kahramanmaraş depremleri sebebiyle hareketli müzik kullanmayacağını açıkladı.[132]

Sinan Oğan

değiştir
Ana madde: Sinan Oğan'ın 2023 cumhurbaşkanlığı seçim kampanyası

İkinci tur

değiştir

Sinan Oğan ile müzakereler

değiştir

Sinan Oğan ikinci turda Türk Milliyetçilerinin ve Atatürkçülerin seçimin kaderini belirleyeceklerini belirtti.[133] Oğan terör bağlantısı olan hiçbir partinin hükûmette yer almaması gerektiğini söyledi.[105][134] İkinci tur müzakereleri için Oğan beş şart öne sürdü: Anayasanın ilk dört maddesinin değişmezliği, 66. Maddede düzenlenen Türklük tanımının korunması ve tartışılmaması, bütün sığınmacıların ülkelerine geri gönderilmesi, "faiz sebep, enflasyon sonuç" siyasetinden vazgeçilmesi, terör örgütleri ve onların siyasi uzantıları ile araya mesafe konması.[135] 19 Mayıs'ta Kemal Kılıçdaroğlu Zafer Partisi genel merkezini ziyaret etti ve başkan Ümit Özdağ ile görüştü.[136] Aynı gün Oğan müzakereler kapsamında Erdoğan ile görüştü.[137] Görüşme öncesinde Erdoğan CNN International'a verdiği demeçte "Oğan'ın isteklerine boyun eğmem" diyerek pazarlık yapmayacağını ifade etti.[138] Devlet Bahçeli yayınladığı 19 Mayıs mesajında Oğan'ı hedef alarak "Olmayan siyasi gücünü varmış gibi gösterip siyaseti at pazarına çevirenler, kamuoyuyla gün aşırı talep listeleri paylaşanlar samimi olmadığı gibi milli ve ahlaki değerlerle ters düşen fırsatçı acizlerdir" dedi.[139]

22 Mayıs 2023 tarihinde Cumhurbaşkanı Adayı Sinan Oğan, cumhurbaşkanı seçiminin ikinci turda Cumhurbaşkanı ve AK Parti Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı destekleyeceğini açıkladı. Oğan, "Bize oy veren seçmenlerin de Sayın Recep Tayyip Erdoğan'ı desteklemelerini talep ediyorum" dedi.[140]

Erdoğan'ın seçim stratejisi

değiştir
 
Recep Tayyip Erdoğan'ın ilçelere göre 28 Mayıs 2023 cumhurbaşkanlığı seçimi 2. turda aldığı oy oranları.

Erdoğan'ın seçim kampanyasında daha birleştirici ve yumuşak bir dil kullanacağı ve rakibi Kılıçdaroğlu için kullandığı "Bay bay Kemal" ifadesini terk edeceği ifade edildi. Erdoğan ikinci tur için mitingler düzenlemedi[141] ve desteğini göstermek amacıyla depremzedelerle bir araya geldi[142]

Kılıçdaroğlu'nun seçim stratejisi

değiştir
 
Kemal Kılıçdaroğlu'nun ilçelere göre 28 Mayıs 2023 cumhurbaşkanlığı seçimi 2. turda aldığı oy oranları.
 
İkinci tur sürecinde CHP'nin kampanya görselleri.

Kılıçdaroğlu'nun, birinci turdaki kampanya dilinin aksine daha sert bir dil kullanacağı belirtildi. AK Parti'nin HÜDA PAR ve Hizbullah ile olan ilişkileri üzerinden hedef alınacağı ve teröre karşı daha sert bir tavır alınarak güvenlik politikalarının vurgulanacağı bir seçim kampanyasının yürütüleceği ifade edildi. Ayrıca Suriyeliler ve yasa dışı göçmenler de kampanyada öne çıkarılan konular arasında olacak.[143] 17 Mayıs'ta Kılıçdaroğlu verdiği demeçte göçmen akınının beka sorunu olduğunu ve milyonlarca göçmeni ülkelerine geri göndereceğini vurguladı.[144] Kılıçdaroğlu, Erdoğan'ın bilerek on milyon mültecinin ülkeye girmesine müsaade ettiğini ve Türk vatandaşlığını satışa çıkararak seçmen devşirmeye çalıştığını söyledi.[145]

RTÜK'ün CHP'li Üyesi İlhan Taşcı'nın açıklamasına göre, 1 Nisan-11 Mayıs tarihleri arasında devlet kanalı TRT'de Erdoğan'a 48 saatten fazla yer verilirken diğer cumhurbaşkanı adayı Kılıçdaroğlu için bu süre 32 dakikaydı.

Kampanya sürecinde Cumhur İttifakı'ndan milletvekili adayı olan bakanlar istifa etmediği için kamu gücünün seçim kampanyasında kullanılması iddiaları yoğunlaştı.

Seçime günler kala AK Partinin dilinde Millet İttifakının terör örgütleriyle ilişkisi olduğu iddiaları yoğunlaştı. Erdoğan 7 Mayıs İstanbul mitinginde, Millet İttifakının 14 Mayıs seçimleri için hazırladığı kampanya filminin üzerine, PKK liderlerinden Murat Karayılan'ın 2015 yılındaki konuşmaları montajlandı ve bu tek bir filmmiş gibi gösterildi.[146]

Destekler

değiştir

Siyasi partiler ve ittifaklar

değiştir
Adaylar Destekleyen siyasi partiler ve ittifaklar İdeoloji
Erdoğan
AK Parti
Cumhur İttifakı 		AK Parti Adalet ve Kalkınma Partisi Muhafazakâr demokrasi ve Erdoğanizm
MHP Milliyetçi Hareket Partisi[98] Ülkücülük ve Türk-İslam sentezi
BBP Büyük Birlik Partisi[99] Sosyal muhafazakârlık ve Türk-İslam sentezi
Yeniden Refah Yeniden Refah Partisi[103] Millî Görüş ve Ümmetçilik
Cumhur İttifakı
TÜİP Türkiye İttifakı Partisi[147] (ikinci tur) Atatürkçülük
ÜP Ülkem Partisi[148] (ikinci tur) Türk milliyetçiliği
ATA İttifakı
HÜDA PAR Hür Dava Partisi[102] Radikal İslamcılık[149] ve Kürt-İslam sentezi
DSP Demokratik Sol Parti[104] Ecevitçilik
BÜYÜK TÜRKİYE Büyük Türkiye Partisi[105] Atatürkçülük
DYP Doğru Yol Partisi[106] Liberal muhafazakârlık
YENİ DÜNYA Yeni Dünya Partisi[107] Muhafazakârlık
VP Vatan Partisi[150] (ikinci tur) Millî Demokratik Devrim ve Batı karşıtlığı
Kılıçdaroğlu
CHP
Millet İttifakı 		CHP Cumhuriyet Halk Partisi Sosyal demokrasi ve Atatürkçülük
İYİ İYİ Parti[151] Türk milliyetçiliği ve Millî muhafazakârlık
DEVA Demokrasi ve Atılım Partisi[151] Liberal muhafazakârlık ve Sosyal liberalizm
Gelecek Partisi Gelecek Partisi[151] Muhafazakârlık ve Ekonomik liberalizm
SAADET Saadet Partisi[151] Millî Görüş ve Sosyal muhafazakârlık
DP Demokrat Parti[151] Liberal muhafazakârlık ve Sağ popülizm
Millet İttifakı
TİP Türkiye İşçi Partisi[117] Sosyalizm ve Sol popülizm
HDP Halkların Demokratik Partisi[152] Azınlık hakları ve Radikal demokrasi
EMEP Emek Partisi[153] Komünizm ve Hocaizm
EHP Emekçi Hareket Partisi[153] Marksizm-Leninizm
TÖP Toplumsal Özgürlük Partisi[153] Sosyalizm
Yeşil Sol Parti Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi[154] Yeşil siyaset ve Azınlık hakları
Emek ve Özgürlük İttifakı
SOL Parti Sol Parti[121] Sosyalizm ve Enternasyonalizm
TKP Türkiye Komünist Partisi[119] Komünizm ve Marksizm-Leninizm
Sosyalist Güç Birliği
ZP Zafer Partisi[155] (ikinci tur) Türk milliyetçiliği ve Göçmen karşıtlığı
AP Adalet Partisi[156] (ikinci tur) Sosyal liberalizm ve Atatürkçülük
ATA İttifakı
TDP Türkiye Değişim Partisi[115] Sosyal demokrasi ve Pro-Avrupacılık
LDP Liberal Demokrat Parti[116] Klasik liberalizm
HKP Halkın Kurtuluş Partisi[118] Komünizm
DOĞRU PARTİ Doğru Parti[120] Atatürkçülük
KP Kadın Partisi[122] Feminizm
MTP Milliyetçi Türkiye Partisi[123] Türk milliyetçiliği
YEŞİLLER Yeşiller Partisi[124] Yeşil siyaset
TEK Parti Teknoloji Kalkınma Partisi[125] Liberalizm
BTP Bağımsız Türkiye Partisi[126] Atatürkçülük ve Muhafazakârlık
AB PARTİ Adalet Birlik Partisi (ikinci tur)[157] Atatürkçülük ve Çevrecilik
DH Devrim Hareketi (ikinci tur)[158] Sosyalizm ve Komünizm
DSİP Devrimci Sosyalist İşçi Partisi (ikinci tur)[159] Troçkizm ve Cliffçilik
İDP İşçi Demokrasisi Partisi (ikinci tur)[160] Troçkizm ve Marksizm
MEP Merkez Parti[161] Merkez ve İnsan hakları
Milli Yol Milli Yol Partisi (ikinci tur)[162] Ülkücülük ve Türk milliyetçiliği
SCP Sosyalist Cumhuriyet Partisi (ikinci tur)[163] Marksizm-Leninizm ve Avrasyacılık
Oğan
Bağımsız
ATA İttifakı 		ZP Zafer Partisi[164] (birinci tur) Türk milliyetçiliği ve Göçmen karşıtlığı
AP Adalet Partisi[164] (birinci tur) Atatürkçülük
ÜP Ülkem Partisi[164] (birinci tur) Türk milliyetçiliği
TÜİP Türkiye İttifakı Partisi[164] (birinci tur) Atatürkçülük
ATA İttifakı
ANAP Anavatan Partisi[165][166] Liberal muhafazakârlık ve Özalcılık
Tarafsız MEMLEKET Memleket Partisi Atatürkçülük ve Ulusalcılık
DİP Devrimci İşçi Partisi (ikinci tur)[167] Troçkizm ve Komünizm
ESP Ezilenlerin Sosyalist Partisi (ikinci tur)[168] Marksizm-Leninizm
MİLLET Millet Partisi (ikinci tur)[169] Türk milliyetçiliği ve Muhafazakârlık

Uluslararası kuruluşlar

değiştir
Aday Destekleyen kuruluşlar İdeoloji
Kılıçdaroğlu
CHP 		Avrupa Sosyalistler Partisi[170][171] Sosyal demokrasi ve pro-Avrupacılık
The Economist[172] Merkezcilik ve ekonomik liberalizm

Önemli kişiler

değiştir
Adaylar Destekleyen kişiler Unvan
Erdoğan
AK Parti 		Şevket Mirziyoyev[173] 2. Özbekistan cumhurbaşkanı ve 3. Özbekistan Başbakanı
Edi Rama[174] 32. Arnavutluk Başbakanı
Bakir İzzetbegoviç[175] 5. Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı
İlham Aliyev[176] 4. Azerbaycan Cumhurbaşkanı ve 7. Azerbaycan Başbakanı
Sadır Caparov[177] 6. Kırgızistan cumhurbaşkanı ve 22. Kırgızistan Başbakanı
Kasım Cömert Tokayev[178] 2. Kazakistan cumhurbaşkanı ve 4. Kazakistan Senatosu Başkanı
Tansu Çiller[179] 22. Türkiye başbakanı ve 33. Türkiye Dışişleri Bakanı
Neçirvan Barzani[180] 2. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi başkanı ve 1. Irak Kürt Bölgesel Yönetimi başbakanı
Sinan Oğan[181] Birinci tur seçimlerinde aday ve TBMM 24. dönem milletvekili
Doğu Perinçek[182] VP genel başkanı ve Eski İşçi Partisi, Sosyalist Parti, Türkiye İşçi Köylü Partisi genel başkanı
Kılıçdaroğlu
CHP 		Ahmet Necdet Sezer[183] 10. Türkiye cumhurbaşkanı ve 14. Türkiye Anayasa Mahkemesi Başkanı
Hüsamettin Cindoruk[184] 17. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı ve Eski Türkiye cumhurbaşkanı vekili
Hikmet Çetin[185] 20. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı ve Eski Türkiye Dışişleri bakanı
Cem Özdemir[186] Almanya Federal Cumhuriyeti Gıda ve Tarım Bakanı ve eski Avrupa Parlamentosu Milletvekili
Vecdet Öz[156] Adalet Partisi Genel Başkanı ve eski Sağlık Bakanlığı Müsteşar vekili
Azmi Karamahmutoğlu[187] Alparslan Türkeş'in göreve atadığı son Ülkü Ocakları genel başkanı
Ümit Özdağ[155] Zafer Partisi Genel başkanı ve TBMM 25, 26 ve 27. dönem milletvekili
Süleyman Servet Sazak[188] MHP Eski Genel başkan yardımcısı ve TBMM 21. Dönem Milletvekili
Yusuf Halaçoğlu[189] 12. Türk Tarih Kurumu Başkanı ve TBMM 24. 25. ve 26. Dönem Milletvekili
Selahattin Demirtaş[190] 3. HDP Eş Genel Başkanı ve TBMM 23, 24, 25 ve 26. Dönem Milletvekili

Anketler

değiştir
Ana madde: 2023 Türkiye cumhurbaşkanlığı seçimi için yapılan anketler
Seçim takviminin ilanı sonrası
 
Son seçimden beri
 
Son seçimden beri (diğer olası adaylar)
 

Seçim sonuçları

değiştir

Birinci tur

değiştir
 
Adayların il ve ilçe bazında kazandığı yerleri gösteren harita

19 Mayıs 2023 tarihinde Yüksek Seçim Kurulu tarafından açıklanan kullanılan oyların geçerliliği ve adaylara göre dağılımı şu şekildedir:[191]

Yurt içi % Yurt dışı % Gümrük % Toplam %
Toplam Kayıtlı Seçmen 60.721.745 — 3.423.759 64.145.504 100
Toplam Kullanılan Oy - Katılım (%) 53.993.683 88,92 1.691.287 49,40 148.183 4,33 55.833.153 87,04
Geçersiz/Boş oy 1.020.749 — 15.019 — 1.336 — 1.037.104 —
Adayların Geçerli Oyları Yurt içi % Yurt dışı % Gümrük % Toplam %
Recep Tayyip Erdoğan 26.086.102 49,24 967.180 57,70 80.567 54,86 27.133.849 49,52
Kemal Kılıçdaroğlu 23.873.749 45,07 665.111 39,68 56.318 38,35 24.595.178 44,88
Sinan Oğan 2.796.613 5,28 28.218 1,68 6.408 4,37 2.831.239 5,17
Muharrem İnce 216.470 0,41 15.759 0,94 3.554 2,42 235.783 0,43
Toplam Geçerli Oy - Oy Oranı (%) 52.972.934 100 1.676.268 100 146.847 100 54.796.049 100

İkinci tur

değiştir
 
Adayların il ve ilçe bazında kazandığı yerleri gösteren harita
 
Yurtdışı temsilciliklerinde oy kullanılan ülkeleri gösteren harita
 
Oy kullanılan gümrük kapılarını gösteren harita

1 Haziran 2023 tarihinde Yüksek Seçim Kurulu tarafından açıklanan kullanılan oyların geçerliliği ve adaylara göre dağılımı şu şekildedir:[192]

Yurt içi % Yurt dışı % Gümrük % Toplam %
Toplam Kayıtlı Seçmen 60.771.236 — 3.426.218 64.197.454 100
Toplam Kullanılan Oy - Katılım (%) 52.093.375 85,72 1.782.886 52,04 147.340 4,3 54.023.601 84,15
Geçersiz/Boş oy 674.819 — 8427 — 1042 — 684.288 —
Adayların Geçerli Oyları Yurt içi % Yurt dışı % Gümrük % Toplam %
Recep Tayyip Erdoğan 26.690.529 51,91 1.059.494 59,71 84.566 57,8 27.834.589 52,18
Kemal Kılıçdaroğlu 24.728.027 48,09 714.965 40,29 61.732 42,2 25.504.724 47,82
Toplam Geçerli Oy - Oy Oranı (%) 51.418.556 100 1.774.459 100 146.298 100 53.339.313 100

İllere göre sonuçlar

değiştir

Tepkiler

değiştir

Yurt içi

değiştir

Erdoğan, İstanbul'da yaptığı konuşmada destekçilerine teşekkür etti ve 85 milyon vatandaşın tamamının seçimlerin "galibi" olduğunu söylerken[193] rakibinin yenilgisini "Bay bay bay Kemal" sözleriyle alaya aldı.[194] Kılıçdaroğlu yenilgiyi kabul ederek "Asıl üzüntüm bu ülkeyi bekleyen zorluklar" dedi. Erdoğan'a karşı mücadeleye devam etme sözü verdi. Destekçilerini demokratik ilkeleri korumak için mücadeleye devam etmeye çağıran Kılıçdaroğlu, ülkesine yönelik yoğun mülteci akınından duyduğu hayal kırıklığını dile getirerek "Türk halkı ikinci sınıf vatandaş hâline geldi" yorumunda bulundu.[195] Özdağ seçim sonuçlarını pirus zaferi olarak nitelendirdi. Erdoğan'ın büyük ölçüde yabancı seçmenler sayesinde kazandığını belirten Özdağ, "Zafer Partisi Erdoğan'ı tebrik etmemekte kararlıdır" dedi.[196] Patrik I. Bartholomeos yeniden seçilen Erdoğan'a bir kutlama mesajı gönderdi.[197]

Yurt dışı

değiştir
 
Erdoğan'ın (kırmızı renkte) yeniden seçilmesinin ardından tebrik aldığı ülkelerin haritası (yeşil renkte)

Uluslararası piyasalar Erdoğan'ın zaferini endişeyle karşıladı; ekonomistler Erdoğan'ın anormal ekonomi politikaları konusunda endişelenmeye devam ettiler ve Türk lirası tarihinin en düşük değerine geriledi.[198] Erdoğan'ın seçildiğinin ilan edilmesinin ardından Avrupa Devlet ve Hükûmet Başkanları Konseyi Başkanı Charles Michel, Erdoğan'ı tebrik ederek "önümüzdeki yıllarda AB-TR ilişkilerini derinleştirmek için yeniden çalışmayı dört gözle beklediğini" ifade etti.[199] Türk Devletleri Teşkilatı Genel Sekreteri Kubanıçbek Ömüraliyev de yayımladığı mesajda, "Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Seçimlerinin 2. turunda elde ettiği zaferden dolayı Cumhurbaşkanı Sayın Erdoğan'a içten tebriklerimi sunuyor, Türkiye Cumhuriyeti, kardeş Türk halkı ve tüm Türk dünyası için hayırlı uğurlu olmasını diliyorum." dedi.[200] İslam İşbirliği Teşkilatı Genel Sekreteri Hüseyin İbrahim Taha, Erdoğan'a yeni döneminde ülkesini daha ileriye ve refaha götürmesi için başarılar diledi.[201] NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, Erdoğan'ı tebrik ederek "birlikte çalışmaya devam etmeyi ve Temmuz ayındaki NATO zirvesine hazırlanmayı dört gözle beklediğini" ifade etti ve günler sonra İsveç'in NATO'ya girişini teşvik etmek için kendisiyle hızlı bir şekilde görüşeceğini söyledi.[202][203] BM Genel Sekreteri Antonio Guterres de Erdoğan'ı yeniden seçilmesi dolayısıyla kutladı.[204]

Ayrıca bakınız

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; İnce isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Ersan Şen (26 Şubat 2021). "Cumhurbaşkanının Üçüncü Defa Seçilmesi". www.sen.av.tr. 27 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2021. 
  2. ^ "CUMHURBAŞKANI SEÇİMİ KANUNU" (PDF). mevzuat.gov.tr. 15 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2021. 
  3. ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan seçim tarihini açıkladı: 14 Mayıs 2023". euronews. 23 Ocak 2023. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  4. ^ "Kemal Kılıçdaroğlu: Seçim 14 Mayıs'ta olacak, sandığa gideceğiz; Türkiye'yi büyüteceğiz". Cumhuriyet. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2023. 
  5. ^ a b "Erdoğan imzayı attı, tarih netleşti: Seçim kararnamesi Resmi Gazete'de". Türkiye Gazetesi. 10 Mart 2023. Erişim tarihi: 20 Mart 2023. 
  6. ^ "Seçim süreci resmen başladı! YSK kararları Resmi Gazete'de". KARAR. 11 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2023. 
  7. ^ Coskun, Orhan; Toksabay, Ece; Kucukgocmen, Ali (15 Mayıs 2023). "Turkey faces runoff election with Erdogan leading". Reuters (İngilizce). 27 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2023. 
  8. ^ "'Mühürsüz oy' tartışmalarının hukuki boyutu ne?". BBC Türkçe. 17 Nisan 2017. 19 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  9. ^ ""Seçim İttifakı" Kanunu Resmi Gazete'de yayımlandı". Habertürk. 16 Mart 2018. 16 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  10. ^ a b "İktidarın yüzde 50 artı bir oy paniği". Medyascope. 2 Ekim 2019. 28 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  11. ^ "TBMM'nin yeni başkanı Binali Yıldırım". DW Türkçe. 12 Temmuz 2018. 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  12. ^ "CHP'li Torun Millet İttifakı'nın şifrelerini anlattı: "AKP'ye kaybettirme üzerinde uzlaştık"". BBC News Türkçe. 22 Şubat 2019. 11 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2022. 
  13. ^ "Seçim Sonuçları: Mart 2019 Yerel Seçim Sonuçları". Sözcü. 11 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2022. 
  14. ^ "İstanbul seçimleri iptal edildi!". birgun.net. 11 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2022. 
  15. ^ "Seçim Sonuçları: 23 Haziran 2019 İstanbul Büyükşehir Belediyesi Seçim Sonuçları". Sözcü. 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2022. 
  16. ^ "2011 CHP Seçim Bildirgesi". 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  17. ^ "Türkiye için yeni bir hükümet sistemi tasarımı: Güçlendirilmiş parlamenterizm" (PDF). Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2022/1. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi. Haziran 2022. s. 85. 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ağustos 2022. 
  18. ^ a b c Erdölen, Yunus Emre (18 Ekim 2021). ""Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem" 101". serbestiyet.com. 18 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  19. ^ Gazetesi, Dünya (11 Eylül 2020). "Gelecek Partisi, 'Tam Demokrasi İçin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' önerisini tanıttı". dunya.com. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  20. ^ "İYİ Parti Genel Başkanı Akşener nasıl bir parlamenter sistem önerdi?". BBC News Türkçe. 29 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  21. ^ "DEVA Partisi Genel Başkanı Ali Babacan'dan güçlendirilmiş parlamenter sistem önerisi". Evrensel.net. Evrensel Gazetesi. 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  22. ^ "Altı muhalefet partisinin anlaştığı Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem çalışması". www.cumhuriyet.com.tr. 12 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  23. ^ a b c Ayşe Sayın. "6 muhalefet partisinin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem çalışması hangi düzenlemeleri öngörüyor?". BBC News Türkçe. 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  24. ^ Eray Görgülü (10 Ocak 2022). "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem'de Gelecek çatlağı". DW.COM. Deutsche Welle. 11 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2022. 
  25. ^ Gazetesi, Dünya (28 Şubat 2022). "'Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem' için imzalar atıldı". dunya.com. 7 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2022. 
  26. ^ "6 parti Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem için ortak metni bu hafta tamamlıyor: Cumhurbaşkanı 7 yıllığına seçilecek, aktif siyasete dönemeyecek". T24. 14 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2022. 
  27. ^ "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi" (PDF). 28 Kasım 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  28. ^ Şirin, Tolga (8 Mart 2022). "Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem neyi güçlendiriyor?". T24. 16 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  29. ^ Gözler, Kemal (3 Aralık 2022). "Altılı Masanın Anayasa Değişikliği Önerisi Güçlendirilmiş Parlâmenter Sistem mi Yoksa Yarı-Başkanlık Sistemi mi Getiriyor?". www.anayasa.gen.tr. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2023. 
  30. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2022. 
  31. ^ "Marketlerde Şeker Yok!". 28 Kasım 2021. 28 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2021. 
  32. ^ "Türkiye bir kez daha kuyruklar ile tanıştı". 28 Kasım 2021. 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2021. 
  33. ^ "Tüketici Fiyat Endeksi, Ekim 2022". TÜİK Haber Bülteni. 3 Kasım 2022. 13 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2022. 
  34. ^ "ENAGRUP - Enflasyon Araştırma Grubu". ENAGRUP - Enflasyon Araştırma Grubu. 3 Kasım 2022. 15 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2022. 
  35. ^ "Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi, Ekim 2022". TÜİK Haber Bülteni. 3 Kasım 2022. 13 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2022. 
  36. ^ Staff, Reuters (5 Kasım 2020). "Goldman Sachs: Turkey FX interventions top $100 billion year-to-date". Reuters (İngilizce). 16 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2021. 
  37. ^ "'128 milyar dolar nerede' pankartları dünya gündeminde". Sözcü. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2021. 
  38. ^ Kerim Rota (24 Aralık 2021). "Kerim Rota Yazdı: Con Ahmet'in "Işıltılı" Dönüşü". Paraanaliz. ParaAnaliz. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2022. 
  39. ^ Kerim Rota (2 Kasım 2019). "Kerim Rota Yazdı: "Con Ahmet'in Devri Daim Makinesi Döviz Piyasasında"". ParaAnaliz. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2022. 
  40. ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan: 128 milyar dolar iddiası baştan sona yanlış". euronews. 21 Nisan 2021. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2021. 
  41. ^ "128 milyar dolar tartışması: Nasıl başladı? Rezervler ne durumda?". gazeteduvar.com.tr. 14 Nisan 2021. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2021. 
  42. ^ Duvar, Gazete (6 Şubat 2021). "'128 milyar dolar' sorusuna 3,5 ayda 5 farklı cevap". gazeteduvar.com.tr. 1 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2021. 
  43. ^ "Erdoğan kafaları karıştırdı". odatv. 1 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2021. 
  44. ^ "UNHCR". Info.unhcr.org.tr. 3 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2013. 
  45. ^ Aras, N. E. G., & Mencutek, Z. S. (2015). The international migration and foreign policy nexus: the case of Syrian refugee crisis and Turkey. Migration Letters, 12(3), 193.
  46. ^ Kirişci, K. (2014). Syrian refugees and Turkey's challenges: Going beyond hospitality: Brookings Washington, DC.
  47. ^ Ersan Şen (13 Eylül 2022). "Haziran 2023 Seçimleri ve Erken Seçim Kararı". 22 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2023. 
  48. ^ "Bahçeli: 2023'te adayımız Recep Tayyip Erdoğan'dır". Sözcü. 16 Ekim 2020. 13 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  49. ^ "Erdoğan seçim tarihi için 14 Mayıs'ı işaret etti: 73 yıl sonra bir daha aynı gün". Evrensel. 18 Ocak 2023. 22 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2023. 
  50. ^ "Altılı Masa'dan ortak açıklama: Erdoğan'ın adaylığı mümkün değil". Evrensel. 26 Ocak 2023. 16 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2023. 
  51. ^ "Bakan Soylu: Depremlerde 50 bin 783 kişi hayatını kaybetti". İnternethaber. 22 Nisan 2023. 22 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2023. 
  52. ^ "Depremde Can Kaybı Son Durum". Haberlisin. 16 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2023. 
  53. ^ "İçişleri Bakanı Soylu: Depremlerde 120 polis arkadaşımızı ve 32'nin üzerinde jandarma personelimizi kaybettik". www.aa.com.tr. 9 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2023. 
  54. ^ ""Deprem bölgesinde hayatını kaybeden doktorların sayısı artıyor" TELE1,9 Şubat 2023". 10 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2023. 
  55. ^ T.C. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı [@tcailesosyal] (27 Nisan 2023). "📌 27.04.2023 tarihi itibarıyla refakatsiz çocuklarla ilgili kayıt, tedavi ve aile birleştirme çalışmalarına ilişkin veriler ⬇️ t.co/CMeWEx7g8z" (X gönderisi). Erişim tarihi: 29 Nisan 2023 – X vasıtasıyla. 
  56. ^ "Son Dakika: Fuat Oktay duyurdu... Kahramanmaraş'taki depremde can kaybı 1541". 7 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023. 
  57. ^ "Tarihi Gaziantep Kalesi, depremde yıkıldı". ensonhaber.com. 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023. 
  58. ^ "Deprem nedeniyle Adana-Gaziantep otoyolunda hasar meydana geldi". SolTV. 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023. 
  59. ^ "Depremin vurduğu Hatay'da dehşete düşüren görüntüler! Havalimanı pisti yarıldı, araçlar asfalttaki dev yarıklara düştü". Mynet. 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023. 
  60. ^ "7.4'lük deprem sonrası Hatay Havalimanı'nın pisti enine doğru yarıldı". haberler.com. 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023. 
  61. ^ "Depremde tarihi Gaziantep Kalesi de hasar gördü". Anadolu Ajansı. 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023. 
  62. ^ "Son dakika: Depremin vurduğu İskenderun Limanı'nda yangın". 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023. 
  63. ^ "İskenderun Limanı rıhtımında deprem nedeniyle çökme oldu". T24. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023. 
  64. ^ "Hatay'da iki devlet hastanesi depremde yıkıldı". www.diken.com.tr. 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2023. 
  65. ^ "Kahramanmaraş'ta 7.4 şiddetinde deprem! 'Enkaz altındayız yardım edin...'". Bursada Bugün. 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2023. 
  66. ^ Ormancı, Arda (14 Mart 2023). "Deprem bölgesinde ağır hasarlı 106, az hasarlı 410 üniversite binası var!". Tele1. 14 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2023. 
  67. ^ "Türkiye: 2023 Earthquakes Situation Report No. 8, As of 9 March 2023 - Türkiye | ReliefWeb". reliefweb.int (İngilizce). 10 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2023. 
  68. ^ "Prof. Dr. Mustafa Aksoy deprem felâketleri dolayısıyla yaşanan göçleri değerlendirdi". Elazığ Fırat Gazetesi. 27 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2023. 
  69. ^ "ILO: Türkiye'de deprem nedeniyle 658 bin çalışan geçim olanağını kaybetti". Sözcü. 29 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2023. 
  70. ^ "Depremlerde 13.5 milyon kişi etkilendi". Akşam. Anadolu Ajansı. 6 Şubat 2023. 6 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2023. 
  71. ^ "Bakan Kurum yıkılan bina sayısını açıkladı". BloombergHT. 5 Mart 2023. 5 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2023. 
  72. ^ "Bakan Kurum: 301 bin binanın acil yıkılacak, yıkık veya orta hasarlı olduğunu tespit ettik". DHA | Demirören Haber Ajansı. 19 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2023. 
  73. ^ ""2 Milyon 273 Bin Kişi Barınma Sorunu Yaşıyor"". Amerika'nın Sesi. 18 Mart 2023. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2023. 
  74. ^ "Depremlerin Türkiye'ye maliyeti 2 trilyon lira". Milliyet. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2023. 
  75. ^ "Arşivlenmiş kopya". www5.tbmm.gov.tr. 12 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2023. 
  76. ^ "82 Anayasası'nda yapılan değişiklikler". Cumhuriyet. 30 Mart 2010. 12 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  77. ^ "Seçim 2018: Cumhurbaşkanı adayları kimler oldu?". BBC Türkçe. 7 Mayıs 2018. 21 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  78. ^ "Siyasi partilerin cumhurbaşkanı aday başvurusunda yarın son gün". TRT Haber. 4 Mayıs 2018. 4 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2021. 
  79. ^ "Erdoğan'ın yeniden aday olup olamayacağına Cumhur İttifakı'nın değiştirmek istediği Anayasa Mahkemesi mi karar verecek?". Independent Türkçe. 3 Ekim 2020. 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  80. ^ Uğuroğlu, Orhan (14 Eylül 2020). "Cumhurbaşkanlığı Yüksek İstişare Kurulu üyesi Cemil Çiçek, TBB Başkanı Feyzioğlu, Prof. Şen ve Prof. Caniklioğlu: Erdoğan tekrar aday olabilir". T24. 15 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2022. 
  81. ^ ""Erdoğan aday olamaz" diyenlere, Şentop'tan net cevap". Star. 10 Aralık 2020. 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021. 
  82. ^ "Erdoğan'ın adaylığına itirazlar yükseldi". Cumhuriyet. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2023. 
  83. ^ "YSK, Erdoğan'ın adaylığı ile ilgili kararının gerekçesini açıkladı". 4 Mart 2023. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2023. 
  84. ^ "Son dakika... Kılıçdaroğlu'na yönelik ikinci saldırı girişimi!". Cumhuriyet. 2 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  85. ^ "Mezarlık ziyaretinde çirkin tavırla karşılaşmıştı! Kılıçdaroğlu'na ikinci saldırı girişimi". KARAR. 21 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  86. ^ "Son dakika... Sakarya'da Kılıçdaroğlu'nun aracına taşlı saldırı!". Cumhuriyet. 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  87. ^ "Oy pusulasındaki ilginç ayrıntı! Dikkatli gözlerden kaçmadı... Erdoğan pusulada eski fotoğrafıyla yer alıyor". Halk TV. 14 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  88. ^ "Erdoğan to appear with 9-year-old photo on ballot paper for presidential election". Gazete Duvar. 14 Nisan 2023. 21 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  89. ^ "Erzurum'da İmamoğlu mitingi sonrası otobüse taşlı saldırı". Gazete Duvar. 5 Temmuz 2023. 7 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  90. ^ "İmamoğlu'na saldırı sonrası Kılıçdaroğlu'ndan video". PolitikYol.com | Yorum, Analiz, Haber Sitesi. 7 Mayıs 2023. 7 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  91. ^ "Ekrem İmamoğlu, Sabiha Gökçen Havalimanı'nda". Habertürk. 7 Mayıs 2023. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2023. 
  92. ^ "YSK, İçişleri Bakanlığı'nın sandık verileri talebini reddetti". BBC News Türkçe. 10 Mayıs 2023. 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023. 
  93. ^ "Jandarma ve polisin seçim sonuçlarını toplama kararına YSK 'hayır' dedi". 5 Ekim 2023. 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023. 
  94. ^ Michaelson, Ruth; Narlı, Deniz Barış (12 Mayıs 2023). "Turkish opposition accuses Russia of election interference days before vote". The Guardian (İngilizce). 12 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2023. 
  95. ^ "14 Mayıs seçimi: İşte YSK'nın gün gün seçim takvimi". NTV. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023. 
  96. ^ "Yüksek Seçim Kurulu'nun cumhurbaşkanı seçimi kesin aday listesinin tespitine ilişkin kararı" (PDF). Yüksek Seçim Kurulu. 31 Mart 2023. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Nisan 2023. 
  97. ^ "2023 cumhurbaşkanlığı seçiminde adaylar kimler? Kimler cumhurbaşkanı adayı oldu?". Yeni Şafak. 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2023. 
  98. ^ a b "AK Parti ve MHP'nin adayı Erdoğan". NTV. 16 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023. 
  99. ^ a b "BBP'nin cumhurbaşkanı adayı Erdoğan oldu". 17 Mart 2023. 11 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  100. ^ a b "YSK, Kılıçdaroğlu ve Erdoğan'ın adaylık başvurularını kabul etti". birgun.net. 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2023. 
  101. ^ a b "T.C. YÜKSEK SEÇİM KURULU Karar No: 2023/254" (PDF). Yüksek Seçim Kurulu. 24 Mart 2023. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mart 2023. 
  102. ^ a b "Cumhur İttifakı genişliyor! HÜDA PAR açıkladı: Aday çıkarmayacağız Erdoğan'ı destekleyeceğiz". takvim.com.tr. 11 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  103. ^ a b "Yeniden Refah Partisi Cumhur İttifakı'nda (Fatih Erbakan adaylıktan çekildi)". NTV. 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  104. ^ a b "DSP, seçimde Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı destekleyecek". TRT Haber. 7 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  105. ^ a b c "Büyük Türkiye Partisi seçimden çekilme kararı aldı! Cumhur İttifakı'nı destekleyecekler". Milliyet. 12 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  106. ^ a b "DYP'den Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı destek kararı". Yeni Akit. 19 Nisan 2023. 19 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2023. 
  107. ^ a b "Yeni Dünya Partisi Baş Lideri Emanullah Gündüz Erdoğan'a destek çağrısı yaptı". Haber 7. 5 Mayıs 2023. 5 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2023. 
  108. ^ "CHP Meclis Grubu, cumhurbaşkanı adaylığı konusunda Kılıçdaroğlu'na yetki ve destek verdi". BBC News Türkçe. 26 Şubat 2023. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023. 
  109. ^ "SON DAKİKA: Kılıçdaroğlu aday mı? Millet İttifakı'nın cumhurbaşkanı adayı belli oldu! Mansur ve İmamoğlu formülü". Milliyet. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2023. 
  110. ^ "CHP, Kılıçdaroğlu'nun cumhurbaşkanı adaylığı için grup kararı aldı". birgun.net. 21 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2023. 
  111. ^ "Son dakika... İYİ Parti'den Kılıçdaroğlu'nun adaylığına ilişkin grup kararı". Cumhuriyet. 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2023. 
  112. ^ "HDP'nin içinde yer aldığı Emek ve Özgürlük İttifakı, aday çıkarmama kararı aldı". BBC News Türkçe. 22 Mart 2023. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2023. 
  113. ^ "Cumhurbaşkanlığı seçimi: HDP'nin içinde yer aldığı Emek ve Özgürlük İttifakı, aday çıkarmama kararı aldı". bbc.com. 22 Mart 2023. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mart 2023. 
  114. ^ "Emek ve Özgürlük İttifakı: Kılıçdaroğlu'nu destekleme kararı aldık". Gazete Duvar. 28 Nisan 2023. 28 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  115. ^ a b "Türkiye Değişim Partisi Kılıçdaroğlu'nu destekleyeceğini açıkladı". 3 Haziran 2023. 11 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  116. ^ a b "Liberal Demokrat Parti, Millet İttifakı'na desteğini açıkladı". T24. 8 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  117. ^ a b "TİP'ten Kılıçdaroğlu'nun adaylığına tam destek: İlk turda bu işi bitirelim". Haberler. 8 Mart 2023. 15 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2023. 
  118. ^ a b "HKP, Kemal Kılıçdaroğlu'nu destekleyeceğini duyurdu". Cumhuriyet. 17 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  119. ^ a b "TKP seçim kararını açıkladı: Bir oy Erdoğan gitsin diye, bir oy TKP'ye". SoL. 15 Mart 2023. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2023. 
  120. ^ a b "Rifat Serdaroğlu duyurdu: Doğru Parti, Kılıçdaroğlu'nu destekleyecek". birgun.net. 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  121. ^ a b "SOL Parti, Cumhurbaşkanlığı Seçimi tavrını açıkladı: Kemal Kılıçdaroğlu'na destek vereceğiz". birgun.net. 24 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  122. ^ a b "Kadın Partisi'nden Kemal Kılıçdaroğlu'na destek". www.cumhuriyet.com.tr. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2023. 
  123. ^ a b "Milliyetçi Türkiye Partisi'nden Kemal Kılıçdaroğlu'na destek kararı". Cumhuriyet. 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  124. ^ a b "Yeşiller Partisi, seçim kararını açıkladı: Kılıçdaroğlu'nu destekliyoruz!". www.cumhuriyet.com.tr. 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
  125. ^ a b "Tek Parti lideri Ahmet Özal, seçimlerde Kılıçdaroğlu'nu destekleme kararı aldı". Cumhuriyet. 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  126. ^ a b "Son dakika... BTP seçimlerden çekildi: 'Kılıçdaroğlu'nu destekleyeceğiz'". Cumhuriyet. 11 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2023. 
  127. ^ a b "Cumhurbaşkanı adayı olmak için kimler başvurdu?". BBC News Türkçe. 21 Mart 2023. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2023. 
  128. ^ "Cumhurbaşkanları adayları için dördüncü gün atılan imza sayıları". NTV. 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2023. 
  129. ^ a b "Son dakika... Memleket Partisi Genel Başkanı Muharrem İnce adaylıktan çekildi". Hürriyet. 11 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2023. 
  130. ^ "İşte 100 bin imzada son durum; hangi aday kaç imza topladı?". T24. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2023. 
  131. ^ "Erdoğan kararı imzaladı: Seçim 14 Mayıs'ta". KARAR. 10 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2023. 
  132. ^ Mynet. "'Müzik' detayı dikkat çekti: Kılıçdaroğlu'nun seçim kampanyası başlıyor! 2 tarih öne çıktı: Yavaş ve İmamoğlu..." Mynet Haber. 10 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2023. 
  133. ^ "Say hello to Turkey's election kingmaker". 15 Mayıs 2023. 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  134. ^ Altayli, Birsen; Coskun, Orhan (15 Mayıs 2023). "For Turkey runoff, potential kingmaker draws red line at concessions to Kurds". Reuters (İngilizce). 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2023. 
  135. ^ "Sinan Oğan'ın beş şartı". 16 Mayıs 2023. 16 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  136. ^ "Cumhurbaşkanı adayı Kemal Kılıçdaroğlu, Zafer Partisi Genel Merkezinde... Kılıçdaroğlu ve Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ arasındaki görüşmeye dair bazı kulis bilgilerine göre Oğan, gidişata göre görüşmeye katılabilir". 19 Mayıs 2023. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  137. ^ "Cumhurbaşkanı Erdoğan, Sinan Oğan ile görüşüyor". 19 Mayıs 2023. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  138. ^ "Erdoğan 'İsteklerine boyun eğmem' dediği Sinan Oğan'la görüşüyor". 19 Mayıs 2023. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  139. ^ "Bahçeli: Olmayan siyasi gücünü varmış gibi gösterip siyaseti at pazarına çevirenler fırsatçı acizlerdir". 19 Mayıs 2023. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  140. ^ "Sinan Oğan ikinci turda Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı destekleyeceğini açıkladı". BBC News Türkçe. 21 Mayıs 2023. 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023. 
  141. ^ "Erdoğan artık 'Bay bay Kemal' demeyecek. Nedeni belli oldu". Yeniçağ Gazetesi. 18 Mayıs 2023. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  142. ^ Costu, Safak (16 Mayıs 2023). "President Erdoğan Prioritizes Meeting with Earthquake Victims over Rallies". BNN. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  143. ^ "CHP'nin 28 Mayıs planı; "Kılıçdaroğlu, partisini terörle ilişkilendiren kampanyayı tersine çevirerek milliyetçi seçmenin oyunu almayı planlıyor"". 17 Mayıs 2023. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  144. ^ "Kılıçdaroğlu'ndan "vatan" ve "beka" vurgulu konuşma". dw.com. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  145. ^ "I'll kick all refugees out of Turkey, Erdoğan rival vows". 28 Mayıs 2023. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2023. 
  146. ^ "Montajlı videolar, dezenformasyon: Seçim propagandasının sınırı nedir?". BBC News Türkçe. 20 Mayıs 2023. 20 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  147. ^ "Türkiye İttifakı Partisi olarak yol arkadaşlarımızla birlikte 28 Mayıs Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Cumhur İttifakı adayı Sn. Recep Tayyip Erdoğan'ı destekleme kararı aldığımızı kamuoyuna beyan ederiz". Twitter. 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2023. 
  148. ^ "Ülkem Partisi Genel Başkanı Neşet Doğan'dan Başkan Erdoğan'a destek: Türkiye'nin önüne çıkacak her engeli aşacak lider!". A Haber. 25 Mayıs 2023. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2023. 
  149. ^ "HÜDA PAR: Yerelde özerklik, kanunda şeriat". Aposto. 30 Mart 2023. 2 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2023. 
  150. ^ "Perinçek'ten 'U' dönüşü! 2'nci tur için Erdoğan'a oy istedi". Cumhuriyet. 17 Mayıs 2023. 17 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023. 
  151. ^ a b c d e "Millet İttifakı'nın cumhurbaşkanı adayının Kemal Kılıçdaroğlu olduğu açıklandı". Anadolu Ajansı. 6 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  152. ^ "HDP 14 Mayıs'taki seçimlerde kimi destekleyeceğini duyurdu!". TGRT. 28 Nisan 2023. 28 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  153. ^ a b c "Son Dakika: Emek ve Özgürlük İttifakı'ndan Kılıçdaroğlu kararı". Cumhuriyet. 28 Nisan 2023. 28 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  154. ^ "Pervin Buldan: Kullanacağımız oyun biri Yeşil Sol Parti'ye biri de Kemal Kılıçdaroğlu'na". Artı Gerçek. 28 Nisan 2023. 2 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  155. ^ a b "ZP Genel başkanı Özdağ, İkinci turda Kılıçdaroğlunu destekleme kararını açıkladı". 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023. 
  156. ^ a b "ATA İttifakı'nda yer alan Adalet Partisi'nden Kılıçdaroğlu'na destek kararı". Cumhuriyet. 16 Mayıs 2023. 16 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2023. 
  157. ^ "... Netice olarak yaşanan bunca olumsuzluk ve kötü yönetim karşısında Adalet Birlik Partisi olarak Vatanseverliğine ve samimiyetine inandığımız ancak seçimin bittiği her hususunda sonuna kadar takipçisi olacağımız. Sayın Kemal Kılıçdaroğlu'nun @kilicdarogluk Cumhurbaşkanı seçilmesi yönünde karar almış bulunmaktayız.. Mevcut Hükümetin Aziz Milletimizin kararıyla TBMM çatısı altında denetim ve kontrol görevini yürütmesinin Devletimizin bekası ve geleceği için en uygun hal tarzı olacağı kanaatindeyiz. ..." Twitter. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  158. ^ "Tüm yurttaşları seçim güvenliğine yönelik çalışmamıza katılmaya, oyları birlikte korumaya çağırıyoruz. Umutlu ve kararlıyız. Seçimler nasıl sonuçlanırsa sonuçlansın halkın örgütlü gücünün gericiliği mutlaka yeneceğini biliyoruz". Twitter. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  159. ^ "28 Mayıs'ta Erdoğan gidecek! Kılıçdaroğlu'na rağmen göçmenler kalacak!". DSİP - Devrimci Sosyalist İşçi Partisi. 25 Mayıs 2023. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  160. ^ "İDP Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci turuna ilişkin tutumunu açıkladı". Gazete Nisan. 18 Mayıs 2023. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  161. ^ "Bu çok doğru, herkes kendi istikbali için oy verecek. Özellikle gençler Kılıçdaroğlu için değil, kendileri için yaşı kemale ermiş bir Kemal' e oy verecekler". Twitter. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  162. ^ "Remzi Çayır: Pazar günü ya keyfiyet ya da adalet diyeceksiniz". DHA | Demirören Haber Ajansı. 13 Mayıs 2023. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  163. ^ "Sosyalist Cumhuriyet Partisi Merkez Karar Kurulu Cumhurbaşkanlığı 2. Tur Seçimleri İçin Tavrını Belirledi - Sosyalist Cumhuriyet Partisi". 25 Mayıs 2023. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  164. ^ a b c d "Ata İttifakı'nın Cumhurbaşkanı adayı Sinan Oğan oldu". Habertürk. 11 Mart 2023. 11 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023. 
  165. ^ "Sinan Oğan'a Anavatan desteği". 13 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2023. 
  166. ^ Dr. Sinan Oğan [@DrSinanOgan] (13 Mayıs 2023). "Bugün Türkiye'nin en köklü siyasi partilerimizden olan Anavatan Partisi Genel Merkezi'nde Sayın Genel Başkan İbrahim Çelebi ve yönetim kurulu üyelerini ziyaret ettim. Nazik ev sahipliği ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde bizi destekleme kararı aldıklarında dolayı candan… t.co/7olF1ltGNs t.co/Xc3WGyjnkc" (X gönderisi). Erişim tarihi: 14 Mayıs 2023 – X vasıtasıyla. 
  167. ^ "İkinci turda istibdada, faşizme, ırkçılığa, İMF'ciliğe ve Kürt düşmanlığına oy yok! Düzen siyasetine, sermayeye ve emperyalizme sırtımızı dönelim, tek yumruk olalım!". Gerçek Gazetesi. 27 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  168. ^ ""Faşizmden kurtuluş sorumluluğu burjuva muhalif blokta değil, kendisini örgütlemesi gereken 3. cephededir. Meselenin az ya da çok oy kullanmak olmadığı açıktır. Kof bir seçim umudu ve boş bir 'Erdoğan gidecek' hayaline ihtiyacımız yok."". Twitter. 4 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  169. ^ "MİLLET BU İKİ ADAYDAN BİRİNİ SEÇMEYE MECBUR EDİLEMEZ". Millet Partisi. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  170. ^ "PES stands firmly behind opposition candidate Kılıçdaroğlu in the Turkish presidential election". The Party of European Socialists (İngilizce). 7 Mart 2023. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2023. 
  171. ^ "Avrupa Sosyalistler Partisi'nden Kılıçdaroğlu'na adaylık desteği". Haber7. 8 Mart 2023. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2023. 
  172. ^ "The Economist Kılıçdaroğlu'na desteğini açıkladı". Gazedda. 5 Mayıs 2023. 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2023. 
  173. ^ "Türk dünyasından Cumhurbaşkanı Erdoğan'a seçim desteği". NTV. 16 Mart 2023. 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2023. 
  174. ^ "Arnavutluk Başbakanı Rama'dan Erdoğan'a destek mesajı". 12 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2023. 
  175. ^ "Dünya 14 Mayıs'a kilitlendi! Liderlerden Erdoğan'a peş peşe destek açıklamaları". Haber 7. 7 Mayıs 2023. 7 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2023. 
  176. ^ "Dünya 14 Mayıs'a kilitlendi! Liderlerden Erdoğan'a peş peşe destek açıklamaları". Güneş. 17 Mart 2023. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2023. 
  177. ^ "Kırgızistan, Erdoğan'ı destekliyor". NTV. 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  178. ^ "Kazakistan'dan Recep Tayyip Erdoğan'a seçim desteği". NTV. 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  179. ^ "14 Mayıs seçimleri öncesi Tansu Çiller istediği ismi birinci sıraya yazdırdı". Haberler. 26 Nisan 2023. 27 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2023. 
  180. ^ "Barzani'den Erdoğan'a destek". T24. 21 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  181. ^ "Son dakika... Sinan Oğan 'ikinci tur' kararını açıkladı: Erdoğan'ı destekleyecek". Cumhuriyet. 22 Mayıs 2023. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023. 
  182. ^ "Doğu Perinçek, Erdoğan'ı destekleme kararı aldı". Sözcü. 17 Mayıs 2023. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  183. ^ "Ahmet Necdet Sezer'den Kılıçdaroğlu'na destek". Halk TV. 30 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2023. 
  184. ^ "Cindoruk'a göre aday Kılıçdaroğlu". Sözcü. 28 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  185. ^ "Eski CHP Genel Başkanı Hikmet Çetin: İnce ile 2 defa görüştüm, 'benim meselem değil' minvalinde konuştu". Cumhuriyet. 6 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2023. 
  186. ^ "Almanya Tarım Bakanı Özdemir'dan Kılıçdaroğlu'na açık destek!". Haber7. 12 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2023. 
  187. ^ "Eski Ülkü Ocakları Başkanı Azmi Karamahmutoğlu: Kılıçdaroğlu bu seçimin galibidir". T24. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023. 
  188. ^ "Eski MHP Genel Başkan Yardımcısı Sazak: Oyum da kalbim de Kılıçdaroğlu'ndan yana". Cumhuriyet. 24 Mayıs 2023. 24 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023. 
  189. ^ "Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu'ndan Oğan'a sitem: Dini siyasete alet edenleri, HÜDA PAR'ı seçti". Cumhuriyet. 22 Mayıs 2023. 23 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023. 
  190. ^ "Demirtaş Kılıçdaroğlu'na desteğini yineledi – DW – 26.05.2023". dw.com. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2023. 
  191. ^ "Yüksek Seçim Kurulunun 14 Mayıs 2023 Pazar günü yapılan Cumhurbaşkanı Seçimi kesin sonuçlarının tespitine ilişkin 19/05/2023 Tarihli ve 2023/1091 Sayılı Kararı" (PDF). Yüksek Seçim Kurulu. 19 Mayıs 2023. 19 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2023. 
  192. ^ "Yüksek Seçim Kurulunun 28 Mayıs 2023 Pazar günü yapılan Cumhurbaşkanı Seçimi İkinci Oylaması kesin sonuçlarının tespitine ilişkin 01/06/2023 Tarihli ve 2023/1269 Sayılı Kararı" (PDF). Yüksek Seçim Kurulu. 1 Haziran 2023. 8 Haziran 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2023. 
  193. ^ "Turkey's Erdogan celebrates presidential election run-off win". Aljazeera. 29 Mayıs 2023. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2023. 
  194. ^ "Turkish election victory for Erdogan leaves nation divided". BBC. 29 Mayıs 2023. 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2023. 
  195. ^ Minute, Turkish (28 Mayıs 2023). "Kılıçdaroğlu concedes defeat after Erdoğan wins third term". Turkish Minute (İngilizce). 29 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2023. 
  196. ^ "Ümit Özdağ: Erdoğan için bu galibiyet, bir Pirus Zaferi'dir". 30 Mayıs 2023. 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2023. 
  197. ^ "Message of the Ecumenical Patriarch to the re-elected President of Turkey | Orthodox Times (en)". 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2023. 
  198. ^ Malsin, Jared; Dulaney, Chelsey (30 Mayıs 2023). "Turkey's Lira Hits New Low After Erdogan's Re-Election". The Wall Street Journal. ISSN 0099-9660. 1 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2023. 
  199. ^ "EU Council head congratulates Turkey's Erdogan on election win". Devdiscourse. 28 Mayıs 2023. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  200. ^ "Türk Devletleri Teşkilatı, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı kutladı". HaberTürk. 29 Mayıs 2023. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  201. ^ "Dünya liderleri Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı tebrik etti". Son Dakika. 29 Mayıs 2023. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  202. ^ "US, EU, NATO congratulate Turkey's Erdogan, stress importance of 'working together'". Al Arabiya English. 29 Mayıs 2023. 28 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2023. 
  203. ^ Fouche, Gwladys; Siebold, Sabine; Fouche, Gwladys (1 Haziran 2023). "Stoltenberg to travel to Turkey to discuss Sweden's NATO membership". Reuters. 1 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2023. 
  204. ^ "UN chief Guterres congratulates Turkish President Erdogan on reelection". www.aa.com.tr. 4 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2023. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=2023_Türkiye_cumhurbaşkanlığı_seçimi&oldid=34132474" sayfasından alınmıştır