Ammuna
Ammuna, Eski Krallık döneminde yaklaşık MÖ 1545-1530[1] yılları arasında hüküm sürmüş Hitit kralıdır. Tahtta kaldığı süre boyunca krallık toprakları kötü bir şekilde zarar görmüş, ülke önemli miktarda bölgeyi yitirmiştir.
| Ammuna | |
|---|---|
| Hitit Kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 1545-1530 |
| Önce gelen | I. Zidanta |
| Sonra gelen | I. Huzziya |
| Çocuk(lar)ı | Titti, Hantili, Huzziya(?), Telipinu(?), Istapariya(?) |
| Babası | I. Zidanta |
| Hitit kralları listesi |
|---|
| Hititler-Dönemler
MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
Hükümdarlığı
değiştirI. Hantili'nin torunu ve Kral I. Zidanta’nın oğludur. Hakkında bilinenlerin çoğu Telepinu Fermanı'nde anlatılanlara dayanır. Ammuna'nın babası da tahta bir cinayetle çıkmıştır. Telipinu, Ammuna'nın kral olmak için babasını öldürdüğünü söyler:
"Ama tanrılar Piseni'nin öcünü aldılar. Tanrılar oğlu Ammuna'yı ona düşman yaptılar ve (Ammuna) babası Zidanta'yı öldürdü. Böylece Ammuna kral oldu."[2]
Telipinu, cinayet işleyerek tanrılara karşı geldiği için Ammuna'nın döneminin problemlerle geçtiğini anlatır. Toprağın bereketi kaçmış, hayvanlar ölmüştür. Bütün çevre illerde isyanlar başlar. Bu bölgeler Matila, Galmiya, Adaniya, Arzaviya, Sallapa, Parduvata ve Ahhulla[3] olarak listelenmiştir. Ammuna buralara yaptığı çeşitli seferlerde başarılı olamaz. Ammuna dönemine ait olduğu düşünülen başka bir belgede içeriği tam anlaşılamamakla birlikte kuzeydeki Kaşka bölgesinde ve güneydoğuda olduğu bilinen başka şehirlerin de ismi geçmektedir.[4] Bu dokümanların ışığında Hitit devletinin bu dönemde önemli bir toprak kaybına uğradığı düşünülmektedir.
Adak listelerinde Ammuna'nın kraliçesinin ismi Tavananna olarak geçer.[5] Ammuna'nın tahtta tam olarak ne kadar kaldığı belli değildir ancak eceliyle öldüğü anlaşılmaktadır. Ölümüyle birlikte Hitit sarayı gene kanlı olaylara sahne olmuştur:
Ammuna tanrı olduğu zaman[6] kraliyet muhafızlarının komutanı Zuru hemen aynı günlerde gizlice oğlu[7] Altın Mızraklı Adam[8] Tahurvaili'yi gönderdi ve (Tahurvaili) Titti'nin ailesini ve oğullarını öldürdü. Ayrıca ulak Taruhsu'yu da gönderdi ve (Taruhsu) Hantili ve oğullarını öldürdü. (Sonra) Huzziya kral oldu.[9]
Bahsi geçen Titti ve Hantili büyük ihtimalle Ammuna'nın oğullarıdır. Sonra tahta çıkan Huzziya da Ammuna'nın oğlu olabilir.[10] Telipinu Fermanı'nda Huzziya'nın beş erkek kardeşinden daha bahsedilir ki bu durumda Ammuna'nın çok sayıda oğlu olduğu ortaya çıkar. Ancak başka bir görüş de Huzziya'nın Ammuna'nın gelininin erkek kardeşi olduğu ve Ammuna'nın oğullarının ölümünden faydalanarak tahta çıktığı yönündedir.[11]
Ammuna dönemine ait bir diğer buluntu, üzerinde “Tabarna Ammuna, Büyük Kral. (Bu) sözün doğruluğunu değiştiren ölür” yazılı bronz bir balta başıdır.[12]
Kaynakça
değiştir- Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
- (İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford; Oxford University Press.
- (Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Leiden: Brill.
Notlar
değiştir- ^ Bu tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: (İngilizce) Bryce, s. xv.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155. - ^ Telipinu Fermanı §19-20, bakınız: (İngilizce) Telipinu Proclamation 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Adaniya bugünkü Adana bölgesinde, Sallapa Akşehir yakınlarındadır. Arzaviya ise sonraları Arzava olarak geçen Batı Anadolu bölgesini belirtir. Matila Gaziantep civarında, Parduvata ise Ulukışla'da olabilir; Klengel s. 74; ayrıca bakınız: Repertoire geographique des textes cuneiformes, vol. 6 ve 6.2.
- ^ Bryce s. 102; Klengel s. 75
- ^ Tavananna Ammuna'nın eşinin gerçek ismi olabileceği gibi, sadece unvanı da olabilir.
- ^ ‘Tanrı olmak’ Hititçe'de ‘ölmek’ manasına gelen ancak sadece krallar için kullanılan bir deyimdir.
- ^ Tam tercümesi “kendisinden olan oğlu” şeklindedir. Çogu tarihçi burada Zuru'nun oğlunun kastedildiğini düşünmektedir ancak Ammuna'nın bir odalıktan olan çocuğunun kastedildiği de ileri sürülmüştür: (İngilizce) Goedegebuure, P. (2003) "Proclamation of Telipinu," in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. M. Chavalas, Blackwell, s. 231 ve 251 not 92.
- ^ Altın Mızraklı Adamlar Hitit sarayında görevli ama kraliyet muhafızlarından farklı diğer bir muhafız birliğiydi: (İngilizce) Beal, R. (1992) Hittite Military, Heidelberg: Carl Winter, s. 224-7.
- ^ Telipinu Fermanı §21-22
- ^ Klengel, s. 76
- ^ Bryce, s. 103; Telipinu kendisinden bahsederken "babamın tahtına oturdum" der. Telipinu'nun eşi Istapariya'nın Huzziya'nın kızkardeşi olduğu bilindiğine göre, eğer Telipinu Ammuna'nın oğlu ise Huzziya'nın kraliyet ailesine bağı ancak evlilik yoluyla olabilir.
- ^ (İtalyanca) Salvini, M. (1993) “Un documento del re Ittita Ammuna,” SMEA 32, s. 85-90. Baltanın sahte olabileceği de öne sürülmüştür (Klengel s. 173 not 188).
Ayrıca bakınız
değiştirDış bağlantılar
değiştir- (İngilizce) Ammuna'nın hükümdarlığı10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.