II. Hattuşili
II. Hattuşili (Hattušili),[1] MÖ 14. yüzyılın başlarında[2] Büyük (Yeni) Krallık döneminde hüküm sürdüğü düşünülen ancak varlığı hakkında tartışmaların olduğu Hitit kralıdır.[3][4]
| Hitit kralları listesi |
|---|
| Hititler-Dönemler
MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
II. Hattuşili dönemine ait hiçbir belge ve mühür bulunmamış olması varlığını şüpheli hale getirmiştir. Varlığını destekleyen en önemli delil II. Muvatalli'nin Halep kralı Talmi-Šarruma ile yaptığı antlaşmada, geçmişte olan olayların anlatıldığı bir bölümde Hattuşili isimli bir Hitit kralından bahsedilmesidir.[5] Kimi tarihçiler bu metinde bahsedilen Hattuşili'nin I. Hattuşili olduğunu iddia etse de, anlatılan olayların sırası I. Tuthaliya'dan daha sonra hüküm sürmüş bir Hattuşili'yi işaret eder. II. Hattuşili'nin varlığı ile ilgili bir iki doküman daha ileri sürülmüşse de bunlar oldukça tartışmaya açıktır.[6]
II. Hattuşili'nin varlığı kabul edilse bile hangi sırada tahta çıktığı ve akrabalığı da tartışma konusudur. Bir görüşe göre II. Hattuşili II. Tuthaliya'nın kardeşidir. I. Şuppiluliuma ise II. Tuthaliya'nın oğludur ancak taht için henüz uygun olmayabilir. Üstelik II. Tuthaliya I. Şuppiluliuma henüz çocuk iken ölmüştür ve bu sebepten ötürü ölümüne kadar tahta II. Hattuşili geçmiş olabilir. II. Hattuşili'nin ölümünün ardından ise I. Şuppiluliuma kral olmuş olabilir.[4]
Öte yandan II. Hattuşili I. Arnuvanda ile aynı dönemde yaşadığı için I. Arnuvanda'nın taht ortağı veya ardılı olduğu da iddia edilmiştir.[7]
Hitit kral adak listelerinde II. Hattuşili'nin ismi geçmez. Bu da ya hiç hüküm sürmediği veya Tahurvaili ve I. Muvatalli gibi tahtı zorla ele geçirdiği ve dolayısıyla krallığının kabul bulmadığı şeklinde yorumlanabilir.
II. Hattuşili'nin varlığını iddia eden kimi tarihçiler,[8] Hitit dokümanlarındaki diğer çelişkilere cevap verebilmek için II. Hattuşili'den sonra hüküm sürmüş Tuthaliya isimli fazladan bir kralın daha varlığını iddia etmektedir. Bu görüşe göre bu dönemdeki kralların sırası I. Tuthaliya > II. Hattuşili > II. Tuthaliya > I. Arnuvanda > III. Tuthaliya > I. Şuppiluliuma şeklindedir. Ancak Hititologların çoğu tarafından kabul edilen görüş II. Hattuşili ve dolayısıyla ilave bir Tuthaliya'nın mevcut olmadığı yönündedir. Yani kralların sırası I. Tuthaliya[9] > I. Arnuvanda > II. Tuthaliya [9] I. Şuppiluliuma olarak kabul edilmiştir.
Ayrıca bakınız
değiştirNotlar
değiştir- ^ Hititçedeki š harfinin nasıl okunduğu uzun süre tartışma konusu olmuş, Akadca'da bu harf Türkçe'deki ş gibi okunduğundan ilk yıllarda bu şekilde kabul edilmiştir. Bugünkü yaygın görüş Hititçe'de bu sesin s şeklinde okunduğudur, ancak Hattuşili, Murşili, Şuppiluliuma, Hattuşa gibi isimler Türkçe literature yaygın olarak yerleştiğinden bu şekilde bırakılmıştır.
- ^ Verilen tarihler takribidir ve "kısa" kronolojiye dayanmaktadır. Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) 'Hititolojiye Giriş', s. 155.
- ^ Çığ, s. 228.
- ^ a b "Hittites.info sitesi Orta Krallık II. Hattuşili bölümü Erişim tarihi:25.06.2011". 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2011.
- ^ Bryce, s. 141
- ^ Bu dokümanların bir listesi için: Klengel, s. 126.
- ^ "Anadoluuygarliklari.com sitesi II. Hattuşili bölümü Erişim tarihi:25.06.2011". 2 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2011.
- ^ Özellikle:
(İtalyanca) Carruba, O. (2008) “Per una ricostruzione delle liste reali etee,” Tabularia Hethaeorum (Fs Košak), s. 131-42
(Fransızca) Freu, J. (2007) Les Débuts du Nouvel Empire Hittite, Paris: L’Harmattan.
(İngilizce) Taracha, P. (2004) “On the Dynasty of the Hittite Empire,” Šarnikzel (Fs Forrer) s. 631–638. - ^ a b Tuthaliya isimli kralların sayısı hakkındaki tartışmalar günümüzde bu krallara verilen numaralarda da karışıklığa yol açmıştır. Hem Eski krallık döneminde yaşadığı öne sürülmüş bir Tuthaliya'nın, hem de II. Hattuşili'den kaynaklanan ilave bir Tuthaliya'nın varlığı reddedilmiş olmakla birlikte eski yayınlardaki numaralandırmaların karışıklığa yol açmaması için kimi tarihçiler artık I. Tuthaliya için I/II. Tuthaliya ve II. Tuthaliya için ise II/III. Tuthaliya şeklinde yazmaktadır.
Kaynakça
değiştir- Çığ, Muazzez İlmiye, (2008) Hititler ve Hattuşa, İstanbul: Kaynak Yayınları. ISBN 978-975-343-298-6
- Bryce, T. (2005), The Kingdom of the Hittites, 2nd Ed. Oxford: Oxford University Press
- Klengel, H. (1999), Geschichte des hethitischen Reichs, Brill: Leiden