I. Murşili
I. Murşili (Muršili)[1] yaklaşık olarak MÖ 1620-1590[2] yıllarında hüküm sürmüş Hitit kralı. Önce Halep şehrini ele geçirerek Suriye'deki Yamhad krallığını yıkmış, ardından Babil şehrine kadar giderek MÖ 1595 yılında Hammurabi sülalesini sona erdirmiştir.
| I. Murşili | |
|---|---|
| Hitit Kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 1620-1590 |
| Önce gelen | I. Hattuşili |
| Sonra gelen | I. Hantili |
| Eş(ler)i | Kali |
| Hitit kralları listesi |
|---|
| Hititler-Dönemler
MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
Hükümdarlığı
değiştirI. Murşili, selefi I. Hattuşili'nin ölümünden kısa bir süre önce yaşlı kral tarafından evlat edinilerek veliaht prens ilan edilmiştir. Hattuşili Murşili'ye şöyle nasihat eder:
"Bugüne kadar ailemden kimse benim isteklerimi kabul etmedi. Ama sen, Murşili, şimdi benim oğlumsun ve sen kabul etmelisin. Babanın sözünü dinle. Babanın sözünü dinlediğin sürece, ekmeği yemeye suyu içmeye devam edeceksin.[3].. Ben sana sözlerimi aktardım. Sözlerim ve bilgeliğim kalbine iyice yerleşsin diye bu tableti sana her ay okusunlar. Tebaamın ve soylularımın üzerinde adaletle hüküm sür."[4]
Aslen Murşili büyük ihtimalle I. Hattuşili'nin torunudur.[5] Hattuşili henüz yaşı küçük olan Murşili'yi Panku'ya (Hitit ileri gelenlerinden oluşan meclis) emanet ederek onu korumalarını ister, hatta üç yıl sonra seferlere çıkarmaya başlamalarını söyler. Hattuşili büyük ihtimalle bu dokümanın yazılmasından kısa bir süre sonra ölmüştür. Hattuşili'nin isteği doğrultusunda I. Murşili Hitit kralı olur. Pimpira isimli bir soylu Murşili'nin erken devirlerinde kendisine vekillik ve eğitmenlik yapmış olabilir.[6]
I. Murşili dönemine ait bilgilerin ana kaynağı Telipinu Fermanı'dır. Buna göre Murşili Halep sehrine bir sefer yaparak şehri ele geçirir. Böylece I. Hattuşili zamanında da Hititlerin hedefi olan Yamhad krallığı artık tamamen yıkılır. Başka bir dokümanda Murşili'nin Halep seferini I. Hattuşili'nin intikamını almak için yaptığı yazılmıştır.[7]
I. Murşili'nin bir diğer seferi MÖ 1595 yılında Hitit başkentinden 2000 km uzakta olan Babil şehrine olur. Böyle bir seferin Hitit tarihinin ne öncesinde ne sonrasında bir benzeri yoktur. Murşili şehri ele geçirir ve yağmalayarak Hattuşa'ya ganimetlerle döner. Bu olay Babil kaynaklarında da teyit edilmiştir.[8] Murşili'nin bu seferiyle Babil'de 19. yuzyıldan beri hüküm sürmekte olan Hammurabi sülalesi sona ermiştir. Dokümanlarda Murşili'nin dönüşü sırasında Hurriler'le de savaştığı yazılmıştır.
Çeşitli kaynaklardan Murşili'nin eşinin isminin Kali olduğu bilinmektedir ancak bilinen bir çocuğu yoktur. Babil'den Hattuşa'ya dönüşünden kısa bir süre sonra bir saray entrikasına kurban gittiği anlaşılmaktadır:
"Hantili Murşili'nin yanında bir sâkiydi.[9] Murşili'nin kızkardeşi Harapsili'yi eş olarak aldı. Zidanta [...] Hantili'nin kızı [...] ile evlendi ve Hantili ile işbirliği yapıp çok kötü bir günah işlediler. Murşili'yi öldürdüler, kan döktüler."[10]
Murşili'nin ölümünden sonra I. Hantili kral olur ancak hem I. Hantili hem de ardından kral olan işbirlikçisi I. Zidanta kanlı kavgalarla tahtlarından olur ve Hitit devleti uzun süren bir istikrarsızlık dönemine girer.
Kaynakça
değiştir- Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
- (İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford; Oxford University Press.
- (Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Leiden: Brill.
Notlar
değiştir- ^ Hititcedeki š harfinin nasıl okunduğu uzun süre tartışma konusu olmuş, Akadca'da bu harf Türkçedeki ş gibi okunduğundan ilk yıllarda bu şekilde kabul edilmiştir. Bugünkü yaygın görüş Hititce'de bu sesin s şeklinde okunduğudur, ancak Hattuşili, Murşili, Şuppiluliuma, Hattuşa gibi isimler Türkçe literatüre yaygın olarak yerleştiğinden bu şekilde bırakılmıştır.
- ^ Bu ve aşağıda verilen diğer tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: (İngilizce) Bryce, T (2005) The Kingdom of the Hittites 2nd. ed.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155. - ^ "Ekmeği yemek ve suyu içmek", bereketli bir hayatın devam edeceği manasında kullanılan Hitit deyimidir.
- ^ Metinin ingilizcesinden uyarlanmıştır: (İngilizce) Goedegebuure, P. (2003) "Bilingual Testament of Hattusili," in The Ancient Near East: Historical Sources in Translation, ed. M. Chavalas, Blackwell, s. 222-28.
- ^ Brandau & Schickert s. 52; Bryce, s. 90, ancak oğlu veya yeğeni olduğunu iddia eden görüşler de mevcuttur.
- ^ Bu dokümanlar oldukça hasarlıdır ve Pimpira'nin kim olduğu tartışmalıdır. Bir ihtimalle Pimpira I. Hattuşili'nin Nenassa kenti hükümdarlığına atanmış bir kardeşi olabilir. Pimpira için: (İtalyanca) Cammarosano, M. (2006) Il decreto antico-ittita di Pimpira, Eothen 14.
- ^ Buna dayanarak I. Hattuşili'nin belki de Halep savaşlarında aldığı bir yaradan dolayı öldüğü yönünde yorumlar yapılmıştır. Doküman KBo 3.57 için bakınız: (İtalyanca) de Martino, S. (1992) "I rapporti tra Ittiti e Hurriti durante il regno di Muršili I." Hethitica 11:19-37
- ^ Babil kayıtları olarak bilinen dokümanlarda "Samsuditana zamanında Hititler Akkad'a sefer yaptı" şeklinde yazar: (İngilizce) Glassner, J.-J. (2004) Mesopotamian Chronicles, s. 273.
- ^ Sâki bazı üst düzey saray görevlileri için kullanılan bir unvandı.
- ^ Telipinu Fermanı §10-11, bakınız: (İngilizce) Telipinu Proclamation 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ayrıca bakınız
değiştirDış bağlantılar
değiştir- (İngilizce) I. Murşili'nin hükümdarlığı10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.