Birleşik Krallık
Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı[a] veya yaygın adıyla Birleşik Krallık, Avrupa anakarasının kuzeybatı kıyılarında, Kuzeybatı Avrupa'da egemen bir ülkedir.[10]
Birleşik Krallık United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland (İngilizce) Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.svg) | |||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Londra | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | İngilizce[a](fiilen) | ||||||||||
| Tanınan bölgesel dil(ler) | Galce, İrlandaca, İskoçça, Kernevekçe, Manca[b][1][2][3] | ||||||||||
| Hükûmet | Üniter Parlamenter monarşi | ||||||||||
| |||||||||||
| Yasama organı | Parlamento | ||||||||||
| Lordlar Kamarası | |||||||||||
| Avam Kamarası | |||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||
• Toplam | 242.495 km2[4] (78.) | ||||||||||
• Su (%) | 1,34 | ||||||||||
| Nüfus | |||||||||||
• 2023 tahminî | 67.777.595[5] (22..) | ||||||||||
• 2011 sayımı | 63.181.775[6] (22.) | ||||||||||
• Yoğunluk | 255,6/km2 (51.) | ||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2023 tahminî | ||||||||||
• Toplam | $3,18 trilyon[7] (10..) | ||||||||||
• Kişi başına | $47.089[7] (24..) | ||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2023 tahminî | ||||||||||
• Toplam | $3,13 trilyon[7] (5..) | ||||||||||
• Kişi başına | $46.344[7] (21..) | ||||||||||
| Gini (2018) | ▲ 33.5[8] orta · 33. | ||||||||||
| İGE (2022) |  0.929[9]çok yüksek · 18. | ||||||||||
| Para birimi | Pound sterling (£, GBP) | ||||||||||
| Zaman dilimi | UTC±00.00 (GOZ) | ||||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+01.00 (BYZ) | ||||||||||
| Trafik akışı | sol | ||||||||||
| Telefon kodu | +44 | ||||||||||
| ISO 3166 kodu | GB | ||||||||||
| İnternet alan adı | .uk | ||||||||||
Resmî site https://www.gov.uk/ | |||||||||||
^ İngilizce yasalarda resmî dil olarak belirtilmese de, fiilen olarak resmî dil niteliğini taşımaktadır. ^ Birleşik Krallık devletince resmî olarak tanınan azınlık ve bölgesel diller: Galler'de Galce, İskoçya'da İskoçça, Kuzey İrlanda'da İrlandaca, İskoç Galcesi ve Cornwall Kontluğu'nda Kernevekçe'dir. | |||||||||||
.svg)
.svg)
Birleşik Krallık; İngiltere, İskoçya, Galler ve diğer ülkelerden İrlanda Denizi ile ayrılan Kuzey İrlanda olmak üzere dört kurucu ülkeden oluşur.[11] Birleşik Krallık'ın tek kara sınırını Kuzey İrlanda'da İrlanda ile paylaşır.[10] Doğuda Kuzey Denizi, güneyde Manş Denizi ve güneybatıda Kelt Denizi ile Atlas Okyanusu ile çevrili olan Birleşik Krallık, dünyanın en uzun 12. kıyı şeridine sahiptir.[10] Birleşik Krallık'ın toplam alanı 242.500 km karedir (93.628 mil2).[10]
Birleşik Krallık, üniter bir parlamenter demokrasi ve anayasal monarşidir.[12] Hükümdar, Kral III. Charles, 2022'den beri hüküm sürmektedir.[11] Hem Birleşik Krallık hem de İngiltere'nin başkenti ve en büyük şehri, kentsel alan nüfusu 10,3 milyon olan küresel bir şehir ve finans merkezi olan Londra'dır.[10] Birleşik Krallık 2023 itibarıyla dünyanın nominal GSYİH'ye göre 5., satın alma gücü paritesine göre ise 10. büyük ekonomisidir. 2022 İnsani Gelişme Endeksi'nde dünyada 18. sıradadır.[9]
Dünyanın ilk sanayileşmiş ülkesi olarak 19. ve 20. yüzyılın başlarında dünyanın önde gelen gücü olan Britanya İmparatorluğu, 1920'lerdeki zirvesinde, dünya topraklarının neredeyse dörtte birini ve dünya nüfusunun üçte birini kapsamaktaydı.[11] İmparatorluğu oluşturan ülkeler 1960'lı yıllarda hızla bağımsızlıklarını ilan etseler de günümüzde Britanya İmparatorluğu'nun etkisi, eski sömürgelerinin birçoğunun dilinde, kültüründe, yasal ve politik sistemlerinde gözlemlenebilir.[13]
Birleşik Krallık, AUKUS, Avrupa Konseyi, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi daimi üyeliği, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), G7, G20, Milletler Topluluğu ve NATO üyeliğinin yanı sıra, 1973'ten 2016'da yapılan halk oylamasına takiben 2020'de ayrılana kadar Avrupa Toplulukları (AK) ve halefi Avrupa Birliği'nin (AB) üyesiydi.[11]
Adlandırma
değiştir
Ülkenin resmi adı "Kuzey İrlanda ve Büyük Britanya Birleşik Krallığı"dır ve pek çok kaynakta ülkenin adı kısaca "Birleşik Krallık" olarak geçmektedir.[11] İngiltere, aslında ülkenin resmi adında geçen "Büyük Britanya"yı oluşturan üç bölgeden birisidir.[11] Büyük Britanya'yı oluşturan diğer iki bölge ise tarihsel süreç içerisinde ülkeye bağlanan Galler ve İskoçya'dır.[11] Ülkenin resmi adında geçen Kuzey İrlanda ise İrlanda'nın bağımsızlığını kazanmasından sonra Birleşik Krallığa bağlı olarak kalan, İrlanda adasının kuzey doğu kısmında yer alan bölgedir.[11] Ayrıca, imparatorluk döneminin bir kalıntısı olarak ülkeye bağlı olan çok sayıda küçük, denizaşırı toprak parçası bulunmaktadır.[11]
1707 Birlik Eylemleri, İngiltere Krallığı ve İskoçya Krallığı'nın "Büyük Britanya Adıyla Tek Bir Krallıkta Birleştiğini" ilan etti.[11] 1800 Birlik Eylemleri, 1801'de Büyük Britanya Krallığı ile İrlanda Krallığını birleştirdi ve Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı'nı oluşturdu.[11] İrlanda'nın bölünmesi ve 1922'de Kuzey İrlanda'yı İrlanda adasının Birleşik Krallık içindeki tek parçası olarak bırakan Özgür İrlanda Devleti'nin bağımsızlığını takiben, adı "Büyük Britanya ve Kuzey İrlanda Birleşik Krallığı" olarak değiştirildi.[11]
Tarihçe
değiştirRomalılar, Saksonlar ve Vikingler
değiştir
Büyük Britanya, yaklaşık yarım milyon yıldır yerleşim yeri olmuştur.[14] En eski arkeolojik kalıntılar arasında kemikler ve çakmaktaşı aletler bulunur.[14] MÖ 2500 civarında başlayan Tunç Çağı, tarım ve hayvancılığın evrimine ve en ünlüsü Stonehenge'de taş ve ahşap dairelerin inşasına tanık oldu.[14]
Romalılar
Julius Caesar (MÖ 100-44) ve Roma lejyonerleri ilk olarak MÖ 55'te Kent'e ayak bastı, ancak Romalıların Büyük Britanya'yı işgal etmesi, güneydoğu İngiltere'yi alması ve ardından kuzeye itmesi, yollar inşa etmesi ve askeri karakollar kurması MS 43 yılına kadar değildi.[16] MS 80 civarında Roma İmparatorluğu, İngiltere ve Galler'in çoğunu ele geçirdi.[16] İmparator Hadrianus (76-138) Hadrian Duvarı'nın inşasıyla kuzey sınırını belirledi.[17] Roma Britanyası (Latince: Provincia Britannia) 400 yıl sürdü.[15] Ticaret gelişti ve barış galip geldi - ancak Kıta Avrupası'nda yaşanan Kavimler Göçü'nün bir parçası olarak Kuzey Almanya'dan Saksonlar (Saxons) ve Angıllar (Angles) düzenli olarak Roma Britanyası'na baskın düzenlemesiyle[15] Roma'nın gücü azaldı.[15]
Saksonlar ve Vikingler
MS 4. yüzyılda, Kıta Avrupası'nda yaşanan Kavimler Göçü'nün bir parçası olarak Kuzey Almanya'dan Saksonlar (Saxons) ve Angıllar (Angles) düzenli olarak Roma Britanyası'na baskın düzenledi.[15] MS 700'de İngiltere Adanın doğu ve güney kısımlarına yerleşen Anglosaksonlar, zamanla kendi hâkimiyetlerini oluşturarak İngiltere'de Anglo-Sakson Kroniğini başlattılar.[15]
I. Viking istilası ve Wessex Krallığı
790 yılı civarında İngiltere, Viking istilalarına maruz kaldı.[15] İngiltere'de "Danes" ve "Norsemen," Fransa'da "Norman" adı verilen ve 100 yıldan uzun bir süre Hristiyan Avrupa'da merhametsiz paganlar olarak korku salmışlardı.[15]
Anglosakson hakimiyeti sürecinde bölgede irili ufaklı Anglosakson kabile krallıkları egemen olmuştur.[15] Viking istilasına karşı birleşme ihtiyacı Britanya adasındaki çok devletli karmaşık yapının İngiltere, Galler ve İskoçya şeklinde üçlü bir devlet yapısında Büyük Alfred'in (848-899) egemenliğindeki Wessex Krallığı altında konsolide olmasına imkân tanıdı.[15] Wessex Krallığı, önce Vikingleri adadan attıktan sonra, 927 yılında diğer küçük krallıkları içine katarak İngiltere Krallığı haline gelmiştir.[15] 790 yılı civarında başlayan ve 100 yıl kadar devam eden Viking istilaları,[15] 11. yüzyıla kadar endemik savaşla sonuçlandı.[15]
II. Viking istilası ve Viking Krallığı
X. yüzyıldan itibaren Norveç ve Danimarka Krallığı da (Vikingler) İngiltere ile tekrar ilgilenmeye başladı.[15] İngilizler için bundan sonra gerileme süreci de böylece başlamış oldu. Bu süreç, Vikingler'in XI. yüzyılın başlarında ülkenin tamamını ele geçirmesiyle neticelendi ve Danimarka Kralı Knud aynı anda İngiltere, Norveç ve Danimarka kralı oldu.[15] Ancak bu dönemde Normandiya'ya yerleşen Vikinglerin Normanlar'ın istilâsı başladı.[15]
Norman İstilası (1066) – Şanlı Devrim (1688)
değiştir
Orta Çağ
1066'da I. William (1028-1087), Fransa'dan Kanal'ı geçti ve Hastings Savaşı'nda Saksonları yendi.[15]
Başarılı bir askeri işgalin ardından Normandiyalı William, tüm İngiltere topraklarını kraliyet mülkü ilan etti.[12] ve neredeyse yüzde 20'sini elinde tuttuktan sonra, ana vasallarını toprağın yaklaşık yüzde 40'ına tekabül eden mülklerle ödüllendirmeye başladı.[12]
Daha sonra kral olarak taç giydi ve hem kendi hem de halefleri, bölgesel kontrol uygulayan yerel baronlarla feodal bir krallığı yönetti. Normanlar 1066'da İngiltere Kralı Harold'u mağlûp ederek ülkeye hâkim oldular. İngiltere toprakları Norman kökenli aristokratlara (lordlar) paylaştırıldı ve bir çeşit feodalite dönemi başladı.[12]
Kraliyet ve bölgesel otorite arasındaki gerilim, 1215'te Magna Carta'nın imzalanmasıyla kraliyet gücünün kesilmesine ve tarafların bu sözleşmeyle ilgili sorumluluklarını yerine getirmemesi üzerine İngiltere'de uzun bir iç savaş olan Güller Savaşı'na yol açtı.[12] Sadece 1485'te, III. Richard'ın (1452-1485) yenilmesi ve Galler asıllı Tudor Hanedanının tahtı ele geçirmesiyle ülkede istikrar sağlandı.
Tudor Rönesansı (1485-1603)
Tudorlar döneminde, İngiltere büyük bir Avrupa gücü haline geldi. Henry (1491-1547) bağımsız bir İngiltere Kilisesi kurmak için Papalık ile bağlarını kopardı ve kızı I. Elizabeth (1533-1603), İspanyol Armadası'nı yenerek İngiltere'yi savundu. Elizabeth, Katolik ve Protestan tebaası arasında diplomatik bir rota çizdi ve Anglo-Galli seçkinler aracılığıyla Galler'i sıkı bir şekilde kontrol etti; Bağımsız İskoçya, İngiltere'nin azılı düşmanı Fransa ile müttefik olduğu için Elizabeth için daha sorunlu oldu ve İskoç kraliyetleri kendi krallıklarını kontrol edemedi. Böyle bir kraliyet, İskoç Kraliçesi Mary (1542-1587), gasp edildi ve İngiltere'de sürgüne kaçtı, burada Elizabeth'e karşı yaptığı entrika, idamına yol açtı.
Kral VIII. Henry'nin kendine bir erkek vâris doğurmayan Kraliçe Catherine'dan boşanarak yeniden evlenmek istemesi papalıkla arasının açılmasına sebep oldu.[18] Papa bu boşanmayı onaylamayınca ilişkiler koptu ve Henry 1534'te kendini İngiltere Kilisesi'nin başı ilân ederek bütün kilise mallarına el koydu.[18] Böylece İngiltere'de Protestanlık hâkimiyeti başlamış oldu.[18]
Stuartlar (1603-1660)
Elizabeth çocuksuz öldü ve tahtı İskoçya kralı I. James'e (1566-1625) geçti ve böylece iki krallığı birleştirdi. James ihtiyatsız bir adamdı, Protestan Parlamentosu'nu kızdırmaya başlayan oğlu I. Charles (1600-1649) ile paylaştığı bir özellikti. Sonuç, Oliver Cromwell'in (1599-1658) Parlamenterlerinin Kraliyet yanlılarını ezdiği İngiltere'de kilit angajmanlar verilen bir İç Savaş (1639-1651) oldu. I. Charles idam edildi ve Cromwell, sürmeyen bir cumhuriyetçi Commonwealth'in Lord Koruyucusu oldu. Stuart'lar II. Charles (1630-1685) döneminde (Restorasyon olarak bilinen bir dönem) tahta geri döndüler ve hanedan, yerine I. George'un geçtiği Kraliçe Anne'in (1665-1714) ölümüne kadar sendeledi.
Yönetimi hem Parlamento hem de kral adına Oliver Cromwell (1599-1658) ele alıyordu.[18] Parlamento'ya karşı verilen sözler Stuartların hanedanlığında da zamanla unutulmaya başlamış bu durum Hollandalı William'ın tahta geçmesi ve ünlü 1688 Şanlı Devrimle beraber yeni bir aşamaya girmişti.[12][18] Mutlak monarşiden, parlamenter monarşiye evrilen yönetim şeklindeki önemli değişim, sosyal, politik ve entelektüel ortamda da kendini gösteriyordu.[12]
VIII. Henry, 1534'te papalığı geçersiz kıldı ve kendini 'İngiltere Kilisesi'nin Yüksek Otoritesi' ilan etti.[18]
II. Felipe'in I. Elizabeth'i onun Katolik olan kuzeni İskoçya Kraliçesi Mary Stuart için yerinden etme umutlan onun idamıyla alt üst oldu.[19] Çaresizlik içinde kalan II. Felipe 1588 yılında İngiltere'ye karşı 'Yenilmez Donanma'sını denize indirdi.[20]
O dönemde İngiliz parlamenter sistemi ve meşrutiyet, krallık mutlakıyetçiliği üzerine galip geldi. Kralların ilahi hakkına karşı mücadele, askeri diktatör Oliver Cromwell'in (1599-1658) galip ve I. Charles'ın (1600, idamı 1649) kurban olduğu İngiliz İç Savaşı'nda (1642-48) doruğa ulaştı. Parlamenter sistem, 1688'de, II. James'e karşı yapılan 'Şanlı Devrim' (İngilizce: Glorious Revolution; Felemenkçe: Glorieuze Overtocht) ile daha da ilerledi.[20] Hollanda Kralı Protestan William için Katolik II. James'i görevinden alan Parlamento bir İngiliz bağımsız ülkesinin hükmedebileceği şartları belirledi.
Georgia Britanyası
Parlamentonun kuruluşundan günümüze değin Parlamentonun gücündeki en dramatik artış ve günümüzde parlamenter sistem olarak adlandırılan sisteme geçişteki en önemli eşik şüphesiz İngiltere'nin mutlak monarşiden önce cumhuriyete, sonra tekrar mutlak monarşiye ve son olarak da Şanlı Devrim (Glorious Revolution) ile anayasal monarşiye geçtiği 1642 İngiliz iç savaşı ile başlayan olaylar silsilesidir.
1702'de tahta geçen Mary'nin kardeşi Kraliçe Anne'in saltanatında, 1603'ten beri aynı krala tâbi olan İskoçya ve İngiltere'nin yönetimleri Birleşik Krallık adıyla tek çatı altına alındı.[20] Bu durum ülkenin askerî ve ekonomik açıdan güçlenmesini sağladı.[20] Diğer taraftan parlamentoda bir gelenek oluşmuş, düzenli yapılan seçimlerde tüccar ve sanayicilerin desteklediği Whig Partisi ile büyük toprak sahiplerinin desteklediği Tory Partisi en büyük iki güç olarak ortaya çıkmıştır.
Büyük Britanya Krallığı
değiştir
Eskiden ayrı krallıklar, İskoçya Kralı VI. James'in İngiltere Kralı ve İrlanda Kralı olduğu 1603 "Taçlar Birliği"nden beri kişisel birlik içindeydi. Kendisinden "Büyük Britanya kralı" olarak bahseden ilk kişi olan James'in saltanatından bu yana, iki anakara Britanya krallığı arasındaki politik birlik, hem İngiltere Parlamentosu hem de İskoçya Parlamentosu tarafından defalarca denenmiş ve iptal edilmişti.
Kraliçe Anne (r. 1702-1714) Protestan varis çıkaramadı ve iki krallıkta birbirinden farklı olan ardıllık yasaları ile ve Stuart Roma Katolik Evi'nin İskoçya tahtına geri dönüşü tehdit ederek veraseti tehlikeye attı, 1688'de Şanlı Devrim'de sürgüne gönderildi.[22]
1 Mayıs 1707'de, 1707 Birlik Yasaları'nın sonucu olarak Büyük Britanya Krallığı kuruldu.[23] Ortaya çıkan krallık, başlangıcından itibaren İrlanda Krallığı ile yasal ve kişisel birlik içindeydi, ancak Büyük Britanya Parlamentosu, İrlanda'yı politik birliğe dahil etmek için yapılan erken girişimlere direndi.
Hannover krallarının görece yetersizlikleri ya da beceriksizliği, parlamentonun yetkilerinin artması ve yeni bir rol olan "başbakan" rolüyle sonuçlandı. 18. yüzyılda, pratikte ilk başbakan olan Robert Walpole (1721-1742) yönetiminde kabine hükûmeti kuruldu.
Yeni birleşen krallığın ilk yıllarına, Jakoben ayaklanmaları, özellikle 1715'teki Jakoben ayaklanmaları damgasını vurdu. Birçok Jakoben ayaklanması, Protestan Hannover Hanedanı'nı tahttan indirip Katolik Stuart Hanedanı'nı geri getirmeyi amaçladı. Jakobenler sonunda 1746'da Culloden Savaşı'nda yenildi, ardından Kuzey İskoçyalılar klan şeflerinin feodal bağımsızlığını iptal ederek zorla İskoçya'ya asimile edildi.
"Güney Denizi Şirketi" ekonomik krizi, eski bir anonim şirket Güney Denizi Şirketi'nin başarısızlığından kaynaklandı.
İngiliz tüccarlar, esas olarak 1662 ile 1807 yılları arasında, İngiliz veya İngiliz-sömürge köle gemilerinin Afrika'dan yaklaşık 3,3 milyon köleyi taşıdığı Atlantik köle ticaretinde öncü rol oynadılar.[24] Köleler, esasen Karayipler'de ama aynı zamanda Kuzey Amerika'da da plantasyonlarda çalıştırılmak üzere götürüldüler.[25] Ancak, kölelik karşıtı hareketin baskısıyla, parlamento 1807'de ticareti yasakladı, 1833'te ise Britanya İmparatorluğu'nda köleliği yasakladı. Britanya, Afrika'nın ablukası ve diğer uluslara birçok antlaşmayla ticaretlerini sona erdirmeleri için baskı yaparak dünya çapında köleliği ortadan kaldırma hareketinde öncü rol üstlendi.[26]
Yedi Yıl savaşı'ndaki zafer, bir yüzyıldan fazla bir süre boyunca en önde gelen küresel güç olacak İngiliz İmparatorluğu'nun egemenliğine yol açtı. İngiliz imparatorluk hırsı Asya'ya, özellikle Hindistan'a yöneldi.[27] Büyük Britanya, Doğu Hindistan Şirketi'nin sömürge Hindistan'daki ticaret ve askeri genişlemesi yoluyla Hindistan alt kıtasına hükmedecekti.
Fransa'ya karşı savaşlarda, hem Yukarı hem de Aşağı Kanada'nın hakimiyetini ele geçirdi ve Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda yenilene kadar, On Üç Koloni'de hakimiyet kurdu. Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda ayrılan Kuzey Amerika'daki İngiliz kolonileri, 1783'te İngiltere tarafından tanınan Amerika Birleşik Devletleri oldu.
1787'den itibaren İngiltere, Avustralya'ya cezai nakliye sürecinde Birinci Filo'nun ayrılmasıyla Yeni Güney Galler'in kolonizasyonuna başladı. İngiltere, Fransız Devrim Savaşlarınının önde gelen savaşçısıydı.
Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı
değiştir
1800 yılında Büyük Britanya ve İrlanda parlamentoları Birlik Yasası çıkararak iki krallığı birleştirdi ve 1 Ocak 1801'de Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı kuruldu.[28] "Birleşik Krallık" terimi, Büyük Britanya ve İrlanda parlamentolarının her biri, iki krallığı birleştiren ve Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı'nı oluşturan bir Birlik Yasası'nı kabul ettiği 1801'de resmi hale geldi.[29]
Fransız Devrim Savaşları ve Napolyon Savaşları'nın (1792-1815) sonunda Fransa'nın yenilgisinden sonra, Birleşik Krallık başlıca deniz ve imparatorluk gücü olarak ortaya çıktı (Londra, 1830'dan itibaren dünyanın en büyük şehriydi).[30] Denizde meydan okunmayan İngiliz hakimiyeti daha sonra Pax Britannica ("İngiliz Barışı") olarak tanımlandı. Bu, büyük güçler arasında göreceli bir barış dönemiydi (1815-1914) ve bu dönemde Britanya İmparatorluğu küresel hegemonya haline geldi ve küresel polis rolünü üstlendi.[31][32] 1851 Büyük Sergi zamanında, Britanya "dünyanın atölyesi" olarak tanımlanıyordu.[33]
1853'ten 1856'ya kadar Britanya, Çarlık Rusya'sına karşı Osmanlı İmparatorluğu ile müttefik olarak Kırım Savaşı'na katıldı[34] ve diğerlerinin yanı sıra Botniya Körfezi ve Finlandiya Körfezi'nde Åland Savaşı olarak bilinen Baltık Denizi'ndeki deniz savaşlarına katıldı.[35]
1857'deki Hindistan İsyanı'nın ardından Lord Palmerston liderliğindeki Britanya hükûmeti Hindistan üzerinde doğrudan yönetime geçti. Kendi kolonileri üzerinde uyguladığı resmi kontrolün yanı sıra, dünya ticaretinin büyük bir kısmındaki Britanya hakimiyeti, Doğu Asya ve Latin Amerika gibi bölgelerin ekonomilerini etkili bir şekilde kontrol ettiği anlamına geliyordu.[36]
Viktorya Dönemi boyunca, siyasi tutumlar serbest ticaret ve laissez-faire politikalarını destekledi. 1832'deki Büyük Reform Yasası ile başlayarak, Parlamento oy kullanma yetkisini kademeli olarak genişletti ve William Gladstone tarafından savunulan 1884 Reform Yasası ilk kez erkeklerin çoğunluğuna oy hakkı tanıdı. İngiliz nüfusu, hızlı kentleşmeyle birlikte önemli sosyal ve ekonomik streslere yol açan çarpıcı oranda arttı.[37]
19. yüzyılın sonlarına doğru, Benjamin Disraeli ve Lord Salisbury önderliğindeki Muhafazakârlar, Afrika'da bir imparatorluk genişlemesi dönemi başlattı, Avrupa'da muhteşem yalnızlık politikası sürdürdü ve Büyük Oyun olarak bilinen şeyde Afganistan ve İran'daki Rus etkisini sınırlamaya çalıştı.[38] Bu süre zarfında, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda'ya kendi kendini yöneten egemenlik statüsü verildi.[39] Yüzyılın başında, Britanya'nın endüstriyel hakimiyeti Alman İmparatorluğu ve Amerika Birleşik Devletleri tarafından tehdit edilmeye başlandı.[40] Edvardiyan döneminde İrlanda'da sosyal reform ve özerklik önemli iç meseleler haline geldi; İşçi Partisi 1900'de sendikalar ve küçük sosyalist grupların ittifakından doğdu ve süfrajetler kadınların oy hakkı için kampanya yürüttüler.[41]
Dünya Savaşları ve İrlanda'nın bölünmesi
değiştir
Britanya, Birinci Dünya Savaşı'nda (1914-1918) İttifak Devletleri'ni yenen başlıca Müttefiklerden biriydi. Fransız, Rus ve (1917'den sonra) Amerikan muadillerinin yanı sıra,[42] İngiliz silahlı kuvvetleri Britanya İmparatorluğu'nun büyük bölümünde ve Avrupa'nın çeşitli bölgelerinde, özellikle Batı Cephesi'nde yer aldı.[43][44] Siper savaşlarının büyük can kayıpları, bir nesilden çok insanın kaybına yol açmış, ulusta kalıcı sosyal etkilere ve toplumsal düzende büyük bir bozulmaya neden olmuştu. İngiltere 2,5 milyon kayıp verdi ve savaşı büyük bir ulusal borçla bitirmişti.[43][44] Savaşın sonuçları, hükûmeti Halkın Temsili Yasası 1918 ile ulusal ve yerel seçimlerde oy kullanma hakkını tüm yetişkin erkeklere ve çoğu yetişkin kadına genişletmeye ikna etti.[43]
Savaştan sonra Britanya, Milletler Cemiyeti Yürütme Konseyi'nin daimi üyesi oldu ve birçok eski Alman ve Osmanlı kolonisi üzerinde manda aldı. David Lloyd George'un liderliğinde Britanya İmparatorluğu, dünyanın kara yüzeyinin beşte birini ve nüfusunun dörtte birini kaplayarak en geniş sınırlarına ulaştı.[45]
1920'lerin ortalarında İngiliz nüfusunun çoğu BBC radyo programlarını dinleyebiliyordu.[46][47] Deneysel televizyon yayınları 1929'da başladı ve ilk planlı BBC Televizyon Hizmeti 1936'da başladı.[48][49]
İrlanda milliyetçiliğinin artışı ve İrlanda'da İrlanda Özyönetimi şartları konusunda çıkan anlaşmazlıklar, sonunda 1921'de adanın bölünmesine yol açtı.[50] Kuzey İrlanda'da Haziran 1920'den Haziran 1922'ye kadar bir çatışma dönemi yaşandı (bkz. Ulster'daki Sorunlar (1920–1922)). Özgür İrlanda Devleti, başlangıçta 1922'de Dominyon statüsüyle ve 1931'de açıkça bağımsız hale gelerek bağımsız oldu. Kuzey İrlanda ise Birleşik Krallık'ın parçası olarak kaldı.[51]
1928 Eşit Oy Hakkı Yasası, kadınlara ulusal seçimlerde erkeklerle eşit seçim hakkı verdi. 1920'lerin ortalarındaki grevler, Stanley Baldwin liderliğindeki hükûmetin zaferiyle sonuçlanan 1926 Birleşik Krallık genel grevi ile doruğa ulaştı. İngiltere, Büyük Buhran (1929–1932) sırasında Birinci Dünya Savaşı'nın etkilerinden hâlâ kurtulamamıştı. Bu durum 1930'larda komünist ve sosyalist partilerdeki üyeliğin artmasıyla birlikte, eski sanayi bölgelerinde önemli ölçüde işsizliğe ve sıkıntıya, ayrıca siyasi ve sosyal huzursuzluğa yol açtı.[52]
1931'de bir koalisyon hükûmeti kuruldu.[53]
Bununla birlikte, "Britanya çok zengin bir ülkeydi, silahlanmada çetin, çıkarlarının peşinde koşmada acımasızdı ve küresel bir üretim sisteminin kalbinde oturuyordu."[54] Nazi Almanyası Polonya'yı işgal ettikten sonra İngiltere, 1939'da Almanya'ya savaş ilan ederek İkinci Dünya Savaşı'na girdi.
Winston Churchill, 1940'ta başbakan ve koalisyon hükûmetinin başına geçti. Britanya İmparatorluğu savaşı Almanya'ya karşı mücadeleyi tek başına sürdürdü. Churchill, savaş çabalarının kovuşturulmasında hükûmete ve orduya tavsiyelerde bulunmaları ve destek olmaları için endüstri, bilim adamları ve mühendisleri görevlendirdi.[54]
1940 yılında Kraliyet Hava Kuvvetleri Britanya Muharebesi'nde hava hakimiyeti mücadelesinde Alman Luftwaffe'yi yendi. Blitz sırasında kentsel alanlar ağır bombardımana maruz kaldı.
İngiltere, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği'nin büyük ittifakı, 1941'de Müttefikleri Mihver güçlerine karşı yöneterek kurdu. Atlantik Muharebesi, Kuzey Afrika harekatı ve İtalyan harekâtında nihai zorlu zaferler elde edildi.
İngiliz kuvvetleri, 1944'teki Normandiya çıkarmasında ve Avrupa'nın kurtuluşunda müttefikleri ABD, Sovyetler Birliği ile birlikte önemli bir rol oynadı. İngiliz Ordusu, Japonya'ya karşı Burma seferine öncülük etti ve İngiliz Pasifik Filosu, Japonya ile denizde savaştı.
İngiliz bilim adamları, Japonya'nın teslim olmasına yol açan Manhattan Projesi'ne katkıda bulundular.[55] Atom bombası yapıldıktan sonra, İngilizlerin onayıyla silahın Japonya'ya karşı kullanılmasına karar verildi.[56] Savaş zamanında İngiliz ulusal servetindeki net kayıplar, 1938 fiyatlarıyla savaş öncesi servetin (24,68 milyar £) %18,6'sına (4,595 milyar £) ulaştı.[57]
Savaş sonrası 20. yüzyıl
değiştirİkinci Dünya Savaşı sırasında Birleşik Krallık, savaş sonrası dünyayı planlamak için bir araya gelen (ABD ve Sovyetler Birliği ile birlikte) üç Büyük güçten biriydi;[58] Birleşik Krallık Birleşmiş Milletler Deklarasyonu'nun orijinal imzacısıydı. Savaştan sonra Birleşik Krallık, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesinden biri oldu ve IMF, Dünya Bankası ve NATO'yu kurmak için ABD ile yakın işbirliği yaptı.[59] Savaş, Birleşik Krallığı ciddi şekilde zayıflattı ve mali açıdan Marshall Planına bağımlı hale getirdi.[60] Savaştan hemen sonraki yıllarda, İşçi Partisi hükûmeti, sonraki on yıllarda İngiliz toplumu üzerinde önemli bir etkisi olan radikal bir reform programı başlattı.[61] Başlıca endüstriler ve kamu hizmetleri kamulaştırıldı, bir refah devleti kuruldu ve kapsamlı, kamu tarafından finanse edilen bir sağlık sistemi olan Ulusal Sağlık Hizmeti yaratıldı.[62] Sömürgelerde milliyetçiliğin yükselişi, İngiltere'nin artık çok zayıflamış olan ekonomik konumuyla aynı zamana denk geldi, bu nedenle bir dekolonizasyon politikası kaçınılmazdı. 1947'de Hindistan ve Pakistan'a bağımsızlık verildi.[63] Sonraki otuz yıl içinde, Britanya İmparatorluğu'nun çoğu kolonisi bağımsızlıklarını kazandı ve bağımsızlık arayanların tümü, hem geçiş döneminde hem de sonrasında Birleşik Krallık tarafından desteklendi. Birçoğu İngiliz Milletler Topluluğu üyesi oldu.[64]
Birleşik Krallık, nükleer silah cephaneliği geliştiren üçüncü ülkeydi (ilk atom bombası testi olan 1952'deki Hurricane Operasyonu ile), ancak Britanya'nın uluslararası rolünün savaş sonrası yeni sınırları 1956 Süveyş Krizi ile örneklendi. İngiliz dilinin gelişimi, edebiyatının ve kültürünün uluslararası etkisinin devam etmesini sağlamıştır.[65] 1950'lerde işçi sıkıntısının bir sonucu olarak, hükûmet İngiliz Milletler Topluluğu ülkelerinden göçü teşvik etti. Sonraki on yıllarda, Birleşik Krallık eskisinden daha çok etnik gruptan oluşan bir toplum haline geldi.[66] 1950'lerin sonlarında ve 1960'larda yükselen yaşam standartlarına rağmen, İngiltere'nin ekonomik performansı, Fransa, Batı Almanya ve Japonya gibi ana rakiplerinin çoğundan daha az başarılıydı.
Onlarca yıllık Avrupa entegrasyonu sürecinde İngiltere, 1954'te Londra ve Paris Konferansları ile kurulan Batı Avrupa Birliği adlı ittifakın kurucu üyesiydi. 1960'ta İngiltere, Avrupa Özgürlüğünün yedi kurucu üyesinden biriydi. Ticaret Birliği (EFTA), ancak 1973'te Avrupa Topluluklarına (EC) katılmak için ayrıldı. 1992'de Avrupa Birliği (AB) kurulduğunda, İngiltere 12 kurucu üye devletten biriydi. 2007 yılında imzalanan Lizbon Antlaşması, o zamandan beri Avrupa Birliği'nin anayasal temelini oluşturmaktadır.
1960'ların sonlarından itibaren, Kuzey İrlanda, geleneksel olarak Kuzey İrlanda sorunu olarak bilinen (bazen Birleşik Krallık'ın diğer bölgelerini etkileyen) toplumsal ve paramiliter şiddete maruz kaldı. Genellikle 1998 Belfast ''Hayırlı Cuma Anlaşması'' ile sona erdiği kabul edilir.
1970'lerde yaygın bir ekonomik yavaşlama ve endüstriyel çekişme döneminin ardından, 1980'lerin Margaret Thatcher yönetimindeki Muhafazakar hükûmeti, özellikle finans sektörü (örneğin, 1986'daki Büyük Patlama) ve işgücü piyasalarında radikal bir parasalcılık, kuralsızlaştırma politikası başlattı.[67] 1984'ten itibaren, önemli Kuzey Denizi petrol gelirlerinin girişi ekonomiye yardımcı oldu.[68]
20. yüzyılın sonlarında, İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda için devredilmiş yönetimlerin kurulmasıyla Birleşik Krallık'ın yönetiminde büyük değişiklikler oldu.[69] Yasal kuruluş, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin kabul edilmesini takip etti. Birleşik Krallık, diplomatik ve askeri olarak hâlâ önemli bir küresel güç. BM ve NATO'da öncü roller oynuyor.
21. Yüzyıl
değiştirBirleşik Krallık, 21. yüzyılın ilk yıllarında Amerika Birleşik Devletleri'nin Terörizmle Savaş yaklaşımını geniş ölçüde destekledi.[70] Tartışma, İngiltere'nin özellikle Afganistan ve Irak'taki bazı denizaşırı askeri konuşlandırmalarını çevreledi.[71]
2008 küresel mali krizi İngiltere ekonomisini ciddi şekilde etkiledi. 2010'un Cameron-Clegg koalisyon hükûmeti, ortaya çıkan önemli kamu açıklarının üstesinden gelmeyi amaçlayan kemer sıkma önlemlerini uygulamaya koydu.[72] 21. yüzyılda iki çekişmeli referandum yapıldı: 2014'te İskoç bağımsızlık halkoylaması başarısız olurken,[73] diğeri Birleşik Krallık'ın 2016'da Avrupa Birliği'nden ayrılma halkoylaması başarılı oldu.[74]
COVID -19 salgınının Birleşik Krallık ekonomisi üzerinde ciddi bir etkisi oldu, eğitimde büyük aksamalara neden oldu ve 2020 ve 2021'de toplum ve siyaset üzerinde geniş kapsamlı etkileri oldu.[75][76][77]
En uzun yaşayan ve en uzun süre hüküm süren İngiliz hükümdarı II. Elizabeth 8 Eylül 2022'de 96 yaşında öldü.[78] Kraliçe'nin ölümü üzerine, en büyük çocuğu Galler Prensi Charles, Kral III. Charles olarak hemen İngiliz tahtına çıktı.[79]
Coğrafya
değiştir
.jpg)
Avrupa'nın kuzey batısında yer alan ve bir ada devleti olan Birleşik Krallık'ınn tek kara komşusu İrlanda'dir.[10] Toplam yüzölçümü 244.820 km2 olan Birleşik Krallık, dünyanın yüzölçümü açısından en büyük 80. ülkesidir.[10]
Ülke, Britanya Adaları'nın takımadalarının büyük bir bölümünü kaplar ve Büyük Britanya adasını, İrlanda adasının kuzey-doğusunda altıda birini ve bazı küçük çevre adaları içerir.[10] Kuzey Atlas Okyanusu ile Kuzey Denizi arasında yer alır ve güneydoğu kıyısında dünyanın en uzun sualtı tüneli olan Manş Tüneli ile kıta Avrupası'na bağlıdır.[81]
Ülkenin kuzey ve batı kesimleri alçak dağlar ve tepelerden oluşmaktayken güney ve güneydoğu kesimleri ovalardan oluşmaktadır.[10] Hem Birleşik Krallık hem İngiltere'nin başkenti, ülkenin güneydoğusunda yer alan Londra'dır.[10] Ülkenin diğer başlıca önemli kentleri Birmingham, Manchester, Leeds, Glasgow, Newcastle ve Liverpool'dur.[10]
Ülke topraklarının çoğunluğunu oluşturan Büyük Britanya adası kuzeyden güneye 950 km. uzunluğunda ve doğudan batıya 450 km. genişliğindedir.[10] Bütün ülkenin en yüksek noktası ise kuzeydeki dağlık İskoçya'da Ben Nevis'tir (1343 m.).[82] En uzun nehir, Galler'de Kambriyen Dağlarından doğup güneybatıda Bristol Kanalı'na dökülen Severn'dir.[10] Londra'dan geçen Thames'in yanı sıra Trent ve Ouse, diğer önemli nehirlerdir.[82]
İngiltere, 130.395 kilometre kareyi (50.350 sq mi) kapsayan Birleşik Krallık'ın toplam alanının yarısından biraz fazlasını (yüzde 53) oluşturuyor.[10] Ülkenin çoğu, daha yüksek araziler ve Tees-Exe hattının kuzeybatısındaki bazı dağlık araziler ile ova arazisinden oluşur.[82] İngiltere'deki başlıca nehirler ve haliçler Thames, Severn ve Humber'dır.[82] İngiltere'nin en yüksek dağı ise Göller Bölgesi'ndeki Scafell Pike (978 metre (3.209 ft))'tır.[82]
İskoçya, 78.772 kilometre kare (30.410 sq mi) kapsayan Birleşik Krallık'ın toplam alanının üçte birinden biraz azını (yüzde 32) oluşturuyor.[10] Bu, ağırlıklı olarak anakaranın batısında ve kuzeyinde bulunan yaklaşık 800 adayı; özellikle Hebridler, Orkney Adaları ve Shetland Adaları.[10] İskoçya, Birleşik Krallık'taki en dağlık ülkedir ve topoğrafyası, İskoçya'yı batıda Arran'dan doğuda Stonehaven'a kat eden jeolojik bir kaya kırığı olan Highland Boundary Fayı ile ayırt edilir.[10] Fay, belirgin şekilde farklı iki bölgeyi birbirinden ayırır; yani kuzey ve batıdaki Kuzey İskoçya (Highlands) ve güney ve doğudaki İskoç Ovası (Lowlands). Daha engebeli Highland bölgesi, 1.345 metrede (4.413 ft).[83] Britanya Adaları'nın en yüksek noktası olan Ben Nevis de dahil olmak üzere İskoçya'nın dağlık topraklarının çoğunu içerir.[10] Ova alanları - özellikle Firth of Clyde ve Firth of Forth arasındaki Merkez Kuşak olarak bilinen dar araziler - daha düzdür ve İskoçya'nın en büyük şehri olan Glasgow ve başkenti ve politik merkezi olan Edinburgh da dahil olmak üzere nüfusun çoğuna ev sahipliği yapar.[10]
Galler, 20.779 kilometre kareyi (8.020 sq mi) kapsayan Birleşik Krallık'ın toplam alanının onda birinden (yüzde 9) daha azını oluşturuyor.[10] Galler çoğunlukla dağlıktır, ancak Güney Galler, Kuzey ve Galler Galler'den daha az dağlıktır.[83] Ana nüfus ve sanayi bölgeleri, Cardiff, Swansea ve Newport kıyı kentlerinden ve kuzeylerinde Güney Galler Vadileri'nden oluşan Güney Galler'dedir.[10] Galler'deki en yüksek dağlar Snowdonia'dadır ve 1.085 metrede (3.560 ft) Galler'deki en yüksek zirve olan Snowdon'ı (Galce: Yr Wyddfa) içerir.[83] Galler, 2.704 kilometreden (1.680 mil) fazla kıyı şeridine sahiptir.[83] En büyüğü kuzeybatıda Anglesey (Ynys Môn) olan birkaç ada Gal anakarasından uzaktadır.[10]
İrlanda Denizi ve Kuzey Kanalı ile Birleşik Krallık'tan ayrılan Kuzey İrlanda, 14.160 kilometrekarelik bir alana sahiptir (5.470 sq mi) ve çoğunlukla tepeliktir.[10] 388 kilometrekarelik (150 sq mi) yüzölçümüyle Britanya Adaları'ndaki bölgelere göre en büyük göl olan Lough Neagh'ı içerir.[10] Kuzey İrlanda'daki en yüksek zirve, 852 metre (2.795 ft) ile Mourne Dağları'ndaki Slieve Donard'dır.[83]
İklim
değiştirBirleşik Krallık'ta iki farklı iklim tipine rastlanmaktadır.[10] Genel anlamda ülkenin çoğunda görülen ılıman okyanusal ikliminde (Cfc) Körfez Akıntısı sayesinde yazlar serin ve yağışlı, kışları ılık ve yağışlıdır. İskoçya'nın yüksek kesimlerinde ise kutupaltı okyanusal iklimi (Dfc) görülür.[10] Ülke yıl boyunca yüksek yağış alır ve İskoçya ve Galler yıllık ortalama 1500 milimetre, Kuzey İrlanda 1000 milimetre ve İngiltere ise 850 milimetre yağış almaktadır.[10] Ülkede her yıl kar yağışı gözükse de kar İskoçya dışında ancak birkaç gün yerde kalır.[10]
Ülkede rüzgar genellikle güneybatıdan eser ve ülkenin doğu kesimlerinin dışında Atlas Okyanusu'ndan gelen ılıman ve yağışlı hava kütlelerini ülkeye yağış getirir.[10]
Yazları serin ve yağışlı, ülke genelinde genellikle Nisan ve Mayıs en kurak aylar iken Ekim en çok yağışın alındığı aydır, sıcaklıklar gün içinde 30 °C (86 °F) üzerinde çıkabilmektedir.[10]
Topografya
değiştir
İngiltere, 130.395 km²'yi kapsayan alanıyla Birleşik Krallık'ın toplam alanının yarısından biraz fazlasını (% 53) oluşturmaktadır.[84]
Ülkenin çoğu ovalık arazilerden oluşur,[85] Tees-Exe hattının kuzeybatısında Lake District, Pennines, Exmoor ve Dartmoor gibi yüksek ve bazısı dağlık olan araziler vardır.
Ana nehirleri ve haliçleri Thames, Severn ve Humber'dir.
İngiltere'nin en yüksek dağı, 978 metre uzunluğuyla Göller Bölgesi'nde bulunan Scafell Pike'dır.
İskoçya, 78.772 km²'yi kapsayan alanıyla Birleşik Krallık'ın toplam alanının üçte birinden (yüzde 32) biraz daha azını oluşturur.[86] İskoçya yaklaşık 800 adayı içerir.[87] Bu adalar çoğunlukla anakaranın batı ve kuzeyindedir. Bu adalardan özellikle en önemlileri Hebrides, Orkney Adaları ve Shetland Adaları'dır. İskoçya, Birleşik Krallık'taki en dağlık ülkedir ve topoğrafyası, İskoçya'yı batıda Arran'dan doğuda Stonehaven'a kadar geçen jeolojik bir kaya kırığı olan Highland Boundary Fayı ile ayırt edilir.[88] Hat, kuzeyde ve batıda yaylalar, güneyde ve doğuda ise ovalar olarak farklı iki bölgeyi ayırır. Daha engebeli Highland bölgesi, Britanya Adaları'nın en yüksek noktası olan 1.345 metrelik Ben Nevis dağını içerir.[89][90]
Galler, 20.779 km²'yi kapsayan alanıyla Birleşik Krallık'ın toplam alanının onda birinden (yüzde 9) daha azıdır.[91] Galler çoğunlukla dağlıktır, ancak Güney Galler, Kuzey ve Orta Galler'den daha az dağlıktır. Ana nüfus ve sanayi bölgeleri, Cardiff, Swansea ve Newport kıyı kentlerinden ve kuzeylerinde Güney Galler Vadilerinden oluşan Güney Galler'dedir. Galler'in en yüksek dağları Snowdonia'dadır ve Snowdon'u içerir (Galce : Yr Wyddfa) 1.085 metrede Galler'deki en yüksek zirvedir.[85] Galler'in 2.704 kilometreden daha uzun kıyı şeridi vardır.[92]
Büyük Britanya'dan İrlanda Denizi ve Kuzey Kanalı ile ayrılan Kuzey İrlanda, 14.160 km²'lik alanı vardır ve çoğunlukla tepeliktir. 388 km² ile Britanya Adaları'nın bölgeye göre en büyük gölü olan Lough Neagh buradadır.[93] Kuzey İrlanda'nın en yüksek zirvesi, 852 metre rakımlı Morne Dağları'ndaki Slieve Donard'dır.[85]
Politika
değiştir_(2).jpg)
Birleşik Krallık, anayasal monarşi altında üniter bir devlettir.[12] Galler, Kuzey İrlanda, İskoçya ve denizaşırı topraklar değişen ölçülerde özerkliğe sahiptir.[94] Kral III. Charles, Birleşik Krallık'ın hükümdarı ve devlet başkanının yanı sıra diğer 15 bağımsız ülkenin başkanıdır.[12] Bu 16 ülke bazen "Commonwealth bölgesi" olarak anılır.[12] Birleşik Krallık Anayasası, kodlanmamıştır ve çoğunlukla tüzükler, yargıçların verdiği kararlar ve uluslararası anlaşmalar ile anayasa sözleşmeleri dahil olmak üzere farklı yazılı kaynaklardan oluşan bir koleksiyondan oluşur.[12] Olağan tüzükler ile "anayasa hukuku" arasında teknik bir fark olmadığı için, Birleşik Krallık Parlamentosu "anayasal reformu" sadece Parlamento Kanunlarını kabul ederek gerçekleştirebilir ve bu nedenle yazılı ya da yazılı olmayan hemen hemen her türlü politik gücü değiştirme ya da kaldırma yetkisine sahiptir.[12]
İngiliz sisteminde yasama, yürütme ve yargı eşit seviyede değildir.[12] İngiltere'de güçler ayrılığı ilkesi yerine "güçler kaynaşması" ilkesi mevcuttur.[12] İngiltere'de yargı bağımsızdır ancak yasama ve yürütme birbirinden kesin çizgilerle ayrı değildir.[12] Egemenlik halka değil doğrudan Parlamentoya aittir.[12] Parlamento, yani yasama teoride yürütme ve yargıdan daha üst konumdadır.[12]
Hükümet
değiştir
Parlamentonun yasal egemenliğinin yalnızca halkın politik egemenliğini yansıttığı İngiliz sisteminde yasama organı, Avam Kamarası ve Lordlar Kamarası adı ile anılan, iki meclise ayrılmış bir Birleşik Krallık Parlamentosu'dur.[11] İki meclisin küçüğü olan Avam Kamarası'nın günümüzde 650 üyesi vardır.[11] Lordlar Kamarası ise çeşitli şekillerde atandığı için üye sayısı belirsizdir. 17 Eylül 2021 itibarıyla üye sayısı 788'dir.[11]
Halk tarafından her 5 yıl doğrudan seçilen Avam Kamarası, 1911 Parlamento yasası'nın yürürlüğe girmesiyle yasama açısından esas güç sahibidir.[11] Lordlar Kamarası, yalnızca yasaları en çok bir yıl boyunca geçiktirebilen çoğu zaman sembolik bir meclistir.[11]
Birleşik Krallık'ta Avam Kamarası seçimleri çoğunluk sistemi (winner-takes-all voting) ve oy çokluğu sistemi (first-past-the-post voting) kullandığı için genellikle iki partili sistem olarak düşünülür.[11] 2010-2015 arasında koalisyon hükûmeti, 1945'ten beri ilk ve son koalisyon hükûmeti olmuştur.[11]
2019 seçimlerinde Muhafazakar Parti, oyların %43,6'sını alarak ile 365, İşçi Partisi oyların %32,1'iyle 202, Liberal Demokrat Parti oyların %11,6'sıyla 11, İskoç Ulusal Partisi oyların %3,9'uyla 48 milletvekili çıkarmıştır.[11]
Başbakan, Birleşik Krallık'ta hükûmetin başıdır.[95] Modern zamanlarda, başbakan aynı zamanda Avam Kamarası'nda bir milletvekildir.[96] Başbakan, resmen Kral tarafından atanır[97] ancak, normalde Avam Kamarası'nda en fazla sandalyeye sahip politik partinin lideri başbakan olur.[98] Herhangi bir partinin Avam Kamarasında çoğunluğu elde edememesi durumunda ise koalisyon kurulmaktadır.[29] En çok oy alan partinin oldukça yüksek sandalye çıkarabildiği seçim sistemi nedeniyle koalisyon nadiren gerekli olmaktadır.[29] 2010 seçimleri böylesi nadir bir durumun gerçekleştiği seçimler olmuştur.[29]
İngiliz hükûmetinde bakanlıkların adları ve sayısı zaman zaman değişmekle birlikte son yıllarda kabine genellikle yirmi kadar bakanlıktan oluşmaktadır.[12] Başbakandan sonra gelen en önemli kabine üyesi Maliye Bakanı'dır (The Chancellor of the Exchequer).[29] Diğer önemli bakanlar arasında Adalet Bakanı (Lord Chancellor), Dışişleri Bakanı (Foreign Secretary) ve İçişleri Bakanı (Home Secretary) öne çıkar.[29]
İdari bölgeler
değiştir
Birleşik Krallık'ın ilçelere ya da vilayetlere coğrafi olarak bölünmesi, Orta Çağ'ın başlarında İngiltere ve İskoçya'da başladı ve İngiltere ve Galler'de 1888'de, İskoçya'da 1889'da ve İrlanda'da 1898'de tamamlandı.[12]
İngiltere'deki yerel yönetim karmaşıktır ve işlevlerin dağılımı yerel düzenlemelere göre değişir. İngiltere'nin üst kademe alt bölümleri, artık öncelikle istatistiksel amaçlar için kullanılan dokuz bölgedir.[99] Bölgelerden biri olan Büyük Londra, 1998 referandumunda teklife verilen popüler desteğin ardından 2000'den beri doğrudan seçilmiş bir meclise ve belediye başkanına sahiptir.[100]
İngiltere'nin bazı bölgelerinde il meclisleri ve bölge konseyleri, diğerlerinde üniter otoriteler bulunurken, Büyük Londra, 32 ilçeden ve Londra Şehri'nden oluşur.[12] İngiltere'de konsey üyeleri, liste usulü çoğunluk seçim sistemiyle seçilir.[29]
İskoçya hükûmeti ve parlamentosu, eğitim, sağlık, İskoç hukuku ve yerel yönetim dahil olmak üzere, özel olarak Birleşik Krallık Parlamentosu'na ayrılmamış herhangi bir konuda geniş kapsamlı yetkilere sahiptir.[94] İskoçya'daki yerel yönetim, büyüklük ve nüfus bakımından geniş bir çeşitlilik gösteren 32 konsey alanına ayrılmıştır.[29] Glasgow, Edinburgh, Aberdeen ve Dundee şehirleri, İskoçya'nın alanının üçte birini kapsayan ancak sadece 200.000'den biraz fazla insanı barındıran Highland Konseyi gibi ayrı konsey alanlarıdır.[29] Yerel konseyler, 1.223'ü bulunan seçilmiş meclis üyelerinden oluşur.[101] Seçimler, üç ya da dört meclis üyesi seçen çok üyeli koğuşlarda devredilebilir tek oyla yapılır.[29]
Galler'deki yerel yönetim, her biri konsey tarafından seçilen bir lider ve kabine tarafından yönetilen 22 birleşik otoriteden oluşur. Bunlara, kendi başlarına birleşik otoriteler olan Cardiff, Swansea ve Newport şehirleri dahildir.[102] Seçimler her dört yılda bir ilk-geçen-sonra sistemi altında yapılır.[102]
Galler'deki yerel yönetim, İskoçya'ya devredilenlerden daha sınırlı yetkilere sahiptir.[29] Senedd, Senedd Cymru Yasası aracılığıyla özel olarak Birleşik Krallık Parlamentosu'na ayrılmamış herhangi bir konuda yasama yapabilir.[29] Galler, 22 üniter otoriteden oluşur.[29] Tüm üniter otoriteler, konsey tarafından seçilen bir lider ve kabine tarafından yönetilir.[29] Bunlar, kendi başlarına üniter otoriteler olan Cardiff, Swansea ve Newport şehirlerini içerir.[29] Seçimler, dört yılda bir, ilk-geçen-post sistemi altında yapılır.[29]
Kuzey İrlanda Yürütme ve Meclisi, İskoçya'ya devredilen yetkilere benzer yetkilere sahiptir.[103] Yürütme, Meclisin sendikacı ve milliyetçi üyelerini temsil eden bir diarşi tarafından yönetilir.[103] Kuzey İrlanda'ya yetki devri, Kuzey İrlanda yönetiminin, Kuzey İrlanda Yönetiminin İrlanda hükûmeti ile işbirliği yaptığı ve ortak ve ortak politikalar geliştirdiği Kuzey-Güney Bakanlar Konseyi'ne katılımına bağlıdır.[103] Kuzey İrlanda'daki yerel yönetim, 1973'ten beri, her biri devredilebilir tek oyla seçilen 26 bölge konseyi halinde organize edilmiştir.[29]
| Ülke | Birleşik Krallık | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kurucu ülke | İngiltere | Galler | İskoçya | Kuzey İrlanda | |||||
| İdare alanı | Büyük Londra İdaresi | ||||||||
| Teğmenlik alanı | Törensel kontluklar | Tarihî kontluklar | Teğmenlik alanları | Teğmenlik alanları | |||||
| Kontluk tipi | Metropoliten olmayan | Metropoliten | Özgün | ||||||
| İlçe meclis alanları | İki seviyeli konsey alanları | Üniter otorite alanları | Yok | Yok | Londra Şehri | Scilly Adaları | Ana bölgeler | Konsey alanları | İlçeler |
| Semt | Metropoliten olmayan ilçe | Metropoliten ilçe | Londra'nın ilçeleri | ||||||
| Sivil parişler | Sivil parişler | Belediye bölgeleri | Sivil parişler | Topluluklar | Topluluklar | Sivil parişler | |||
Bağlılıklar
değiştirBirleşik Krallık, 14 Britanya Denizaşırı Toprakları ve üç taç toprağı üzerinde egemenliğe sahiptir.[20] Kraliyet bağımlılıkları, Birleşik Krallık'ın denizaşırı bölgelerinin aksine, Kraliyet'e aittir.[20]
Britanya İmparatorluğu'ndan kalan 14 Britanya Denizaşırı Toprakları sırasıyla Anguilla, Bermuda, Britanya Antarktika Toprakları, Britanya Hint Okyanusu Toprakları, Britanya Virjin Adaları, Cayman Adaları, Falkland Adaları, Cebelitarık, Montserrat, Saint Helena, Ascension ve Tristan da Cunha, Turks ve Caicos Adaları, Pitcairn Adaları, Güney Georgia ve Güney Sandwich Adaları ve Kıbrıs adasında Ağrotur ve Dikelya'dır.[20] Taç Toprakları ise Manş Denizi'ndeki Jersey, Guernsey ve İrlanda Denizi'ndeki Man Adası'nı içerir.[20] 1995'te Bermuda, 2002'de Cebelitarık ve 2013'te Falkland Adaları İngiliz egemenliği altında kalmak için oy kullandı.[20]
Hukuk
değiştir_The_Grand_Hall.jpg)
Birleşik Krallık, üç farklı hukuk sistemine sahiptir: İngiliz hukuku, Kuzey İrlanda hukuku ve İskoç hukuku.[12] Lordlar Kamarası Temyiz Komitesi'nin yerini almak üzere Ekim 2009'da yeni bir Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi (Privy Council of the United Kingdom) kuruldu.[29] Yüksek Mahkeme ile aynı üyelerden oluşan Yüksek Mahkemesi Yargı Komitesi (Judicial Committee of the Privy Council), birkaç bağımsız İngiliz Milletler Topluluğu ülkesi, Britanya Denizaşırı Toprakları ve Taç Toprakları için en yüksek temyiz mahkemesidir.[29]
Hem İngiltere ve Galler'de geçerli olan İngiliz hukuku hem de Kuzey İrlanda hukuku, örf ve adet hukuku ilkelerine dayanmaktadır.[12] Örf ve adet hukukunun özü, kanuna tabi olarak, kanunun mahkemelerdeki hakimler tarafından geliştirilmesi, kanun, emsal ve sağduyuyu önlerindeki olgulara uygulayarak, gelecekte rapor edilecek ve bağlayıcı olacak ilgili hukuk ilkeleri hakkında açıklayıcı hükümler vermektir.[12] İngiltere ve Galler mahkemelerine, Temyiz Mahkemesi, Adalet Yüksek Mahkemesi (hukuk davaları için) ve Kraliyet Mahkemesi (ceza davaları için) oluşan İngiltere ve Galler Kıdemli Mahkemeleri başkanlık eder.[12] Yüksek Mahkeme, İngiltere, Galler ve Kuzey İrlanda'daki hem cezai hem de hukuk temyiz davaları için ülkedeki en yüksek mahkemedir ve verdiği herhangi bir karar, aynı yargı alanındaki diğer tüm mahkemeler için bağlayıcıdır ve genellikle diğer yargı alanlarında ikna edici bir etkiye sahiptir.[12]
İskoç hukuku, hem ortak hukuk hem de Kara Avrupası hukuk düzenine dayanan melez bir sistemdir.[94] Asliye mahkemeleri hukuk davaları için Sulh Hukuk Mahkemesi (Court of Session) ve ceza davaları için Yüksek Adliye Mahkemesi'dir (High Court of Justiciary).[94] Birleşik Krallık Yüksek Mahkemesi, İskoç hukukuna göre hukuk davaları için en yüksek temyiz mahkemesi olarak hizmet vermektedir.[94] İskoçya'daki şerif mahkemeleri (sheriff courts), çoğu hukuk ve ceza davasıyla ilgilenir.[94] İskoç hukuk sistemi, bir ceza davası için üç olası karara (verdict) sahip olması bakımından benzersizdir: "suçlu" (guilty), "suçsuz" (not guilty) ve "kanıtlanmamış" (Not proven). Hem "suçsuz" hem de "kanıtlanmadı" beraatle sonuçlanır.[94]
Dış ilişkiler ve Millî Güvenlik
değiştir
Birleşik Krallık'ın dış ilişkileri, NATO ittifakı içerisinde ABD ile özel ilişkilerinden (special relationship) etkilenmektedir. Britanya İmparatorluğu'nun İngiltere'ye dönüşüm sürecinde (imperial withdrawal) Süveyş Krizi (1952) ve Falkland Savaşı'nda (1982) tek taraflı güç kullanmış olan Birleşik Krallık, ABD Dışişleri Bakanı (1949-1953) Dean Acheson'ın ifade ettiği şekilde Birleşik Krallık, "imparatorluğu kaybetmiş ve yeni bir rol arayan bir ülkedir" (Britain had lost an empire and had not found a role).[11] İmparatorluğun sona ermesine rağmen Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeliği, AUKUS, G20, NATO, Beş Göz (Five Eyes) grubu ve İngiliz Milletler Topluluğu (Commonwealth) üyelikleri sayesinde Douglas Hurd'ün ifadesiyle Birleşik Krallık hala "gücünün üzerinde yumruk atmaya" (punching above her weight in the world) devam etmektedir.[11]
Birleşik Krallık'ın diğer önemli bağlantısı, 1922'den beri Ortak Seyahat Alanı paylaştığı İrlandadir.[11] İngiliz-İrlanda Hükûmetlerarası Konferansı ve İngiliz-İrlanda Konseyi aracılığıyla işbirliği yapan Birleşik Krallık'ın dış ilişkileri Kuzey İrlanda sorunu ve Brexit'ten etkilenmektedir.[103]
Ülkenin güvenliğinden sorumlu olan Majestelerinin Silahlı Kuvvetleri, (I) Kara Kuvvetleri, Kraliyet Donanması ve Kraliyet Deniz Piyadeleri'nden[15] oluşan (II) Deniz Kuvvetleri ve 1917'de kurulan (III) Kraliyet Hava Kuvvetleri olmak üzere üç bölümden oluşur.[15] Birleşik Krallık Silahlı Kuvvetleri'ni komuta edip yönlendiren en üst düzey birim olan Başkomutan, Kral'dır ve Savunma Bakanlığı, millî güvenlik ve ülke savunması için yeterli silahlı kuvvetlerin hazırlanması konularında Kral'a karşı sorumludur.[15]
-
![İngiliz donanmasının İkinci ve Üçüncü Haçlı Seferlerine katılmak için yola çıktığı Dartmouth limanının Dart Nehri ile kesiştiği noktada kurulmuş[104] olan Britanya Kraliyet Donanma Okulu, 1905'ten beri İngiliz deniz subaylarının eğitim gördüğü okuldur.[105]](//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/dc/Royal_Naval_college-3_alt.jpg/1043px-Royal_Naval_college-3_alt.jpg)
İngiliz donanmasının İkinci ve Üçüncü Haçlı Seferlerine katılmak için yola çıktığı Dartmouth limanının Dart Nehri ile kesiştiği noktada kurulmuş[104] olan Britanya Kraliyet Donanma Okulu, 1905'ten beri İngiliz deniz subaylarının eğitim gördüğü okuldur.[105]
![İngiliz donanmasının İkinci ve Üçüncü Haçlı Seferlerine katılmak için yola çıktığı Dartmouth limanının Dart Nehri ile kesiştiği noktada kurulmuş[104] olan Britanya Kraliyet Donanma Okulu, 1905'ten beri İngiliz deniz subaylarının eğitim gördüğü okuldur.[105]](/wiki/Dosya:Royal_Naval_college-3_alt.jpg)
Ekonomi
değiştir
Kişi başına 46.344 US$ düzeyine karşılık gelen söz konusu millî gelir düzeyi ile dünyanın en müreffeh ülkelerinden biri olan Birleşik Krallık, 2,64 trilyon dolarlık GSYİH'sı ile dünyanın 5. büyük ekonomisidir.[7]
Birleşik Krallık'ta Doğu Anglia haricindeki arazilerin engebeli olması, büyük ölçekli geniş tarımsal üretime izin vermemektedir.[10] Bu yüzden 2021'de tarım, ekonominin sadece %0,59'unu oluşturmuştur.[109] Ekonominin %17,83'ünü endüstri, %70,90'ını ise hizmet sektörü oluşturmaktadır.[109]
Hizmet sektörü, Londra ve İngiltere'nin güneydoğusunda yoğunlaşmıştır.[11] 2020'deki Küresel Finans Merkezleri Endeksi'nde New York City'nin ardından dünyadaki 2. büyük finans merkezi olan Londra, GSYİH'nın %22'sinden fazlasını oluşturup Birleşik Krallık'ın geri kalanından daha zengindir.[11] Ülkedeki gelir düzeyi en düşük olan bölgeler ise ekonomisi kömür, çelik ve gemi inşa gibi ağır sanayiye dayanan ve bu sektörlerde yaşanan gerileme nedeniyle olumsuz etkilenmiş olan Kuzey İrlanda, Galler ve İngiltere'nin kuzeybatısıdır.[11]
Dünyanın 10. en fazla ihracat ve 5. en fazla ithalat yapan Birleşik Krallık, dış ticaret açığını Kamu ve hanehalkı borç stoğu ile karşılar. Kamu borç stokunun GSYİH'ya oranı yüksektir: 2021'de İngiltere'nin ABD'den sonra dünyanın en yüksek ikinci dış borcu olan 9,8 trilyon dolar dış borcu var.[110][29]
Ülke, İnsani Gelişmişlik Endeksine göre dünyada 189 ülke arasında 15. sıradadır. Ekonomik serbestlik endeksine göre ise İngiltere, dünyada 180 ülke arasında 7. sıradadır. Küresel rekabetçilik açısından dünyadaki 141 ülke arasında 9. sıradadır. İş yapma kolaylığı açısından İngiltere, dünyada 190 ülke arasında 8. sıradadır.
İngiltere dünya kıyı rüzgâr enerjisi kapasitesi açısından birinci sırada yer alsa da ülkede üretilen elektriğin üçte ikisi kömür ve doğal gazdan sağlanmaktadır.[10]
Birleşik Krallık, zengin petrol, doğal gaz ve kömür dışındaki mineral kaynakları ise son derece sınırlıdır.[10] EIA verilerine göre 2019 yılında 3 milyar varil kanıtlanmış petrol rezervine sahip olan İngiltere, ham petrol rezervleri bakımından 69 ülke arasında 30. sıradadır.[10] 2018 yılında 1 milyon varil/gün'lük ham petrol üretimi ile 126 ülke arasında %1 pay ile 19. sıradadır.[10] 2019 yılında 6 trilyon feet3 kanıtlanmış doğalgaz rezervine sahip İngiltere, 92 ülke arasında 45. sıradadır. 2015 yılında 2 trilyon feet3'lik doğalgaz üretimi ile 97 ülke arasında %1 pay ile 21. sıradadır.[10]
Bilim ve teknoloji
değiştir
Günümüzde gelişmiş bir bilim ve teknoloji merkezi olan Birleşik Krallık'ta Nature, British Medical Journal ve The Lancet gibi önemli bilimsel yayın kuruluşları bulunmaktadır.[111] Tarihsel olarak 17. yüzyıldan itibaren bilimsel devrimin önde gelen merkezi olan[112] Birleşik Krallık, 18. yüzyıldan itibaren Sanayi Devrimi'ne öncülük etti.[112] Birleşik Krallık bilim insanlarının arasında hareket yasaları ve yerçekiminin aydınlanması yasalarıyla tanınan Isaac Newton,[111] doğal seçilim ve evrim teorisiyle tanınan Charles Darwin,[113] elektromanyetik teoriyi formüle eden James Clerk Maxwell[113], hidrojeni keşfreden Henry Cavendish[113] tarafından, penisilini bulan Alexander Fleming,[113] ve daha yakın zamanda DNA'nın yapısını keşfreden Francis Crick[114] ve kozmoloji, kuantum kütleçekimi ve kara deliklerin araştırılması alanlarında büyük teoriler geliştiren Stephen Hawking[115] öne çıkar. Diğer ünlü İngiliz mühendisleri ve mucitleri arasında James Watt,[112][116] George Stephenson, Richard Arkwright, Robert Stephenson ve Isambard Kingdom Brunel[112] bulunmaktadır.[112]
Birleşik Krallık'ta geliştirilen yeni teknolojilerin arasında ise Richard Trevithick[114] ve Andrew Vivian tarafından geliştirilen buharlı lokomotif,[112] Michael Faraday tarafından geliştirilen elektrik motoru,[113] Charles Babbage tarafından tasarlanan ilk bilgisayar,[117] William Fothergill Cooke ve Charles Wheatstone tarafından geliştirilen elektrikli telgraf,[116] Joseph Swan tarafından geliştirilen ampul,[116] Alexander Graham Bell tarafından geliştirilen ilk pratik telefon,[116] John Logie Baird ve diğerleri tarafından geliştirilen televizyon sistemi,[117] Frank Whittle tarafından geliştirilen jet motoru, Alan Turing[117] tarafından geliştirilen modern bilgisayar ve Tim Berners-Lee tarafından geliştirilen World Wide Web öne çıkar.[117]
Ulaşım
değiştir
Bir radyal yol ağı, toplam 46.904 km ana yol, 3.497 km otoyol ve 344.000 km asfalt yoldan oluşur.[118] Londra'yı çevreleyen M25, dünyanın en büyük ve en işlek yan geçididir.[119] 2009'da Büyük Britanya'da toplam 34 milyon ruhsatlı araç vardı.[120]
Birleşik Krallık'taki demiryolu ağı, dünyadaki bu türden en eski ağdır. Sistem, Londra'dan ülkenin geri kalanına yayılan beş yüksek hızlı ana hattan (Batı Kıyısı, Doğu Kıyısı, Midland, Büyük Batı ve Büyük Doğu) oluşur ve bölgesel demiryolu hatları ve ana hatlardaki yoğun banliyö ağları ile zenginleştirilir. High Speed 1, operasyonel olarak ağın geri kalanından ayrıdır. Dünyanın ilk buharla çalışan yolcu demiryolu, 1825'te açılan Stockton ve Darlington Demiryolları idi. Beş yıldan kısa bir süre sonra, dünyanın ilk şehirlerarası demiryolu, Liverpool ve Manchester Demiryolları George Stephenson tarafından tasarlandı. Ağ, Viktorya döneminde yüzlerce ayrı şirketten oluşan bir patchwork olarak hızla büyüdü.[121]
Birleşik Krallık, Büyük Britanya'da 16.209 km ve Kuzey İrlanda'da 304 km demiryolu ağına sahiptir. Kuzey İrlanda'daki demiryolları, devlete ait Translink'in bir yan kuruluşu olan NI Demiryolları tarafından işletilmektedir. İngiltere'de, İngiliz Demiryolları ağı 1994 ile 1997 yılları arasında özelleştirildi ve bunu yolcu sayılarında hızlı bir artış izledi. İngiltere, kullanım yoğunluğunu, hizmet kalitesini ve güvenliği değerlendiren 2017 Avrupa Demiryolu Performans Endeksi'nde ulusal Avrupa raylı sistemleri arasında sekizinci sırada yer aldı.[122] HS2 Londra, Midlands, Kuzey ve İskoçya'yı birbirine bağlayan ve İngiltere'nin en büyük 10 şehrinden sekizi dahil olmak üzere 25'ten fazla istasyona hizmet veren ve yaklaşık 30 milyonu birbirine bağlayan yapım aşamasında olan yeni bir yüksek hızlı demiryoludur.[123] 2022'de açılan Crossrail, 15 milyar sterlinlik öngörülen maliyetiyle Avrupa'nın en büyük inşaat projesiydi.[124]
Büyük Britanya Demiryolları, 2023'ten itibaren Büyük Britanya'daki demiryolu taşımacılığını denetleyecek olan, devlete ait planlı bir kamu kuruluşudur. 2014'te Birleşik Krallık'ta 2,4 milyarı Londra'da olmak üzere 5,2 milyar otobüs yolculuğu gerçekleştirildi.[125] Kırmızı çift katlı otobüs, İngiltere'nin uluslararası alanda tanınan bir simgesi olarak popüler kültüre girdi.[126] Londra otobüs ağı, hafta içi her gün 6.800'den fazla tarifeli seferle, 700'den fazla farklı güzergahta yaklaşık altı milyon yolcu taşıyarak, onu dünyanın en kapsamlı ve Avrupa'nın en geniş otobüs sistemlerinden biri haline getirerek kapsamlıdır.
Ekim 2009'dan Eylül 2010'a kadar Birleşik Krallık havalimanları toplam 211,4 milyon yolcuya hizmet verdi.[127] O dönemde en büyük üç havalimanı Londra Heathrow Havalimanı (65,6 milyon yolcu), Gatwick Havalimanı (31,5 milyon yolcu) ve Londra Stansted Havalimanı (18,9 milyon yolcu) idi.[127] Başkentin 24 km batısında bulunan Londra Heathrow Havalimanı, uluslararası yolcu trafiği bakımından dünyada 1. sıradadır[128] ve Birleşik Krallık bayrak taşıyıcısı British Airways ile Virgin Atlantic'in merkezidir.[129]
Enerji
değiştir2006'da Birleşik Krallık, dünyanın dokuzuncu en büyük enerji tüketicisi ve 15'inci en büyük üreticisiydi. Birleşik Krallık, altı petrol ve gaz " süper büyüklerinden " ikisi - BP ve Shell dahil olmak üzere birçok büyük enerji şirketine ev sahipliği yapmaktadır.[130]
2013 yılında Birleşik Krallık günde 914 bin varil (varil/gün) petrol üretti ve 1.507 bin varil/gün tüketti.[131] Üretim şu anda düşüşte ve Birleşik Krallık 2005'ten beri net bir petrol ithalatçısıdır.[132] 2010'da Birleşik Krallık yaklaşık 3,1 milyar varil kanıtlanmış ham petrol rezervine sahipti, bu sayı ile Birleşik Krallık AB üye devletleri arasında en yüksek sayıya sahiptir.[131]
2009'da İngiltere, dünyanın 13. en büyük doğal gaz üreticisi ve AB'nin en büyük üreticisiydi.[133] Üretim şu anda düşüşte ve Birleşik Krallık 2004'ten beri net bir doğal gaz ithalatçısı.[133]
Kömür üretimi, 19. ve 20. yüzyıllarda İngiltere ekonomisinde önemli bir rol oynadı. 1970'lerin ortalarında yılda 130 milyon ton kömür üretildi ve 1980'lerin başına kadar 100 milyon tonun altına düşmedi. 1980'ler ve 1990'lar boyunca, endüstri önemli ölçüde küçüldü. 2011 yılında Birleşik Krallık 18,3 milyon ton kömür üretti.[132] 2005 yılında 171 milyon ton kanıtlanmış geri kazanılabilir kömür rezervine sahipti.[132] Birleşik Krallık Kömür Otoritesi, yer altı kömür gazlaştırma (UCG) veya " fracking" yoluyla 7 milyar ton ile 16 milyar ton arasında kömür üretme potansiyeli olduğunu belirtti,[134] ve İngiltere'nin mevcut kömür tüketimine dayalı olarak, bu tür rezervlerin 200 ila 400 yıl sürebileceğini belirtti.[135] Su tablasına giren kimyasallar ve evlere zarar veren küçük depremler konusunda çevresel ve sosyal kaygılar dile getirildi.[136]
1990'ların sonlarında, nükleer santraller Birleşik Krallık'taki toplam yıllık elektrik üretiminin yaklaşık yüzde 25'ine katkıda bulunuyordu, ancak eski santraller kapatıldığı ve eskimeyle ilgili sorunlar tesis mevcudiyetini etkilediği için bu oran kademeli olarak azaldı. 2012'de Birleşik Krallık, normalde elektriğinin yaklaşık yüzde 19'unu üreten 16 reaktöre sahipti. Reaktörlerden biri hariç tümü 2023 yılına kadar emekliye ayrılacak. Almanya ve Japonya'nın aksine İngiltere, yaklaşık 2018'den itibaren yeni nesil nükleer santraller inşa etmeyi planlıyor.[137]
Tüm yenilenebilir elektrik kaynaklarının toplamı, 2019'un üçüncü çeyreğinde Birleşik Krallık'ta üretilen elektriğin yüzde 38,9'unu sağladı ve 28,8TWh elektrik üretti.[138] Birleşik Krallık, rüzgar enerjisi için Avrupa'nın en iyi bölgelerinden biridir ve rüzgar enerjisi üretimi en hızlı büyüyen arzıdır; 2019'da Birleşik Krallık'ın toplam elektriğinin neredeyse yüzde 20'sini üretti.[139]
Su temini ve sanitasyon
değiştirBirleşik Krallık'ta iyileştirilmiş su temini ve sanitasyona erişim evrenseldir. Hanelerin yüzde 96,7'sinin kanalizasyon şebekesine bağlı olduğu tahmin ediliyor. Çevre Ajansı'na göre, Birleşik Krallık'ta umumi su temini için çekilen toplam su 2007'de günde 16.406 megalitre idi.[140]
İngiltere ve Galler'de su ve kanalizasyon hizmetleri, 10 özel bölgesel su ve kanalizasyon şirketi ve 13 çoğunlukla daha küçük özel "sadece su" şirketi tarafından sağlanmaktadır. İskoçya'da su ve kanalizasyon hizmetleri tek bir kamu şirketi olan Scottish Water tarafından sağlanmaktadır. Kuzey İrlanda'da su ve kanalizasyon hizmetleri de tek bir kamu kuruluşu olan Northern Ireland Water tarafından sağlanmaktadır.[141]
Demografi
değiştirBirleşik Krallık'ın demografik bilgileri, her 10 yılda bir düzenlenen nüfus sayımına dayanır.[142] 2011 nüfus sayımına göre Birleşik Krallık'ın toplam nüfusu 63.181.775 idi.[142] Avrupa'da Rusya, Almanya ve Fransa'da sonra Avrupa'nın dördüncü büyük nüfusa sahip olan Birleşik Krallık, dünyanın 22. en büyüğüdür.[142] Nüfus özellikle Londra ve İngiltere'nin güneydoğusunda yoğunlaşmıştır.[142]
1948'den bu yana Afrika, Karayipler ve Güney Asya'dan önemli miktarda göç ile birlikte nüfus yapısında önemli değişiklikler yaşanan Birleşik Krallık'ta nüfusunun yüzde 87,2'si 2011'de kendilerini beyaz olarak tanımladı.[142]
Diller
değiştir
Birleşik Krallık'ın fiilen resmî dili, aynı zamanda nüfusun %95'inin anadili olan İngilizcedir.[94] Nüfusun yaklaşık %19'u ise ana dil olarak Galce konuşmaktadır.[94]
İrlandaca ve İskoç Galcesini ana dil olarak konuşanların oranı da %1'den fazladır, bunun yanı sıra İngiltere'ye göç edenler tarafından Lehçe (546.000 kişi), Pencapça, Urduca, Bengalce, Hintçe ve Guceratça ana dil olarak konuşulur.[94]
Ayrıca Birleşik Krallık'ta konuşulan Kernevekçe, İskoçça[94] ve Ulster İskoççası tehlike altındadır.[94]
İngiltere'de öğrencilerin 14 yaşına kadar ikinci bir dil öğrenmeleri zorunludur.[29] Fransızca ve Almanca, İngiltere ve İskoçya'da en yaygın olarak öğretilen iki ikinci dildir.[94]
Galler'deki tüm öğrencilere 16 yaşına kadar ikinci dil olarak Galce öğretilir ya da birinci dil olarak Galce öğretilir. [29]
Din
değiştir
İngiltere Kilisesi (Church of England), İngiltere'de yerleşik kilisedir.[29] Birleşik Krallık Parlamentosu'nda bir temsili vardır ve İngiliz hükümdarı onun Yüksek Valisidir.[145] İskoçya'da İskoçya Kilisesi (Church of Scotland, İskoçça (Cermen dili): The Scots Kirk), ulusal kilise olarak tanınır.[145] Devlet kontrolüne tabi değildir ve İngiliz hükümdarı, tahta çıktığında "Protestan Dinini ve Presbiteryen Kilisesi Hükümetini sürdürmek ve korumak" için yemin etmesi gereken sıradan bir üyedir.[29] Galler Kilisesi 1920'de feshedildi[29] ve İrlanda Kilisesi 1870'te İrlanda'nın bölünmesinden önce feshedildiğinden, Kuzey İrlanda'da günümüzde yerleşik bir kilise yoktur.[29]
İngiltere tarihinde görülen din anlaşmazlıkları ve bölünmeler ve özellikle İkinci Büyük Uyanış ile beraber yüzünden halk arasında çeşitli Hristiyan mezhep ve tarikatları gelişmişse de hâkim olan inanç Protestanlığın Anglikan koludur.[29]
Hristiyanlığın biçimleri, şu anda Birleşik Krallık olan bölgede 1400 yıldan fazla bir süredir dini yaşama egemen olmuştur.[29] 20. yüzyılın ortalarından bu yana düzenli kiliseye katılım çarpıcı bir şekilde düşerken göç ve demografik değişim diğer inançların, özellikle de İslam'ın gelişmesine katkıda bulunmuştur.[29] Bu, bazı yorumcuların Günümüzde Birleşik Krallık, çok inançlı, sekülerleşmiş ya da Hristiyanlık sonrası bir toplumdur.[29]
2011 nüfus sayımına göre Birleşik Krallık'ın nüfusunun yaklaşık %59,5'i Hristiyan, %4,4'ü Müslüman, %1,3'ü Hindu, %2'si ise diğer dinlere mensuptur.[146] Dini inancı olmayanların oranı %25,7 iken dini düşüncesini belirtmeyenlerin oranı da %7,2'dir.[147]
2018 verilerine göre Hristiyanların yüzde 62'sinin Anglikan, yüzde 13,5'inin Katolik, yüzde 6'sının Presbiteryen ve yüzde 3,4'ünün Metodist olduğu tahmin edilmektedir.[29]
-
Woking'deki Şah Cihan Camii -
-
Wells'deki Wells Katedrali -
Londra'daki Neasden Hindu Tapınağı
Göç
değiştirBirleşik Krallık art arda gelen göç dalgaları yaşamıştır. O zamanlar Birleşik Krallık'ın bir parçası olan İrlanda'daki Büyük Kıtlık, belki bir milyon insanın Büyük Britanya'ya göç etmesiyle sonuçlandı. 19. yüzyıl boyunca İngiltere ve Galler'de 28.644 Alman göçmenden oluşan küçük bir nüfus oluştu. Londra bu nüfusun yaklaşık yarısını elinde tutuyordu ve Manchester, Bradford ve başka yerlerde başka küçük topluluklar vardı. Alman göçmen topluluğu, Rus Yahudilerinden sonra ikinci olan 1891 yılına kadar en büyük gruptu.[148] 1881'den sonra Rus Yahudileri şiddetli zulümlere maruz kaldı ve 1914'e kadar yaklaşık 2.000.000 kişi Rus İmparatorluğu'nu terk etti. Yaklaşık 120.000 kişi Britanya'ya kalıcı olarak yerleşti ve Britanya Adaları dışından en büyük etnik azınlık haline geldi;[149] bu nüfus 1938'de 370.000'e yükseldi.[150] II. Dünya Savaşı'nın sonunda Polonya'ya dönemeyen 120.000'den fazla Polonyalı gazi kalıcı olarak Birleşik Krallık'ta kaldı.[151] İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, birçok insan, imparatorluğun bir mirası olarak veya işgücü kıtlığı nedeniyle Karayipler ve Hint Yarımadası'ndaki kolonilerden ve eski kolonilerden göç etti.[152] 1841'de İngiltere ve Galler nüfusunun yüzde 0,25'iyabancı bir ülkede doğmuş, 1901'de %1,5'e,[150] 1931'de %2,6'ya ve 1951'de %4,4'e yükselmiştir.[153]
2014'te net göç artışı 318.000 oldu: Göç, 2013'teki 526.000'den 641.000'e yükselirken, bir yıldan fazla bir süre için ayrılan göçmenlerin sayısı 323.000 oldu.[154] Son zamanlardaki bir göç eğilimi, A8 ülkeleri olarak bilinen Doğu Avrupa'daki yeni AB üye devletlerinden işçilerin gelişi olmuştur.[155] 2011'de, yeni AB üye devletlerinin vatandaşları göçmenlerin yüzde 13'ünü oluşturuyordu.[156] Birleşik Krallık, Ocak 2007'de AB'ye katılan Romanya ve Bulgaristan vatandaşlarına geçici kısıtlamalar uyguladı.[157] Eşitlik ve İnsan Hakları Komisyonu için Göç Politikası Enstitüsü tarafından yürütülen araştırma Mayıs 2004 ile Eylül 2009 arasında, çoğu Polonyalı olmak üzere 1,5 milyon işçinin yeni AB üye ülkelerinden Birleşik Krallık'a göç ettiğini öne sürüyor. Birçoğu daha sonra eve döndü ve Birleşik Krallık'taki yeni üye devletlerin vatandaşlarının sayısında net bir artışla sonuçlandı.[158] Birleşik Krallık'ta 2000'lerin sonundaki durgunluk, Polonyalıların Birleşik Krallık'a göç etmesi için ekonomik teşviki azalttı,[159] göçü geçici ve döngüsel hale getirdi. Birleşik Krallık'ta yabancı uyruklu insanların oranı, diğer birçok Avrupa ülkesinin biraz altında kalıyor.[160]
1991 ile 2001 arasındaki nüfus artışının yaklaşık yarısını göçmenlerin gelişleri ve Birleşik Krallık'ta doğan çocukları oluşturduğundan, göç şimdi artan bir nüfusa katkıda bulunuyor.[161] 2015'te yayınlanan resmi istatistiklere göre net göçün 2009'dan 2010'a yüzde 21 artarak 239.000'e çıktığını bildirdi.[162][163]
2013 yılında yaklaşık 208.000 yabancı uyruklu, 1962'den bu yana en yüksek sayı olan İngiliz vatandaşı olarak vatandaşlığa alındı. Bu rakam 2014'te yaklaşık 125.800'e düştü. 2009 ile 2013 arasında, yıllık verilen ortalama İngiliz vatandaşlığı 195.800 idi. 2014 yılında vatandaşlığa alınanların en yaygın önceki uyrukları Hindistan, Pakistan, Filipinler, Nijerya, Bangladeş, Nepal, Çin, Güney Afrika, Polonya ve Somali idi.[164] Birleşik Krallık'ta kalıcı ikamet izni veren ancak vatandaşlık sağlamayan yerleşim hibelerinin toplam sayısı[165] 2013'te yaklaşık 154.700 idi ve önceki iki yıldan daha yüksekti.[164]
2008'de İngiliz Hükûmeti, İskoç Hükûmeti'nin Yeni Yetenek Girişimi de dahil olmak üzere eski planların yerini almak üzere Avrupa Ekonomik Alanı dışından göç için puana dayalı bir göçmenlik sistemi başlattı.[166] Haziran 2010'da, Nisan 2011'de kalıcı bir üst sınır getirilmeden önce başvuruları caydırmak amacıyla AB dışından göçe geçici bir sınır getirildi.[167]
Göç, 19. yüzyılda İngiliz toplumunun önemli bir özelliğiydi. 1815 ile 1930 arasında İngiltere'den yaklaşık 11,4 milyon ve İrlanda'dan 7,3 milyon insan göç etti. Tahminler, 20. yüzyılın sonunda yaklaşık 300 milyon İngiliz ve İrlanda kökenli insanın kalıcı olarak dünya çapında yerleştiğini gösteriyor,[168] Bugün en az 5,5 milyon Birleşik Krallık doğumlu insan yurt dışında yaşıyor,[169][170] en çok yaşadıkları yerler ise özellikle Avustralya, İspanya, Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada'dır.[169][171]
Eğitim
değiştir.jpg)
.jpg)
Birleşik Krallık'ta eğitim, her ülkenin ayrı bir eğitim sistemine sahip olduğu, devredilmiş bir konudur.[172] İngiltere'de evrensel olarak ücretsiz devlet eğitimi, 1870 ile 1944 yılları arasında parça parça uygulanmaya başlandı.[172] İskoçya'da ise zorunlu eğitim için ilk kez 1496'da yasa çıkardı.[94]
Birleşik Krallık'ta 5 ila 16 yaş arasında eğitim zorunludur. Öğrencilerin %93'ü devlet okullarında ücretsiz eğitim görürler.[94] Devlet okulları seçici dilbilgisi okulları (grammar school) ya da seçici olmayan kapsamlı okullara (comprehensive school) ayrılır.[94] İngiltere'de ayrıca bağımsız okullar (independent school) (bazıları kendilerine public school olarak adlandırılır) ve evde eğitim geleneği vardır.[94]
İngiltere'deki bütün devlet okullarında Millî Müfredat (National Curriculum) uygulanır.[94] Akademi ve özel okullar, Millî Müfredat'ı takip etmek zorunda değildirler.[94]
İngiltere'de 130 civarında üniversitenin[172] her biri öğrenci kabul politikasını kendi belirler.[94] Genelde aranan kriter (GCE A-level) sertifikasıdır.[94]
Üniversiteleri dünya sıralamasında üst sıradadır.[94] Ünlü okulları arasında Dünya üniversitelerinin akademik sıralamasında 3. olan Cambridge Üniversitesi, 7. olan Oxford Üniversitesi 17. olan University College London ve 38. olan Edinburgh Üniversitesi, King's College London ve Londra Üniversitesi bulunmaktadır.[94]
Yükseköğretim sistemi, önlisans (undergraduate), lisans (graduate) ve lisansüstü-doktora (master-postgraduate) şeklinde ayrılmaktadır.[94] Lisans öğretimi normal olarak üç yıl devam etmektedir.[94] Yüksek lisans programları ise çoğunlukla 12 aylıktır. Doktora ise en az üç yıl sürmektedir.[94]
Bir hükûmet komisyonunun 2014'teki raporu, özel eğitimli kişilerin Birleşik Krallık'taki genel nüfusun yüzde 7'sini oluşturduğunu, ancak en üst düzey mesleklerin çok daha büyük yüzdelerini oluşturduğunu, alıntı yapılan en uç vakanın kıdemli yargıçların yüzde 71'ini oluşturduğunu ortaya koydu.[173]
Galler Hükûmeti Eğitim Bakanı Galler'deki eğitimden sorumludur.[94] Önemli sayıda Galli öğrenci ya tamamen ya da büyük ölçüde Gal dilinde eğitim görmektedir; Galce dersleri 16 yaşına kadar herkes için zorunludur.[94]
Sağlık
değiştir.JPG)
Birleşik Krallık'ta sağlık hizmetleri, 1948'de oluşturulan Ulusal Sağlık Sistemi'ne (National Health Services, NHS) dayalıdır.[175][176] Kamu sağlık hizmetleri, ödeme kabiliyetine bakılmaksızın Birleşik Krallık'ta daimi ikamet eden herkese (vatandaş ya da kalıcı oturma izni olan kimselere) sağlanır ve genel vergilendirmeden ödenerek çoğunlukla ihtiyaç anında ücretsizdir.[176]
Ulusal Sağlık Sistemi, devletin sağlık ve eğitim hizmetlerini karşılaması gerektiği görüşünü 1942'de Beveridge Raporu'nda[177][81] ortaya koyan William Henry Beveridge'in girişimi yüzünden Beveridge temelli sağlık modeli olarak adlandırılır.[81] Sağlık hizmetlerinin büyük bir kısmı, sorumluluğu 1919'da kurulan Sağlık Bakanlığı'na (Department of Health and Social Care, DHSC) aittir.[176] Bununla birlikte Thatcher hükûmeti döneminden başlayarak özel sektör kuruluşları da sağlık hizmet sunumuna katılım göstermektedir.[81]
NHS, politik iktidarların kendine has politikalarıyla zaman içerisinde değişim yaşamıştır. 1950-1960'lı yıllarda tamamen kamu tarafından güçlü olan sendikalar tarafından kötüleşmiş ve özellikle bekleme süreleri epey uzamıştır.[178] 1979'da Margaret Thatcher'ın Muhafazakâr hükûmetinin reformlarıyla vatandaşların uzun bekleme listelerine dayanarak istedikleri takdirde özel sigorta almalarına izin verilmiş[179] ve yeni denetim rejimleri uygulamaya konulmuştur.[180]
Thatcher, 1985 yılında ABD'li ekonomist Alan Enthoven'ı getirerek sağlık hizmetinde rekabeti arttıran politikalar izlemiştir.[176][181][81] Piyasa güçleriyle artan rekabet sayesinde vergiler hızla düşmüş[181] [81][176] ve NHS'den daha uygun maliyet sağlayabilen ve kâr amacı güden şirketler sisteme dahil olmuş ve bekleme sürelerinde ortalama %70'e yakın kazanımlar yaşanmıştır.[182][183][184]
Kültür
değiştirYazarlar
değiştirDünyanın en sevilen kurgusal karakterlerinden ve ünlü yazarlarından bazılarına ev sahipliği yapan Birleşik Krallık, Agatha Christie, J. K. Rowling, J. R. Tolkien ve Ian McEwan gibi çok satan yazarlara ev sahipliği yapmıştır.[185]
Britanya edibiyatında öne çıkan yazarlar arasında Orta Çağ'dan Geoffrey Chaucer,[186] roman türünde Alexander Pope,[186] Charles Dickens,[186] Daniel Defoe,[186] Geoffrey Chaucer,[186] Jane Austen,[186] Elizabeth Gaskell,[185] Charlotte Brontë,[186] Emily Brontë[186]; şiirde Lord Byron,[186] George Eliot,[186] John Keats,[186] John Milton,[186] Samuel Johnson,[186] Samuel Taylor Coleridge,[186] Jonathan Swift,[186] William Blake,[186] William Wordsworth[186] ve John Keats[186]; felsefede Mary Wollstonecraft,[187] Jeremy Bentham,[186] John Locke,[188] Thomas Hobbes,[188] David Hume,[188] Ludwig Wittgenstein,[189] Francis Bacon,[185] George Berkeley,[188] Adam Smith,[190] John Stuart Mill[188] ve Bertrand Russell[188]; psikoanalizde Donald Winnicott,[191] Melanie Klein,[191] Anna Freud[191] ve Wilfred Bion[191]; hukukta Walter Bagehot,[192] William Blackstone,[193] Frederic William Maitland[192] ve Albert Venn Dicey[193]; ekonomide John Maynard Keynes,[190] John Hicks,[190] Arthur Cecil Pigou,[190] Thomas Robert Malthus[194] ve Friedrich Hayek[190] öne çıkar.
.jpg)
.jpg)
Müzik
değiştir
Bhangra'dan Britpop'a, prog'dan punk'a ve metalden grime'a, İngiliz sanatçılar çeşitli bir müzik sahnesi yarattılar.[195]
Birleşik Krallık'tan ve ondan önce gelen ülkelerden önemli klasik müzik bestecileri arasında William Byrd, Henry Purcell, Sir Edward Elgar, Gustav Holst, Arthur Sullivan, Ralph Vaughan Williams ve George Frideric Handel yer alır.[195] Britten, modern İngiliz operasının öncüsü.[195] Sir Harrison Birtwistle, yaşayan en önemli bestecilerden biridir.[195] İngiltere ayrıca BBC Senfoni Orkestrası ve Londra Senfoni Korosu gibi dünyaca ünlü senfonik orkestralara ve korolara da ev sahipliği yapmaktadır.[195] Önemli şefler arasında Sir Simon Rattle, Sir John Barbirolli ve Sir Malcolm Sargent bulunmaktadır.[195] Önemli film müziği bestecilerinden bazıları John Barry, Clint Mansell, Mike Oldfield, John Powell, Craig Armstrong, David Arnold, John Murphy, Monty Norman ve Harry Gregson-Williams'dır.[195] Andrew Lloyd Webber ise üretken bir müzikal tiyatro bestecisidir.
Grove Dictionary of Music and Musicians'a göre, "pop müzik" terimi İngiltere'de 1950'lerin ortalarında rock and roll'un "yeni gençlik müziği" ile kaynaşmasını tanımlamak için ortaya çıktı.[195] Sonraki yıllarda, Britanya, hard rock, art rock, Heavy metal,[195] Space metal,[195] glam rock,[195] new wave,[195] Gotik rock,[195] ve ska punk'ın gelişiminde geniş ölçüde rol aldı. Rock müziğin yanı sıra İngiliz sanatçılar dubstep'i yarattı.[196]
Beatles, 1 milyardan fazla uluslararası satış hacmine sahiptir ve popüler müzik tarihindeki en çok satan gruptur.[195] Son 50 yılda popüler müziği etkilemiş olan diğer önde gelen İngiliz yazarlar arasında, tümü dünya çapında 200 milyon ya da daha fazla rekor satışına sahip olan The Rolling Stones, Pink Floyd, Queen, Led Zeppelin, Bee Gees ve Elton John bulunmaktadır.[195] Uluslararası başarıya sahip olan daha yeni İngiliz müzik grupları arasında George Michael, Oasis, Spice Girls, Radiohead, Coldplay, Arctic Monkeys, Robbie Williams, Amy Winehouse, Adele, Ed Sheeran, One Direction ve Harry Styles yer alır.[195]
Görsel sanatlar
değiştir.jpg)
Birleşik Krallık'ta tarihî olarak etkili olan Püritenler'in resme karşı çıkması nedeniyle, İngiliz görsel sanatları geç gelişmiştir.[197] Başlıca İngiliz sanatçılar şunlardır: Romantikler'den John Constable,[198] J. M. W. Turner,[198] John Robert Cozens,[198] John Ruskin,[198] William Blake[198] ve Samuel Palmer[198]; Ön Raffaelocular'dan William Holman Hunt,[198] John Everett Millais,[198] Dante Gabriel Rossetti,[198] Ford Madox Brown[198] ve Arthur Hughes[198]; portre ressamları Sir Joshua Reynolds[198] ve Lucian Freud[198]; peyzaj sanatçıları Thomas Gainsborough[198] ve L. S. Lowry[198]; Aksiyon resminin öncüsü William Green ve Robyn Denny[197]; Arts and Crafts akımının öncüsü William Morris[197]; figüratif ressam Francis Bacon[198]; Pop sanatçıları Allen Jones, Peter Phillips,[197] David Hockney,[197] Eduardo Luigi Paolozzi,[197] Richard Smith,[197] Peter Blake[198] ve Richard Hamilton; "Genç İngiliz Sanatçılar" ile ilişkilendirilen Damien Hirst, Chris Ofili, Rachel Whiteread,[197] Tracey Emin, Mark Wallinger, Steve McQueen, Sam Taylor-Wood ve Chapman Brothers, İngiliz görsel sanatının daha iyi bilinen üyeleri arasındadır.[197]
Birleşik Krallık'taki önemli sanat galerileri arasında Rubens, Velázquez, Monet ve Van Gogh gibi ustaların dünyanın en ünlü tablolarından bazılarına ev sahipliği yapan National Gallery, Ulusal Portre Galerisi, J. M. W. Turner'ın karamsar tablolarına ev sahipliği yapan Tate Britain ve 20. ve 21. yüzyılın en önemli sanatçılarından Pablo Picasso, Salvador Dalí, Mark Rothko'nun tablo ve heykellerini içeren ve Birleşik Krallık'taki en çok ziyaret edilen sanat galerisi olan Tate Modern bulunmaktadır.[197]
Londra dışındaki sanat müzelerinin arasında dünyanın en iyi Ön Raffaelocu koleksiyonuna ev sahipliği yapan Birmingham Museum and Art Gallery, büyük bir 20. yüzyıl İngiliz sanat koleksiyonu olan Leeds Art Gallery, Liverpool'daki Walker Art Gallery, Glasgow'da Glasgow Ekolü ve İskoç Renk Hareketi'nin en iyi eserlerine ev sahipliği yapan Kelvingrove Sanat Galerisi ve Müzesi ve Manchester'daki The Lowry öne çıkar.[197]
Medya
değiştir.jpg)
Londra'daki Broadcasting House, BBC'nin merkezi, dünyanın en eski ve en büyük yayıncısıdır.[29]
Ölüm Korkusu ve Gizli Teşkilat'ı yönetmesiyle tanınan Alfred Hitchcock ve Arabistanlı Lawrence ve Kwai Köprüsü'nü yönetmesiyle tanınan David Lean, tüm zamanların eleştirmenlerce ençok beğenilenleridir.[29]
Dış Bağlantılar
değiştir- Birleşik Krallık Resmî İnternet Sitesi 20 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Notlar
değiştir- ^ İngilizce: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland; Galce: Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon; İrlandaca: Ríocht Aontaithe na Breataine Móire agus Thuaisceart Éireann; İskoçça (Cermen dili): Unitit Kinrick o Great Breetain an Northren Irland; İskoçça (Kelt dili): Rìoghachd Aonaichte Bhreatainn Mhòir agus Èireann a Tuath; Kernevekçe: Rywvaneth Unys Breten Veur ha Kledhbarth Iwerdhon
Kaynakça
değiştir- ^ "Welsh Language Act 1993". Office of Public Sector Information. 7 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2007.
- ^ "Gaelic Language (Scotland) Act 2005". Office of Public Sector Information. 7 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2007.
- ^ "European Charter for Regional or Minority Languages". Scottish Executive. 18 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2007.
- ^ "Demographic Yearbook – Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density" (PDF). United Nations Statistics Division. 2012. 26 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2015.
- ^ "U.K. Population (2023) - Worldometers". worldometers.info. 27 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2023.
- ^ "2011 UK censuses". Office for National Statistics. 31 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2012.
- ^ a b c d e "Uluslararası Para Fonu 2023 GYSİH Tahminleri". Dünya Ekonomi Tahmini. Uluslararası Para Fonu. 10 Ekim 2023.
- ^ "Gini coefficient of equivalised disposable income - EU-SILC survey". ec.europa.eu. Eurostat. 8 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2020.
- ^ a b "Human Development Report 2023/2024" (PDF) (İngilizce). Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı. 13 Mart 2024. 13 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa Wright 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z Loughlin 2013.
- ^ Ferguson 2004.
- ^ a b c d e f Aves 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Cannon 2002.
- ^ a b Cunliffe 2003.
- ^ Wilson 2002.
- ^ a b c d e f Guy 2013.
- ^ Guy, 2013 & 99, 100, 129.
- ^ a b c d e f g h i Jackson 2013.
- ^ a b Ave 2020.
- ^ Morrill 2000.
- ^ "Articles of Union with Scotland 1707". UK Parliament. 8 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2008.; "Acts of Union 1707". UK Parliament. 27 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2011.; {"Treaty (act) of Union 1706". Scottish History online. 27 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2011.
- ^ Morgan, Kenneth (2007). Slavery and the British Empire: From Africa to America. Oxford University Press, USA. s. 12. ISBN 978-0-19-156627-1. 28 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
- ^ Morgan, Kenneth (2007). Slavery and the British Empire: From Africa to America. Oxford University Press, US. s. 15. ISBN 978-0-19-156627-1. 28 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
- ^ Sailing against slavery 3 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. BBC Devon. 2007.; Lovejoy, Paul E. (2000). Transformations in Slavery: A History of Slavery in Africa (2ci bas.). New York: Cambridge University Press. s. 290. ISBN 978-0-521-78012-4.
- ^ Library of Congress, The Impact of the American Revolution Abroad 28 Mart 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 73.
- ^ "The Act of Union". Act of Union Virtual Library. 15 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2006.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag Brown 2018.
- ^ Tellier, L.-N. (2009). Urban World History: an Economic and Geographical Perspective. Quebec: PUQ. p. 463. 978-2-7605-1588-8.
- ^ Sondhaus, L. (2004). Navies in Modern World History. London: Reaktion Books. p. 9. 978-1-86189-202-7
- ^ Porter, Andrew (1998). The Nineteenth Century, The Oxford History of the British Empire Volume III. Oxford University Press. s. 332. ISBN 978-0-19-924678-6.
- ^ "The Workshop of the World". BBC History. 15 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2013.
- ^ Benn, David Wedgwood (Mart 2012). "The Crimean War and its lessons for today". International Affairs (dergi). 88 (2). Oxford University Press. ss. 387-391. doi:10.1111/j.1468-2346.2012.01078.x. JSTOR 41428613.
- ^ Nordisk familjebok (1913), s. 435 9 Aralık 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (in Swedish)
- ^ Şablon:Kitapkaynağık; Marshall, P.J. (1996). The Cambridge Illustrated History of the British Empire. Cambridge University Press. ss. 156-157. ISBN 978-0-521-00254-7. 16 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2020.
- ^ Tompson, Richard S. (2003). Great Britain: a reference guide from the Renaissance to the present. New York: Facts on File. s. 63. ISBN 978-0-8160-4474-0.
- ^ Fromkin, David (1980). "The Great Game in Asia". Foreign Affairs. 58 (4). ss. 936-951. doi:10.2307/20040512. ISSN 0015-7120. JSTOR 20040512. 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023.
- ^ Hosch, William L. (2009). World War I: People, Politics, and Power. America at War. New York: Britannica Educational Publishing. s. 21. ISBN 978-1-61530-048-8.
- ^ Zarembka, Paul (2013). Contradictions: Finance, Greed, and Labor Unequally Paid. Emerald Group Publishing. ISBN 978-1-78190-670-5. 28 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2020.
- ^ Sophia A. Van Wingerden, The women's suffrage movement in Britain, 1866–1928 (1999) ch 1.
- ^ İngiltere ve Birinci Dünya Savaşı. Turner. 1988. s. 22-35. ISBN 978-0-04-445109-9.
- ^ a b c Westwell, I.; Cove, D. (eds) (2002). History of World War I, Volume 3. London: Marshall Cavendish. pp. 698, 705. 978-0-7614-7231-5.
- ^ a b Birinci Dünya Savaşı Tarihi, Cilt 3. Westwell, I. Cove D Marshall Cavendish. 2002. s. 698-705.
- ^ İngiltere ve Birinci Dünya Savaşı. Abingdon: Routledge. Turner, J. 1988. s. 41.
- ^ "100 years of radio since Marconi's big breakthrough". Ofcom (İngilizce). 15 Haziran 2020. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ Linfoot, Matthew. "History of the BBC: The origins of BBC Local Radio". BBC. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2022.
- ^ "History of the BBC: 1920s". BBC (İngilizce). 26 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2022.
- ^ SR&O 1921, No. 533, 3 Mayıs 1921.
- ^ SR&O 1921/533 of 3 May 1921.
- ^ "The Anglo-Irish Treaty, 6 December 1921". CAIN Web Service. 23 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ Britanya'da Kapitalizm, Kültür ve Gerileme, 1750–1990. Rubinstein, WD. Abingdon: Routledge. 2004. s. 11. ISBN 978-0-415-03719-8.
- ^ Rubinstein, W.D. (2004). Capitalism, Culture, and Decline in Britain, 1750–1990. Abingdon: Routledge. p. 11. 978-0-415-03719-8.
- ^ a b Edgerton, David. Britain's War Machine (İngilizce). 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ Septimus H. Paul (2000). Nuclear Rivals: Anglo-American Atomic Relations, 1941–1952. Ohio State U.P. ss. 1-5. ISBN 978-0-8142-0852-6.
- ^ "Minutes of a Meeting of the Combined Policy Committee, Washington, July 4, 1945". United States Department of State. 18 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2017.
- ^ Broadberry, Stephen; Howlett, Peter (1998). "The United Kingdom: 'Victory at all costs'". Harrison, Michael (Ed.). The economics of World War II: Six great powers in international comparison (PDF). Cambridge University Press. s. 69. 12 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Kasım 2023.
- ^ Doenecke, Justus D.; Stoler, Mark A. (2005). Debating Franklin D. Roosevelt's Foreign Policies, 1933-1945 (İngilizce). Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-8476-9416-7. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "The "Special Relationship" between Great Britain and the United States Began with FDR. - Roosevelt Institute". web.archive.org. 25 Ocak 2018. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Britain to make its final payment on World War II loan from U.S. - Business - International Herald Tribune". The New York Times (İngilizce). 28 Aralık 2006. ISSN 0362-4331. 20 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ İşçi Partisi kapsamındaki fikirler ve politikalar, 1945–1951: Yeni bir Britanya İnşa Etmek. Martin Francis. Manchester Üniversitesi Yayınları. s. 225-233. ISBN 978-0-7190-4833-3.
- ^ Lee, Stephen J. (1996). Aspects of British political history, 1914-1995. Library Genesis. London ; New York : Routledge. ISBN 978-0-415-13102-5.
- ^ Larres, Klaus (12 Mart 2009). A Companion to Europe Since 1945 (İngilizce). Wiley. ISBN 978-1-4443-0861-7. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Commonwealth Secretariat - Country Profiles". web.archive.org. 6 Mayıs 2013. 6 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 16 Eylül 2018. 2 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ Julios, Dr Christina (28 Aralık 2012). Contemporary British Identity: English Language, Migrants and Public Discourse (İngilizce). Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1-4094-9121-7. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ 1945'ten beri İngiliz siyaseti. Peter Dorey. Oxford: Blackwell. s. 164-223. ISBN 978-0-631-19075-2.
- ^ "HE educators | Pearson UK". www.pearson.com (İngilizce). 15 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ Birliği Yeniden Düzenlemek: Birleşik Krallık'ta Yetki Devri ve Anayasal Değişiklik. Michael Keating. Publius: Federalizm Dergisi. 28 (1). 1998. s. 217-234.
- ^ "The inside story of how Tony Blair led Britain to war in Iraq". The Independent (İngilizce). 5 Temmuz 2016. 4 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Military action alone will not save Libya | Financial Times | Ghostarchive". ghostarchive.org. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "United Kingdom country profile". BBC News (İngilizce). 10 Mayıs 2012. 3 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Scottish independence referendum - Results - BBC News". www.bbc.co.uk. 18 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ Witte, Griff; Adam, Karla; Balz, Dan (24 Haziran 2016). "In stunning decision, Britain votes to leave the E.U." Washington Post (İngilizce). ISSN 0190-8286. 30 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "England Summary | Coronavirus (COVID-19) in the UK". coronavirus.data.gov.uk (İngilizce). 14 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Coronavirus and the impact on output in the UK economy - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Coronavirus: UK economy could be among worst hit of leading nations, says OECD". BBC News (İngilizce). 10 Haziran 2020. 18 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "Queen Elizabeth II has died". BBC News (İngilizce). 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ "King Charles III, the new monarch". BBC News (İngilizce). 8 Eylül 2022. 20 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2023.
- ^ a b c d e Aves 2021.
- ^ a b c d e f Morgan 2000.
- ^ a b c d e Middleton 2012.
- ^ a b c d e Price 2015.
- ^ "England - Profile" (İngilizce). 12 Aralık 2011. 15 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b c "United Kingdom - Atlapedia® Online". www.atlapedia.com. 22 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Facts, Information and Map of Scotland : Official online Gateway to Scotland". web.archive.org. 21 Haziran 2008. 21 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "The complete guide to the... Scottish Islands". The Independent (İngilizce). 31 Mayıs 2000. 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Highland Boundary Fault from The Gazetteer for Scotland". The Gazetteer for Scotland (İngilizce). 16 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Great Britain's Tallest Mountain Is Taller | Blog". www.ordnancesurvey.co.uk (İngilizce). 21 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Ben Nevis Weather | Weather Forecast for Ben Nevis, Fort William, Highlands of Scotland". web.archive.org. 10 Mayıs 2012. 24 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Profile: Wales" (İngilizce). 11 Ocak 2012. 26 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "The British Cartographic Society > How long is the UK coastline?". web.archive.org. 22 Mayıs 2012. 22 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "CAIN: Background Information on Northern Ireland Society - Geography". cain.ulster.ac.uk. 23 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Houston 2008.
- ^ "The Government, Prime Minister and Cabinet". Public services all in one place. Directgov. 21 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
- ^ "The Cabinet Manual" (PDF). gov.uk. 11 Ekim 2011. s. 21. 15 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021.
- ^ "The Cabinet Manual" (PDF). gov.uk. 11 Ekim 2011. s. 7. 15 Nisan 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2021.
- ^ Norton, Philip (2020). Governing Britain: Parliament, Ministers and Our Ambiguous Constitution. Manchester University Press. s. 130. ISBN 9781526145451.
- ^ "Welcome to the national site of the Government Office Network". Government Offices. 6 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2008.
- ^ "A short history of London government". Greater London Authority. 21 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2008.
- ^ "STV in Scotland: Local Government Elections 2007" (PDF). Political Studies Association. 22 Şubat 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2008.
- ^ a b "Unitary authorities". Welsh Government. 2014. 10 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2015.
- ^ a b c d Mulholland 2020.
- ^ Ave 2020, s. 668.
- ^ Tomlin 2021, s. 133.
- ^ "London GDP 2019". Statista (İngilizce). 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021.
- ^ Shalchi, Ali; Rhodes, Chris; Hutton, Georgina (24 Eylül 2021). "Financial services: contribution to the UK economy". 21 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021.
- ^ "London: semi detached dwelling price by borough 2021". Statista (İngilizce). 24 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021.
- ^ a b O'Neill, Aaron. "United Kingdom - Distribution of GDP across economic sectors 2020". Statista (İngilizce). 25 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021.
- ^ Rizzo, Michael. "IMF BoP IIP UK gross external debt NSA £m - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. Office for National Statistics. 23 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021.
- ^ a b c Principe 2011.
- ^ a b c d e f Allen 2017.
- ^ a b c d e Brock 2016.
- ^ a b Benton 2008.
- ^ Blundell 2015.
- ^ a b c d Dodgson 2018.
- ^ a b c d Dasgupta 2016.
- ^ "Birleşik Krallık". 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ Moran, Joe (2005). Reading the everyday. Library Genesis. Milton Park, Abingdon, Oxon ; New York : Routledge. ISBN 978-0-415-31708-5.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 16 Aralık 2010. 16 Aralık 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 10 Mart 2016. 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "The 2017 European Railway Performance Index". BCG Global (İngilizce). 8 Ocak 2021. 27 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "What is HS2". HS2 (İngilizce). 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Crossrail's tunnelling machines unveiled". BBC News (İngilizce). 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Bus statistics". GOV.UK (İngilizce). 28 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Quick Loans Online with Same Day Payout | Quick Loans Express". QuickLoansExpress (İngilizce). 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 4 Mayıs 2012. 5 Haziran 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Heathrow 'needs a third runway'" (İngilizce). 25 Haziran 2008. 31 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "BMI being taken over by Lufthansa" (İngilizce). 29 Ekim 2008. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Let the battle begin over black gold". www.telegraph.co.uk. 3 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b "International - U.S. Energy Information Administration (EIA)". www.eia.gov. 4 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". web.archive.org. 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b "Birleşik Krallık Doğal Gaz". web.archive.org. 16 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 4 Ocak 2009. 4 Ocak 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Expert predicts 'coal revolution'" (İngilizce). 16 Ekim 2007. 26 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Fracking: Concerns over gas extraction regulations". BBC News (İngilizce). 20 Mart 2012. 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Nuclear Power in the United Kingdom |UK Nuclear Energy". web.archive.org. 14 Şubat 2013. 14 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Birleşik Krallık Yenilenebilir Enerji Kaynakları 3. Çeyrek 2019" (PDF). 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "2019 saw the rise of wind power and the collapse of coal". The Independent (İngilizce). 9 Ocak 2020. 16 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Environment Agency - Abstractions from all surface waters and groundwater". web.archive.org. 25 Kasım 2009. 25 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "About - Northern Ireland Water". www.niwater.com. 10 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b c d e f "2011 Census - Built-up areas". ONS. 21 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2013.
- ^ "NRS – Background Information Settlements and Localities" (PDF). National Records of Scotland. 6 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2023.
- ^ a b Houston 2009.
- ^ "2011 Census - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. Office for National Statistics. 11 Ekim 2013. 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021.
- ^ "British Social Attitudes: Religion - Identity, behaviour and belief over two decades" (PDF). The National Centre for Social Research. 11 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2020.
- ^ Panayi, Panikos (1 Temmuz 1996). Germans in Britain Since 1500 (İngilizce). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-8264-2038-1. 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ Panayi, Panikos (1 Temmuz 1996). Germans in Britain Since 1500 (İngilizce). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-8264-2038-1. 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b Green, Lord Andrew. "A summary history of immigration to Britain". Migration Watch UK. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ Göç ve iltica: 1900'den günümüze. Gibney, Matthew J.; Hansen, Randall. 2005. s. 630. ISBN 978-1-57607-796-2.
- ^ "BBC News | Race". news.bbc.co.uk. 19 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Göç, Nüfus ve Etnisite: Uluslararası Perspektifte Birleşik Krallık". 21 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Migration Statistics Quarterly Report - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk. 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "EU Migration to and from the UK". Migration Observatory (İngilizce). 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". webarchive.nationalarchives.gov.uk. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Home Office shuts the door on Bulgaria and Romania". the Guardian (İngilizce). 23 Eylül 2007. 6 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 7 Aralık 2013. 7 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ Standard, Elizabeth Hopkirk, Evening (13 Nisan 2012). "Packing up for home: Poles hit by UK's economic downturn". Evening Standard (İngilizce). 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Migration Information Source - Europe: Population and Migration in 2005". web.archive.org. 9 Haziran 2008. 9 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Immigration and births to non-British mothers pushes British". Evening Standard (İngilizce). 13 Nisan 2012. 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Births in England and Wales - Office for National Statistics". www.ons.gov.uk (İngilizce). 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "UK net migration rises 21%". the Guardian (İngilizce). 25 Ağustos 2011. 14 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b "Wayback Machine" (PDF). web.archive.org. 16 Eylül 2015. 16 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Settlement in the UK | The Migration Observatory". web.archive.org. 6 Eylül 2015. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "UK Border Agency | Fresh Talent: Working in Scotland". web.archive.org. 16 Temmuz 2011. 16 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Subscribe to read | Financial Times". www.ft.com. 23 Ağustos 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ Richards. 2004. s. 6-7.
- ^ a b "ippr - Institute for Public Policy Research". web.archive.org. 28 Ağustos 2007. 28 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "BBC NEWS | Special Reports | Brits Abroad". news.bbc.co.uk. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ "Brits Abroad: Country-by-country" (İngilizce). 11 Aralık 2006. 9 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2023.
- ^ a b c Harvie 2005.
- ^ Arnett, George (28 Ağustos 2014). "Elitism in Britain - breakdown by profession". the Guardian (İngilizce). 30 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2021.
- ^ Scull 2011.
- ^ Vall-Spinosa 1991.
- ^ a b c d e Berridge 2016.
- ^ Light 2003.
- ^ Greengross 1999.
- ^ Thatcher 1993.
- ^ Vizard & Obolenskaya 2015.
- ^ a b Mooney 2014.
- ^ Player & Leys 2008.
- ^ Peckham 2014.
- ^ Jakubowski & Busse 1998.
- ^ a b c Birch 2009.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Bate 2010.
- ^ Walters 2005.
- ^ a b c d e f Craig 2002.
- ^ Grayling 2001.
- ^ a b c d e Dasgupta 2007.
- ^ a b c d Pick 2015.
- ^ a b Dubber 2018.
- ^ a b Wacks 2015.
- ^ Winch 2013.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p Sadie 2001.
- ^ Goldman, Vivien (31 Ocak 2012). "Local Groove Does Good: The Story Of Trip-Hop's Rise From Bristol". NPR.org (İngilizce). 9 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021.
- ^ a b c d e f g h i j k l Corbett 2013.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q Bindman 1985.
Kullanılan kaynaklar
değiştir- Abernethy, David B. (2000). The dynamics of global dominance : European overseas empires, 1415-1980. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0300093148.
- Abraham, William J. (2019). Methodism: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198802310.
- Allen, Robert C. (2011). Global economic history: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199596652.
- Allen, Robert C. (2017). The Industrial revolution: a very short introduction. Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198706786.
- Anderson, Colin (2020). Wind turbines: theory and practice. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-1108478328.
- Anstey, Peter (2013). The Oxford handbook of British philosophy in the seventeenth century. Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199549993.
- Bate, Jonathan (2010). English literature: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199569267.
- Belich, James (2009). Replenishing the earth: the settler revolution and the rise of the Anglo-world, 1783-1939. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199604548.
- Benton, M. J. (2008). The history of life: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199226320.
- Berridge, Virginia (2016). Public health: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199688463.
- Bindman, David (1985). The Thames and Hudson encyclopaedia of British art. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0500234204.
- Birch, Dinah (2009). The Oxford companion to English literature (7. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0192806871.
- Birch, Dinah (2009). The Oxford companion to English literature (7. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192806871.
- Blair, John (2000). The Anglo-Saxon age: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192854032.
- Blundell, Katherine M. (2015). Black holes a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199602667.
- Boehmer, Elleke (2009). Empire writing: an anthology of colonial literature, 1870-1918. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199555598.
- Brazier, Rodney (1999). Constitutional practice: the foundations of British government (3. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198298113.
- Brock, W. H. (2016). The history of chemistry: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198716488.
- Brown, David (2018). The Oxford handbook of modern British political history, 1800-2000 (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198714897.
- Bynum, W. F. (2008). History of medicine: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199215430.
- Campbell, Gordon (2019). Garden history: a very short introduction (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199689873.
- Cane, Peter (2020). The Oxford handbook of comparative administrative law (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198799986.
- Cannon, John (2002). The Oxford companion to British history (2. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198608721.
- Chapman, Mark D. (2006). Anglicanism: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192806932.
- Charlesworth, Brian (2017). Evolution: a very short introduction (2. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198804369.
- Corbett, David Peters (2013). A companion to British art: 1600 to the present. West Sussex: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1119170112.
- Craig, Edward (2002). Philosophy: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192854216.
- Crinson, Mark (1996). Empire building: orientalism and Victorian architecture. Londra: Routledge. ISBN 978-0415139403.
- Crinson, Mark (2017). Modern architecture and the end of empire. Cambridge, Birleşik Krallık: Routledge. ISBN 978-1138039926.
- Crinson, Mark (2012). Stirling and Gowan: architecture from austerity to affluence. New Haven, Conn.: Yale University Press. ISBN 978-0300177282.
- Cunliffe, Barry W. (2003). The Celts: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192804181.
- Darwin, John (1996). The Cambridge illustrated history of the British Empire. Cambridge, İngiltere: Cambridge University Press. ISBN 978-0521002547.
- Darwin, John (2009). The empire project: the rise and fall of the British world-system, 1830-1970. Cambridge, Birleşik Krallık: Cambridge University Press. ISBN 978-0521317894.
- Darwin, John (2013). Unfinished empire: the global expansion of Britain (1. bas.). New York: Oxford University Press. ISBN 978-1620400371.
- Dasgupta, Partha (2007). Economics: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192853455.
- Dasgupta, Subrata (2016). Computer science: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198733461.
- Dodds, Klaus (2012). The Antarctic: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199697687.
- Dodgson, Mark (2018). Innovation: a very short introduction (2. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198825043.
- Doyle, William (2019). The French Revolution: a very short introduction (2. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198840077.
- Dubber, Markus M. (2018). The Oxford handbook of legal history (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198794356.
- Evans, Geraint (2019). The Cambridge history of Welsh literature. Cambridge, Birleşik Krallık: Cambridge University Press. ISBN 978-1107106765.
- Ferguson, Niall (2004). Empire: how Britain made the modern world. Londra: Penguin. ISBN 978-0141007540.
- Ferguson, Niall (2003). Empire: the rise and demise of the British world order and the lessons for global power. New York: Basic Books. ISBN 978-0465023288.
- Gillingham, John (2000). Medieval Britain: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192854025.
- Gipps, Richard (2018). The Oxford handbook of philosophy and psychoanalysis. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198789703.
- Goldstone, Jack A. (2014). Revolutions: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199858507.
- Grayling, A. C. (2001). Wittgenstein: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192854117.
- Guy, J. A. (2013). The Tudors: a very short introduction (2. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199674725.
- Hall, Catherine (2006). At home with the empire: metropolitan culture and the imperial world. Cambridge, Birleşik Krallık: Cambridge University Press. ISBN 978-0521854061.
- Harris, James (2013). The Oxford handbook of British philosophy in the eighteenth century (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199549023.
- Harvie, Christopher (2000). Nineteenth-century Britain: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192853981.
- Headrick, Daniel R. (1981). The tools of empire: technology and European imperialism in the nineteenth century. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0195028324.
- Heilbron, J. L. (2018). The history of physics: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199684120.
- Hoskin, Michael A. (2003). The history of astronomy: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192803061.
- Houston, Rab (2008). Scotland: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199230792.
- Hyam, Ronald (2010). Understanding the British Empire. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0521132909.
- Jackson, Ashley (2013). The British Empire: a very short introduction (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199605415.
- Kennedy, Dane Keith (2016). Decolonization: a very short introduction. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0199340491.
- Langford, Paul (2000). Eighteenth-century Britain: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192853998.
- Loughlin, Martin (2013). The British constitution: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199697694.
- Mander, W. J. (2014). The Oxford handbook of British philosophy in the nineteenth century (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199594474.
- Martin, Shane (2014). The Oxford handbook of legislative studies (1. bas.). New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0198778493.
- McMahon, Robert J. (2021). The Cold War: a very short introduction (2. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198859543.
- McWilliams, Nancy (2020). Psychoanalytic diagnosis: understanding personality structure in the clinical process (2. bas.). New York, NY: The Guilford Press. ISBN 978-1462543694.
- Middleton, Nick (2012). Rivers: a very short introduction. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0199588671.
- Miller, David (2003). Political philosophy: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192803955.
- Morgan, Kenneth O. (2000). Twentieth-century Britain: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192853974.
- Morrill, J. S. (2000). Stuart Britain: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192854001.
- Morris, Jan (1978). Farewell the trumpets: an imperial retreat (1. bas.). New York: Harcourt. ISBN 978-0156302869.
- Morris, Jan (2012). Heaven's command: an imperial progress. Londra: Faber & Faber. ISBN 978-0571290697.
- Morris, Jan (1980). Pax Britannica: the climax of an empire (1. bas.). New York: Faber & Faber. ISBN 978-0156028011.
- Mudde, Cas (2017). Populism: a very short introduction. New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0190234874.
- Mulholland, Marc (2020). Northern Ireland: a very short introduction (2. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198825005.
- Noll, Mark A. (2011). Protestantism: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199560974.
- Okasha, Samir (2019). Philosophy of biology: a very short introduction (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198806998.
- Palfreyman, David (2017). Universities and colleges: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198766131.
- Pestana, Carla Gardina (2009). Protestant empire: religion and the making of the British Atlantic world. Philadelphia: Oxford University Press. ISBN 978-0812221503.
- Pick, Daniel (2015). Psychoanalysis: a very short introduction (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199226818.
- Price, Martin F. (2015). Mountains: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199695881.
- Principe, Lawrence (2011). The scientific revolution: a very short introduction. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0199567416.
- Rapport, Michael (2013). The Napoleonic Wars: a very short introduction (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199590964.
- Ratner-Rosenhagen, Jennifer (2021). American intellectual history: a very short introduction. New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0190622435.
- Richards, J. D. (2005). The Vikings: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192806079.
- Robertson, John (2015). The Enlightenment: A Very Short Introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199591787.
- Rosenfeld, Michel (2012). The Oxford handbook of comparative constitutional law (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199689286.
- Rublack, Ulinka (2020). Protestant empires: globalizing the Reformations. Cambridge, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-1108841610.
- Sadie, Stanley (2001). The new Grove dictionary of music and musicians (2. bas.). New York: Oxford University Press. ISBN 978-0195170672.
- Salway, Peter (2001). A history of Roman Britain (2. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280138-8.
- Scull, Andrew (2011). Madness: a very short introduction. Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199608034.
- Siracusa, Joseph M. (2020). Nuclear weapons: a very short introduction (3. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198860532.
- Slack, J. M. W. (2014). Genes: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199676507.
- Theodoulou, Stella Z. (2016). Public administration: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198724230.
- Todd, Malcolm (2004). A companion to Roman Britain. Londra: Historical Association. ISBN 978-0-631-21823-4.
- Tomlin, Amanda (2021). England's South Coast. New York, NY: DK Eyewitness Travel. ISBN 978-0241462041.
- Tyler, Amanda (2021). Habeas corpus: a very short introduction. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0190918989.
- Vincent, Nicholas (2012). Magna Carta: a very short introduction (1. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199582877.
- Wacks, Raymond (2015). Law: a very short introduction (2. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198745624.
- Walters, Margaret (2005). Feminism: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192805102.
- Wilson, Peter R. (2002). Aspects of industry in Roman Yorkshire and the North. Oxford: Oxbow. ISBN 978-1-84217-078-6.
- Winch, Donald (2013). Malthus: a very short introduction. Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0199670413.
- Wright, Anthony (2020). British politics: a very short introduction (3. bas.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0198827320.
- Young, Robert (2020). Postcolonialism: a very short introduction (2. bas.). Oxford, Birleşik Krallık: Oxford University Press. ISBN 978-0198856832.