Vikipedi

Baasçı Suriye

1963 ve 2024 yılları arası Suriye dönemi

Baasçı Suriye ya da resmî adıyla Suriye Arap Cumhuriyeti,[c] günümüzde feshedilmiş durumda olan, 1963-2024 yılları arasında varlık gösteren Arap Sosyalist Baas Partisi'nin Suriye bölgesel kolunun yönetimi altındaki Suriye devletiydi. Esad ailesi Suriye'yi 1970'teki askeri darbeden 2024'te Suriyeli muhaliflerin taarruzuna kadar yönetti.

Suriye Arap Cumhuriyeti
ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْعَرَبِيَّة ٱلْسُوْرِيَّة (Arapça)
al-Jumhūriyya al-ʿArabiyya as-Sūriyya
1963-2024
Baasçı Suriye bayrağı
Bayrak
(1980–2024)
Arma
(1980–2024)
Slogan
Arapça: وَحْدَةٌ، حُرِّيَّةٌ، اِشْتِرَاكِيَّةٌ
"Birlik, Özgürlük, Sosyalizm"
Millî marş
Arapça: حُمَاةَ الدِّيَارِ
Ḥumāt ad-Diyār
"Vatanın Muhafızları"

Suriye'nin tamamı koyu yeşille gösterilmiştir; Suriye'nin Türkiye'de Hatay ve İsrail işgali altındaki Golan Tepeleri üzerindeki toprak iddiaları açık yeşille gösterilmiştir
TürGüdük devlet (2024)
Başkent
ve en büyük şehir
Şam
33°30′K 36°18′D / 33.500°K 36.300°D / 33.500; 36.300
Resmî dil(ler)Arapça[1]
Etnik gruplar
(2024)[2][3][4]
90% Araplar
9% Kürtler
1% diğer
Resmî din
(2024)[2]
DemonimSuriyeli
HükûmetÜniter Baasçı tek partili başkanlık cumhuriyeti[a]
Devlet başkanı 
• 1963
Lu'ay el-Etâsî
• 1963–1966
Emin el-Hafız
• 1966–1970
Nureddin el-Etâsî
• 1970–2000
Hafız Esad
• 2000–2024
Beşşar Esad
Başbakan 
• 1963 (ilk)
Selahaddin el-Bitar
• 2024 (son)
Muhammed Gazi el-Celali
Devlet başkanı yardımcısı 
• 1963–1964 (ilk)
Muhammed Ümran
• 2006–2024 (son)
Necah el-Attar
• 2024 (son)
Faysal Mikdad
Yasama organıHalk Meclisi
Tarihî dönem
8 Mart 1963
5–10 Haziran 1967
13 Kasım 1970
6–25 Ocak 1973
1976–1982
2000–2001
2011–2024
8 Aralık 2024
Yüzölçümü
• Toplam
185180[13] km2 (87..)
• Su (%)
1.1
Nüfus
• 2024 tahminî
artış 25.000.753[14] (57..)
• Yoğunluk
118.3/km2 (70..)
GSYİH (SAGP)2015 tahminî
• Toplam
$50.28 milyar[15]
• Kişi başına
$2.900[15]
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
$11.08 milyar[15]
• Kişi başına
$533
Gini (2022)▼ 26.6[16]
düşük
İGE (2022)Sabit 0.557[17]
orta · 157..
Para birimiSuriye lirası (SYP)
Zaman dilimiUTC+3 (UTC+03.00)
Telefon kodu+963
ISO 3166 koduSY
İnternet alan adı.sy
سوريا.
Öncüller		 Ardıllar
1963
İkinci Suriye Cumhuriyeti
1967
Golan Tepeleri
1974
UNDOF
2013
Suriye Geçici Hükûmeti
2014
Kuzey ve Doğu Suriye
Güney Cephesi
2017
Suriye Kurtuluş Hükûmeti
2024
Suriye geçiş hükûmeti
Günümüzdeki durumuSuriye
İsrail (de facto)

Devlet, 1963 Suriye darbesinin ardından ortaya çıkmış ve Nusayri subaylar tarafından yönetilmiştir. Başkan Salah Cedid, 1970 askeri darbesinde Hafız Esad tarafından devrilmiştir. Esad'ın yönetimine karşı direniş 1982 Hama Katliamı'na yol açtı. Hafız Esad 2000 yılında öldü ve yerine oğlu Beşşar Esad geçti. 2011'de Arap Baharı sırasında Esad yönetimine karşı yapılan protestolar Suriye İç Savaşı'na yol açtı. Aralık 2024'te isyancı grupların Suriye genelinde gerçekleştirdiği bir dizi saldırı Esad ailesinin diktatörlüğünün ve rejimin çöküşüyle sonuçlandı.[18]

Tarihçe

değiştir

1963 darbesi

değiştir
Ana madde: 1963 Suriye askerî darbesi

1961'deki darbeyi izleyen istikrarsızlık 8 Mart 1963'teki Baas darbesiyle doruğa ulaştı. Darbe, Mişel Eflak ve Salahaddin el-Bitar liderliğindeki Arap Sosyalist Baas Partisi üyeleri tarafından planlandı. Yeni Suriye kabinesi Baas üyelerinin hakimiyetindeydi.[19][20] Baas Partisi, 1963 yılında Askerî Komite'nin iktidarı ele geçirmesinden bu yana Suriye'yi totaliter bir devlet olarak yönetti. Baasçılar ülkenin siyasetini, eğitimini, kültürünü, dinini kontrol altına aldı ve güçlü Muhaberat (gizli polis) aracılığıyla sivil toplumu tüm yönlerinden gözetim altına tuttu. Suriye Silahlı Kuvvetleri ve gizli polisi, geleneksel sivil ve askeri elitlerin yeni rejim tarafından tasfiye edilmesinin ardından Baas partisi aygıtıyla bütünleşti.[21]

 
Hafız Esad, Suriye başkanı (1970-2000)

1963 Baas darbesi modern Suriye tarihinde “radikal bir kırılmaya” işaret etmiş, ardından Baas partisi ülkede iktidarı tekeline alarak tek partili bir rejim kurmuş ve kendi devlet ideolojisini dayatarak yeni bir sosyo-politik düzen şekillendirmiştir.[22] 23 Şubat 1966'da neo-Baasçı Askeri Komite, Baasçı Eski Muhafızlara (Eflak ve Bitar) karşı parti içi bir isyan gerçekleştirdi, Başkan Emin el-Hafız'ı hapse attı ve 1 Mart'ta bölgeselci, sivil bir Baas hükümeti atadı.[20] Nureddin el-Etâsî resmî devlet başkanı olmasına rağmen, Salah Cedid 1966'dan Kasım 1970'te o sırada Savunma Bakanı olan Hafız Esad tarafından görevden alınana kadar Suriye'nin etkin yöneticisiydi.[23][24]

Darbe, orijinal pan-Arap Baas Partisi içinde bölünmeye yol açtı: Irak liderliğinde bir Baas hareketi (1968'den 2003'e kadar Irak'ı yönettiler) ve Suriye liderliğinde bir Baas hareketi kuruldu. 1967'nin ilk yarısında Suriye ile İsrail arasında düşük yoğunluklu bir savaş hali vardı. İsrail'in Askerden Arındırılmış Bölge'de toprak işlemesi üzerine çıkan anlaşmazlık, İsrail ve Suriye arasında 7 Nisan'da savaş öncesi hava çatışmalarına yol açtı.[25] Mısır ve İsrail arasında Altı Gün Savaşı patlak verdiğinde Suriye de savaşa katıldı ve İsrail'e saldırdı. Savaşın son günlerinde İsrail dikkatini Suriye'ye çevirdi ve 48 saatten kısa bir süre içinde Golan Tepeleri'nin üçte ikisini ele geçirdi.[26] Bu yenilgi, Cedid ve Esad arasında bundan sonra atılacak adımlar konusunda bir bölünmeye neden oldu.[27] Parti aygıtını kontrol eden Cedid ile orduyu kontrol eden Esad arasında anlaşmazlık ortaya çıktı. 1970 yılında Ürdün ile yaşanan “Kara Eylül (1970 Ürdün İç Savaşı olarak da bilinir)” çatışmaları sırasında Yaser Arafat liderliğindeki Filistin Kurtuluş Örgütü'ne (FKÖ) yardım için gönderilen Suriye güçlerinin geri çekilmesi bu anlaşmazlığı yansıtıyordu.[28]

Hafız Esad (1970–2000)

değiştir

İktidar mücadelesi, Hafız Esad'ı hükümetin başına getiren kansız bir askeri darbe olan Kasım 1970 Suriye Düzeltici Hareketi ile doruğa ulaştı.[24] General Hafız Esad, Baasçı bir parti devletini, parti, silahlı kuvvetler, gizli polis, medya, eğitim sektörü, dini ve kültürel alanlar ve sivil toplumun tüm yönleri üzerindeki yaygın hakimiyetinin damgasını vurduğu totaliter bir diktatörlüğe dönüştürdü. Askeri kuvvetlerde, bürokraside, istihbaratta ve yönetici elitte kilit görevlere Alevi destekçilerini atadı. Hafız ve ailesi etrafında dönen bir kişi kültü, Esad hanedanının ebediyen hüküm süreceğini savunan Baas ideolojisinin temel ilkesi haline geldi.[29][30] 6 Ekim 1973'te Suriye ve Mısır, İsrail'e karşı Yom Kippur Savaşı'nı başlattı. İsrail Savunma Kuvvetleri, Suriye topraklarının derinliklerine doğru ilerledi.[31] Kuneytire köyü İsrail ordusu tarafından büyük ölçüde tahrip edildi. 1970'lerin sonlarında Müslüman Kardeşler'in başlattığı İslamcı ayaklanma hükümeti hedef aldı. İslamcılar sivillere ve görevde olmayan askeri personele saldırıyor, güvenlik güçleri de misilleme saldırılarında sivilleri öldürüyordu. Ayaklanma, Suriye askeri birlikleri ve Baasçı paramiliter güçler tarafından 40.000'den fazla insanın öldürüldüğü 1982 Hama Katliamı'nda şiddet doruk noktasına ulaşmıştı.[32][33][34] Esad rejimi tarafından işlenen Hama Katliamı, Modern Arap tarihinde herhangi bir devletin kendi halkına uyguladığı “en ölümcül şiddet eylemi” olarak tanımlanmıştır.[33][34]

Daha sonraki dönemde Suriye, hem diğer Arap devletleri hem de Batı dünyası ile ilişkilerinde önemli bir değişiklik yaparak Saddam Hüseyin'e karşı ABD liderliğindeki Körfez Savaşı'na katıldı. Ülke 1991'deki çok taraflı Madrid Konferansı'na katıldı ve 1990'lar boyunca Filistin ve Ürdün ile birlikte İsrail ile müzakerelere girişti. Bu müzakereler başarısızlıkla sonuçlandı ve Devlet Başkanı Hafız Esad'ın 2000 yılında Cenevre'de dönemin Başkanı Bill Clinton ile görüşmesinden bu yana başka doğrudan Suriye-İsrail görüşmesi yapılmadı.[35]

2000'li yıllar

değiştir

Hafız Esad 10 Haziran 2000 tarihinde öldü. Oğlu Beşşar Esad, rakipsiz girdiği bir seçimde cumhurbaşkanı seçildi.[19] Seçilmesi Şam Baharı'nın ve reform umutlarının doğuşuna tanıklık etti, ancak 2001 sonbaharında yetkililer hareketi bastırdı ve önde gelen entelektüellerinden bazılarını hapsetti.[36] Yapılan sadece reformlar bazı piyasa reformlarıyla sınırlı kalmıştır.[29][37][38] 5 Ekim 2003'te İsrail, İslami Cihad üyeleri için bir "terör tesisi" olduğu iddiasıyla Şam yakınlarındaki bir bölgeyi bombaladı.[39] Mart 2004'te Suriyeli Kürtler ve Araplar kuzeydoğudaki Kamışlı kentinde çatıştılar. Kamışlı ve Haseke şehirlerinde ayaklanma belirtileri görüldü.[40] Suriye 2005 yılında Lübnan'daki askeri varlığına son verdi.[41] Refik el-Hariri'nin 2005 yılında suikaste uğraması uluslararası kınamaya yol açmış ve Lübnan'da “Sedir Devrimi” olarak bilinen ve Esad rejiminin Lübnan'daki 29 yıllık askeri işgalini sona erdirmeye zorlayan bir halk İntifadası'nı tetiklemiştir.[42] 6 Eylül 2007 tarihinde, İsrailli olduğundan şüphelenilen yabancı savaş uçaklarının Kuzey Koreli teknisyenler tarafından inşa edilmekte olan şüpheli bir nükleer reaktöre karşı operasyon gerçekleştirdiği bildirildi.[43]

 
Nisan 2018'de ABD öncülüğündeki füze saldırılarının ardından başkent Şam'da Esad yanlısı gösteri

İç savaş

değiştir
Ana madde: Suriye İç Savaşı
 
Aralık 2015'teki askeri durum. IŞİD kontrolündeki bölge gri renktedir.

Suriye iç savaşı, 2011 yılında Arap dünyasında bir ayaklanma dalgası olan Arap Baharı'nın bir parçası olarak başladı. Suriye'deki halk gösterileri 26 Ocak 2011'de başladı ve ülke çapında bir ayaklanmaya dönüştü. Protestocular Devlet Başkanı Beşşar Esad'ın istifasını, hükümetinin devrilmesini ve yaklaşık elli yıllık Baas Partisi iktidarına son verilmesini talep etti. Esad rejimi 2011 baharından bu yana ayaklanmayı bastırmak için Suriye Ordusu'nu görevlendirdi ve birçok şehir kuşatıldı, ancak huzursuzluk devam etti. Bazı tanıklara göre sivillere ateş açmayı reddeden askerler Suriye Ordusu tarafından infaz edildi.[44][45][46] Suriye hükümeti iltica haberlerini yalanladı ve silahlı çeteleri sorun çıkarmakla suçladı.[47] 2011 sonbaharının başlarından itibaren siviller ve ordudan ayrılanlar, Suriye Ordusu'na karşı bir isyan hareketi başlatan savaş birimleri oluşturmaya başladı. Muhalifler Özgür Suriye Ordusu bayrağı altında birleşti ve giderek daha organize bir şekilde savaştı; ancak silahlı muhalefetin sivil bileşeni organize bir liderlikten yoksundu.[48] Muhalefet Sünni Müslümanların hakimiyetindeyken, hükümetin önde gelen isimleri Şii Müslümanlardan ve Nusayrilerden oluşuyordu. Sonuç olarak muhalefet Sünni Müslüman devletlerin desteğini kazanırken, rejim Şii ağırlıklı İran ve Lübnan Hizbullahı tarafından alenen desteklendi. Birleşmiş Milletler de dahil olmak üzere çeşitli kaynaklara göre, yaklaşık yarısı sivil olmak üzere 13.470-19.220 kadar insan öldürüldü.[48][49][50][51][52][53] Çok daha fazla insan yaralandı ve on binlerce protestocu hapsedildi. Suriye hükümetine göre, 3.430'u güvenlik güçleri mensubu, 2.805-3.140'ı muhalif ve 3.600 kadarı sivil olmak üzere 9.815-10.146 kişi “silahlı terörist gruplar” olarak nitelendirdikleri gruplarla girdikleri çatışmalarda öldürüldü.[54] Şiddetten kaçmak için on binlerce Suriyeli mülteci komşu Ürdün, Irak ve Lübnan'ın yanı sıra Türkiye ve Avrupa ülkelerine kaçtı.[55][56] O dönemde Suriyeli mültecilerin toplam sayısı 42.000'e ulaşırken, gayri resmî sayı 130.000'e kadar çıkmıştır.[57]

 
2020'de Şam'ın havadan görünümü

UNICEF Şubat 2012'ye kadar geçen 11 ayda 500'den fazla çocuğun öldürüldüğünü, 400 çocuğun da tutuklandığını ve Suriye hapishanelerinde işkence gördüğünü bildirmiştir.[58][59][60][61] Her iki iddia da Suriye hükümeti tarafından reddedilmiştir.[62] Ayrıca, 600'den fazla tutuklu ve siyasi mahkum işkence altında hayatını kaybetmiştir.[63] İnsan Hakları İzleme Örgütü (İHİÖ), rejimi ve Şebbiha'ları muhaliflerin elindeki bölgelere ilerlerken sivilleri canlı kalkan olarak kullanmakla suçlamıştır.[64] Rejim karşıtı muhalifler işkence, adam kaçırma, hukuka aykırı gözaltı ve sivillerin, Şebbihaların ve askerlerin onları infazı gibi insan hakları ihlalleriyle de suçlanmaktadır.[48] İHİÖ ayrıca İran vatandaşlarının kaçırılmasından duyduğu endişeyi de dile getirmiştir.[65] BM Soruşturma Komisyonu da Şubat 2012 tarihli raporunda bu tür ihlalleri belgelemiş olup, rejimin raporda muhalif güçlerin ve sivillerin yerlerinden edilmesinden sorumlu olduğuna dair belgelere de yer verilmiştir.[66]

2024 Küresel Barış Endeksi'nde sondan 8'inci, 2024 Kırılgan Devletler Endeksi'nde ise en kötü 4'üncü sırada yer alan Baasçı Suriye, gazeteciler için en tehlikeli yerlerden biriydi. Basın özgürlüğü son derece sınırlıydı ve ülke 2024 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'nde en kötü 2. sırada yer almaktaydı.[67][68][69] Baasçı Suriye, Orta Doğu'da yolsuzluğun en fazla olduğu ülkeydi ve 2023 Yolsuzluk Algısı Endeksi'nde küresel olarak en düşük 2. sıradadır.[70][71][72] Ülke aynı zamanda devlet destekli milyarlarca dolarlık yasadışı uyuşturucu kartelinin merkez üssü haline gelmiştir.[73][74][75][76] İç savaş 600.000'den fazla kişinin ölümüyle sonuçlanmış olup, Esad yanlısı güçler toplam sivil kayıpların %90'ından fazlasına neden olmuştur.[77][d] Savaş, tahminen 7,6 milyon ülke içinde yerinden edilmiş insan (Temmuz 2015 BMMYK rakamı) ve 5 milyondan fazla mülteci (Temmuz 2017 BMMYK kaydı) ile büyük bir mülteci krizine yol açtı.[86] Savaş ekonomik koşulları da kötüleştirdi; nüfusun %90'ından fazlası yoksulluk içinde yaşıyor ve %80'i gıda güvensizliği ile karşı karşıya.[e]

Arap Birliği, Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Körfez İşbirliği Konseyi ülkeleri ve diğer ülkeler protestoculara karşı şiddet kullanılmasını kınadı.[48] Çin ve Rusya, bu tür yöntemlerin dış müdahaleye dönüşebileceğini söyleyerek hükümeti kınamaktan ya da yaptırım uygulamaktan kaçındı. Ancak askeri müdahale çoğu ülke tarafından reddedildi.[91][92][93] Arap Birliği, rejimin krize verdiği yanıt nedeniyle Suriye'nin üyeliğini askıya aldı ancak Aralık 2011'de krizin barışçıl yollarla çözülmesi önerisinin bir parçası olarak bir gözlemci heyeti gönderdi.[93][94] Krizin çözümüne yönelik son girişimler, Kofi Annan'ın Suriye krizinin çözümü için Ortadoğu özel temsilcisi olarak atanması yoluyla yapılmıştı.[48] Ancak bazı analistler bölgenin Sünni doğu, Kürt kuzey ve Şii/Alevi batı olarak bölünmesini önermektedir.[95]

Duran çatışmalar (2020–2024)

değiştir

2020'den itibaren çatışma donmuş bir duruma gelmişti.[96] Ülkenin yaklaşık %30'u muhalif güçlerin kontrolünde olmasına rağmen, ağır çatışmalar büyük ölçüde sona ermişti ve Beşşar Esad rejimiyle ilişkilerin normalleştirilmesi yönünde artan bir bölgesel eğilim vardı.[96]

Esad rejiminin çöküşü (2024)

değiştir
Ayrıca bakınız: 2024 Suriyeli muhaliflerin taarruzu ve Esad rejiminin çöküşü
 
Güncel Suriye Haritası:
  Hey'etu Tahrîri'ş-Şâm ve müttefikleri kontrolünde
  Suriye Millî Ordusu ve Türkiye kontrolünde
  Suriye Demokratik Güçleri ve ABD kontrolünde
  Güney Operasyonları Odası kontrolünde
  Devrimci Komando Ordusu kontrolünde
  Devrimci Komando Ordusu ve ABD kontrolünde
  İsrail kontrolünde
  Irak ve Şam İslam Devleti'nin kontrolünde
  Belirsiz bölge

Aralık 2024'te ABD, Almanya, Fransa ve Birleşik Krallık, şiddetin yeniden alevlendiği Suriye'de gerilimin azaltılması çağrısında bulundu. Hey'etu Tahrîri'ş-Şâm (HTŞ) liderliğindeki muhalif gruplar Halep'in kontrolünü ele geçirmiş, bu da eski Suriye devlet başkanı Beşşar Esad'ın Rusya'nın desteğiyle misilleme hava saldırıları düzenlemesine yol açmıştı. Beyaz Miğferler kurtarma grubuna göre, muhaliflerin elindeki İdlib kentinde nüfus merkezlerini ve birkaç hastaneyi hedef alan saldırılar en az 25 kişinin ölümüyle sonuçlandı. NATO ülkeleri ortak bir açıklama yayınlayarak daha fazla yerinden edilmenin önlenmesi ve insani erişimin sağlanması için sivillerin ve kritik altyapının korunması çağrısında bulundu. Esad rejimi ile muhalif güçler arasında diyalog kurulmasını öngören BM Güvenlik Konseyi'nin 2254 sayılı kararı uyarınca Suriye öncülüğünde siyasi bir çözüme acilen ihtiyaç duyulduğu vurgulandı. Halep'in ele geçirilmesinin ardından 27 Kasım 2024 tarihinde başlayan muhaliflerin taarruzu 30 Kasım'da Hama vilayetine doğru ilerlemeye devam etti.[97][98][99]

 
İsrail'in Suriye İşgali. bkz: İsrailin Suriye'yi İşgali

4 Aralık 2024 tarihinde, Suriye ordusunun muhaliflerin kilit şehir Hama'ya ilerleyişini durdurmak amacıyla onlarla çatışmaya girmesi üzerine Hama vilayetinde şiddetli çatışmalar patlak verdi. Rejim güçleri hava desteğiyle karşı saldırı başlattıklarını ve aralarında Hey'etu Tahrîri'ş-Şâm'ın (HTŞ) da bulunduğu muhaliflerin grupları şehrin yaklaşık on kilometre uzağına kadar geri püskürttüklerini iddia ettiler. Ancak takviye güçlere rağmen muhalifler 5 Aralık'ta şehri ele geçirdi.[100] Çatışmalar geniş çaplı yerinden edilmelere yol açmış, yaklaşık 50.000 kişi bölgeden kaçmış ve 104'ü sivil olmak üzere 600'den fazla can kaybı rapor edilmiştir.[101] 7 Aralık 2024'te Esad başkent Şam'dan kaçtı.[102] Ertesi gün, 8 Aralık'ta Suriyeli muhalif güçler Humus şehrini ve son olarak ülkenin başkenti Şam'ı ele geçirerek Esad rejimine son verdi.

8 Aralık'ta Muhaliflerin Yeni Rejim bildirgesiyle İsrail Savunma Kuvvetleri Golan Tepeleri'nden Şam'a yürümeye başladı. (Savaş halen sürmektedir)

Ayrıca bakınız

değiştir

Notlar

değiştir
  1. ^ Kaynaklar:[5][6][7][8]
  2. ^ Kaynaklar:[9][10][11][12]
  3. ^ Arapça: الجمهورية العربية السورية, romanize: al-Jumhūriyya al-ʿArabiyya as-Sūriyya
  4. ^ Kaynaklar:[78][79][80][81][82][83][84][85]
  5. ^ Kaynaklar:[87][88][89][90]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Constitution of the Syrian Arab Republic – 2012" (PDF). International Labour Organization. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Ağustos 2020. 
  2. ^ a b "Syria: People and society". The World Factbook. CIA. 10 Mayıs 2022. 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2021. 
  3. ^ "Syria (10/03)". 22 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2024. 
  4. ^ "Syria's Religious, Ethnic Groups". 20 Aralık 2012. 8 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2024. 
  5. ^ "Syrian Arab Republic". Federal Foreign Office. 13 Ocak 2023. 25 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. System of government: Officially a socialist,... democratic state; presidential system (ruled by the al-Assad family, with the security services occupying a powerful position) 
  6. ^ "Syria: Government". CIA World Factbook. 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "Syria Government". 27 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ "Syrian Arab Republic: Constitution, 2012". refworld. 26 Şubat 2021. 5 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ Khamis, B. Gold, Vaughn, Sahar, Paul, Katherine (2013). "22. Propaganda in Egypt and Syria's "Cyberwars": Contexts, Actors, Tools, and Tactics". Auerbach, Castronovo, Jonathan, Russ (Ed.). The Oxford Handbook of Propaganda Studies. New York: Oxford University Press. s. 422. ISBN 978-0-19-976441-9. 
  10. ^ Wieland, Carsten (2018). "6: De-neutralizing Aid: All Roads Lead to Damascus". Syria and the Neutrality Trap: The Dilemmas of Delivering Humanitarian Aid Through Violent Regimes. Londra: I. B. Tauris. s. 68. ISBN 978-0-7556-4138-3. 
  11. ^ Ahmed, Saladdin (2019). Totalitarian Space and the Destruction of Aura. Albany, New York: Suny Press. ss. 144, 149. ISBN 9781438472911. 
  12. ^ Hensman, Rohini (2018). "7: The Syrian Uprising". Indefensible: Democracy, Counterrevolution, and the Rhetoric of Anti-Imperialism. Chicago, Illinois: Haymarket Books. ISBN 978-1-60846-912-3. 
  13. ^ "Syrian ministry of foreign affairs". 11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "Syria Population". World of Meters.info. 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2024. 
  15. ^ a b c "Syria". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 3 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2021. 
  16. ^ "World Bank GINI index". World Bank. 9 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2013. 
  17. ^ "Human Development Report 2023-24" (PDF). United Nations Development Programme (İngilizce). United Nations Development Programme. 13 Mart 2024. ss. 274-277. 1 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mayıs 2024. 
  18. ^ "Syrian government appears to have fallen in stunning end to 50-year rule of Assad family". AP News (İngilizce). 7 Aralık 2024. 9 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2024. 
  19. ^ a b "Background Note: Syria". United States Department of State, Bureau of Near Eastern Affairs, May 2007. 22 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2019.   Bu madde, bu kaynaktan alınan kamu malı olan bir metni içermektedir.
  20. ^ a b "Syria: World War II and independence". Britannica Online Encyclopedia. 23 Mayıs 2023. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2008. 
  21. ^ Wieland, Carsten (2021). Syria and the Neutrality Trap. New York: I.B. Tauris. ISBN 978-0-7556-4138-3. 
  22. ^ Atassi, Karim (2018). "6: The Fourth Republic". Syria, the Strength of an Idea: The Constitutional Architectures of Its Political Regimes. New York: Cambridge University Press. s. 252. doi:10.1017/9781316872017. ISBN 978-1-107-18360-5. 
  23. ^ "Salah Jadid, 63, Leader of Syria Deposed and Imprisoned by Assad". The New York Times. 24 Ağustos 1993. 17 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2017. 
  24. ^ a b Seale, Patrick (1988). Asad: The Struggle for the Middle East. University of California Press. ISBN 978-0-520-06976-3. 
  25. ^ Mark A. Tessler (1994). A History of the Israeli-Palestinian conflict. Indiana University Press. s. 382. ISBN 978-0-253-20873-6. 
  26. ^ "A Campaign for the Books". Time. 1 Eylül 1967. 15 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  27. ^ Line Khatib (23 Mayıs 2012). Islamic Revivalism in Syria: The Rise and Fall of Ba'thist Secularism. Routledge. s. 34. ISBN 978-0-415-78203-6. 
  28. ^ "Jordan asked Nixon to attack Syria, declassified papers show". CNN. 28 Kasım 2007. 25 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008. 
  29. ^ a b Michael Bröning (7 Mart 2011). "The Sturdy House That Assad Built". Foreign Affairs. 7 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2011. 
  30. ^ P. Miller, H. Rand, Andrew, Dafna (2020). "2: The Syrian Crucible and Future U.S. Options". Re-Engaging the Middle East. Washington D.C.: Brookings Institution Press. s. 28. ISBN 9780815737629. 
  31. ^ Rabinovich, Abraham (2005). The Yom Kippur War: The Epic Encounter That Transformed the Middle East. New York City: Schocken Books. s. 302. ISBN 978-0-8052-4176-1. 
  32. ^ Itzchak Weismann. "Sufism and Sufi Brotherhoods in Syria and Palestine". University of Oklahoma. 24 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013. 
  33. ^ a b Wright 2008: 243-244
  34. ^ a b Amos, Deborah (2 Şubat 2012). "30 Years Later, Photos Emerge From Killings In Syria". NPR. 2 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  35. ^ Marc Perelman (11 Temmuz 2003). "Syria Makes Overture Over Negotiations". Forward.com. 18 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008. 
  36. ^ George, Alan (2003). Syria: neither bread nor freedom. Londra: Zed Books. ss. 56-58. ISBN 978-1-84277-213-3. 
  37. ^ Ghadry, Farid N. (Kış 2005). "Syrian Reform: What Lies Beneath". The Middle East Quarterly. 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2011. 
  38. ^ "Profile: Syria's Bashar al-Assad". BBC News. 2 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008. 
  39. ^ Huggler, Justin (6 Ekim 2003). "Israel launches strikes on Syria in retaliation for bomb attack". The Independent. Londra. 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2008. 
  40. ^ "Naharnet Newsdesk – Syria Curbs Kurdish Riots for a Merger with Iraq's Kurdistan". Naharnet.com. 15 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008. 
  41. ^ Guerin, Orla (6 Mart 2005). "Syria sidesteps Lebanon demands". BBC News. 3 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2010. 
  42. ^ "Last Syrian troops out of Lebanon". Los Angeles Times. 27 Nisan 2005. 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2020. 
  43. ^ Sanger, David (14 Ekim 2007). "Israel Struck Syrian Nuclear Project, Analysts Say". The New York Times. 16 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2007. 
  44. ^ "Syrian army tanks 'moving towards Hama'". BBC News. 5 Mayıs 2011. 20 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2012. 
  45. ^ "'Dozens killed' in Syrian border town". Al Jazeera. 17 Mayıs 2011. 5 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2011. 
  46. ^ "'Defected Syria security agent' speaks out". Al Jazeera. 8 Haziran 2011. 13 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2011. 
  47. ^ "Syrian army starts crackdown in northern town". Al Jazeera. 17 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2011. 
  48. ^ a b c d e Sengupta, Kim (20 Şubat 2012). "Syria's sectarian war goes international as foreign fighters and arms pour into country". The Independent. Antakya. 22 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2012. 
  49. ^ "Syrian Observatory for Human Rights". Syriahr.com. 21 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2012. 
  50. ^ "Arab League delegates head to Syria over 'bloodbath'". USA Today. 22 Aralık 2011. 8 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2012. 
  51. ^ "Number as a civil / military". Translate.googleusercontent.com. 22 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2012. 
  52. ^ Enders, David (19 Nisan 2012). "Syria's Farouq rebels battle to hold onto Qusayr, last outpost near Lebanese border". Myrtle Beach Sun News. 25 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2012. 
  53. ^ "Syria: Opposition, almost 11,500 civilians killed". Ansamed.ansa.it. 3 Ocak 2010. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2012. 
  54. ^ 6,143 civilians and security forces (15 March 2011-20 March 2012),[1] 23 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 865 security forces (21 March-1 June),"Syrian Arab news agency - SANA - Syria : Syria news ::". 29 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2012.  3,138 insurgents (15 March 2011-30 May 2012),[2] 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.Enders, David (19 Nisan 2012). "Syria's Farouq rebels battle to hold onto Qusayr, last outpost near Lebanese border". Myrtle Beach Sun News. 25 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2014.  total of 10,146 reported killed
  55. ^ "Syria: Refugees brace for more bloodshed". News24. 12 Mart 2012. 23 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2012. 
  56. ^ "Syrian Refugees May Be Wearing Out Turks' Welcome". NPR. 11 Mart 2012. 2 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2012. 
  57. ^ "Syria crisis: Turkey refugee surge amid escalation fear". BBC News. 6 Nisan 2012. 8 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2012. 
  58. ^ "UNICEF says 400 children killed in Syria unrest". Google News. Cenevre. Agence France-Presse. 7 Şubat 2012. 25 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2012. 
  59. ^ "UNICEF: 500 children died in Syrian war". 27 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2012. 
  60. ^ "UNICEF says 400 children killed in Syria". The Courier-Mail. 8 Şubat 2012. 14 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2012. 
  61. ^ Peralta, Eyder (3 Şubat 2012). "Rights Group Says Syrian Security Forces Detained, Tortured Children: The Two-Way". NPR. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2012. 
  62. ^ "Syrian Arab news agency - SANA - Syria : Syria news". Sana.sy. 14 Şubat 2012. 6 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2012. 
  63. ^ Fahim, Kareem (5 Ocak 2012). "Hundreds Tortured in Syria, Human Rights Group Says". The New York Times. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2017. 
  64. ^ "Syria: Local Residents Used as Human Shields". Huffingtonpost.com. 26 Mart 2012. 27 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2012. 
  65. ^ "Syria: Armed Opposition Groups Committing Abuses". Human Rights Watch. 20 Mart 2012. 21 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2012. 
  66. ^ "Open Letter to the Leaders of the Syrian Opposition Regarding Human Rights Abuses by Armed Opposition Members". Human Rights Watch. 20 Mart 2012. 22 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2012. 
  67. ^ "Global Data". FragileStatesIndex.org. 2024. 6 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2024. 
  68. ^ "Syria". Reporters Without Borders. 2024. 9 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  69. ^ "Syria ranks second to last in RSF's press freedom index". Enab Baladi. 3 Mayıs 2024. 3 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  70. ^ "Middle East corruption rankings: Syria most corrupt, UAE least, Turkey slipped". Al-Monitor. 31 Ocak 2023. 3 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  71. ^ "Syria, Yemen and Libya among 'lowest in the world' for corruption perceptions". The New Arab. 31 Ocak 2023. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  72. ^ "Corruption Perceptions Index". transparency.org. January 2024. 30 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2024. 
  73. ^ Hubbard, Ben; Saad, Hwaida (5 Aralık 2021). "On Syria's Ruins, a Drug Empire Flourishes". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 28 Aralık 2021 tarihinde kaynağından  arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2021. 
  74. ^ "Is the Syrian Regime the World's Biggest Drug Dealer?". Vice World News. 14 Aralık 2022. 15 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  75. ^ "Syria has become a narco-state". The Economist. 19 Temmuz 2021. ISSN 0013-0613. 11 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2023. 
  76. ^ Rose, Söderholm, Caroline, Alexander (April 2022). "The Captagon Threat: A Profile of Illicit Trade, Consumption, and Regional Realities" (PDF). New Lines Institute. ss. 2-39. 12 Nisan 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  77. ^ "Syrian Revolution 13 years on | Nearly 618,000 persons killed since the onset of the revolution in March 2011". SOHR. 15 Mart 2024. 
  78. ^ "Assad, Iran, Russia committed 91% of civilian killings in Syria". Middle East Monitor. 20 Haziran 2022. 4 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  79. ^ "Civilian Death Toll". SNHR. September 2022. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  80. ^ "91 percent of civilian deaths caused by Syrian regime and Russian forces: rights group". The New Arab. 19 Haziran 2022. 5 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  81. ^ "2020 Country Reports on Human Rights Practices: Syria". U.S Department of State. 2 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  82. ^ "In Syria's Civilian Death Toll, The Islamic State Group, Or ISIS, Is A Far Smaller Threat Than Bashar Assad". SOHR. 11 Ocak 2015. 6 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  83. ^ "Assad's War on the Syrian People Continues". SOHR. 11 Mart 2021. 13 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  84. ^ Roth, Kenneth (9 Ocak 2017). "Barack Obama's Shaky Legacy on Human Rights". Human Rights Watch. 2 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  85. ^ "The Regional War in Syria: Summary of Caabu event with Christopher Phillips". Council for Arab-British Understanding. 9 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2023. 
  86. ^ "UNHCR Syria Regional Refugee Response". United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR). 19 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2013. 
  87. ^ "Syria: Unprecedented rise in poverty rate, significant shortfall in humanitarian aid funding". Reliefweb. 18 Ekim 2022. 2 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  88. ^ "Every Day Counts: Children of Syria cannot wait any longer". unicef. 2022. 13 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  89. ^ "Hunger, poverty and rising prices: How one family in Syria bears the burden of 11 years of conflict". reliefweb. 15 Mart 2022. 16 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  90. ^ "UN Chief says 90% of Syrians live below poverty line". 14 Ocak 2022. 3 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  91. ^ "Syria crisis: Qatar calls for Arabs to send in troops". BBC News. 14 Ocak 2012. 11 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2018. 
  92. ^ "NATO rules out Syria intervention". Al Jazeera. 1 Kasım 2011. 11 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2011. 
  93. ^ a b Iddon, Paul (9 Haziran 2020). "Russia's expanding military footprint in the Middle East" (İngilizce). 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023. 
  94. ^ MacFarquhar, Neil (12 Kasım 2011). "Arab League Votes to Suspend Syria". The New York Times. 13 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2011. 
  95. ^ Teller, Neville (2014). The Search for Détente. s. 183. 
  96. ^ a b "Syria's Stalemate Has Only Benefitted Assad and His Backers". United States Institute of Peace (İngilizce). 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2024. 
  97. ^ "Syria: US, Germany, France, UK call for de-escalation". DW News. 2 Aralık 2024. 2 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2024. 
  98. ^ "Fighting Worsens Already Dire Conditions in Northwestern Syria". The New York Times. 4 Aralık 2024. 9 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2024. 
  99. ^ "Syrian hospital hit in air attack on opposition-held Idlib". Al Jazeera (İngilizce). 3 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2024. 
  100. ^ "Syria rebels capture major city of Hama after military withdraws". BBC News (İngilizce). 6 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2024. 
  101. ^ "Syrian army launches counterattack as rebels push towards Hama". France24. 4 Aralık 2024. 5 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2024. 
  102. ^ "Syrian army command tells officers that Assad's rule has ended, officer says". Reuters. Erişim tarihi: 8 Aralık 2024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Baasçı_Suriye&oldid=34542599" sayfasından alınmıştır