Litvanya

Litvanya (Litvanca: Lietuva), resmî adıyla Litvanya Cumhuriyeti (Litvanca: Lietuvos Respublika), Kuzey Avrupa'daki Baltık bölgesinde yer alan bir ülkedir. Baltık Devletlerinden biri olup Baltık Denizi'nin doğu kıyısında yer alır. Kuzeyde Letonya, doğu ve güneyde Belarus, güneyde Polonya ve güneybatıda Rusya ile sınırı vardır. Batıda ise İsveç ile deniz sınırı bulunur. Litvanya, 65.300 km²'lik bir alanı kaplar ve 2,86 milyon nüfusa sahiptir. Ülkenin başkenti, aynı zamanda en büyük şehri de olan Vilnius'tur. Diğer büyük şehirler sırasıyla Kaunas, Klaipėda, Šiauliai ve Panevėžys'dir. Litvanlar, etnolinguistik olarak Balt halklarının bir parçasıdır ve Hint-Avrupa dil ailesinin Baltik kolunda hayatta kalan birkaç dilden biri olan Litvanca dilini konuşurlar.

Litvanya Lietuvos Respublika Litvanya Cumhuriyeti
Bayrak Arma
Slogan Tautos jėga vienybėje! "Ulusumuzun gücü birliğinde yatar!"
Millî marş Tautiška giesmė "Millî Marş"
Başkent ve en büyük şehir	Vilnius 54°40′K 25°19′D
Resmî dil(ler)	Litvanca
Etnik gruplar (2024)	82.6% Litvanlar 6.3% Polonyalılar 5.0% Ruslar 2.1% Belaruslular 1.7% Ukraynalılar 2.3% diğerleri
Hükûmet	Üniter yarı başkanlık sistemli cumhuriyet
• Cumhurbaşkanı Gitanas Nausėda • Başbakan Ingrida Šimonytė
Tarihçe
• Adının kaynaklarda ilk kez geçişi 9 Mart 1009 • Büyük Dükalık 1236 • Mindaugas'ın taç giymesi 6 Temmuz 1253 • Polonya ile birleşme 2 Şubat 1386 • Polonya-Litvanya Birliği'nin kuruluşu 1 Temmuz 1569 • Parçalanma 24 Ekim 1795 • Litvanya Cumhuriyeti olarak bağımsızlık 16 Şubat 1918 • Sovyetler'den bağımsızlık 11 Mart 1990 • Avrupa Birliği'ne katılma 1 Mayıs 2004
Yüzölçümü
• Toplam	65.300 km2 (121.)
• Su (%)	1,98 (2015)
Nüfus
• 2024 tahminî	2.886.515 (135.)
• Yoğunluk	44/km2
GSYİH (SAGP)	2024 tahminî
• Toplam	114,261 milyar $ (88th.)
• Kişi başına	$52.200 (39.)
GSYİH (nominal)	2024 tahminî
• Toplam	85,999 milyar $ (78.)
• Kişi başına	31.118 $ (40.)
Gini (2022)	▲ 36.2 orta
İGE (2022)	0.879 çok yüksek · 37.
Para birimi	Euro (€, EUR)
Zaman dilimi	UTC+02.00 (DAS)
• Yaz (YSU)	UTC+03.00 (DAYS)
Telefon kodu	370
İnternet alan adı	.lt1

Baltık Denizi'nin güneydoğu kıyıları binlerce yıl boyunca çeşitli Baltık toplulukları tarafından mesken tutuldu. 1230'larda Litvanya toprakları ilk kez Mindaugas tarafından birleştirildi ve 6 Temmuz 1253'te Litvanya Krallığı kuruldu. Ardından gelen genişleme ve konsolidasyon süreci, 14. yüzyılda Avrupa'nın en geniş ülkesi olan Litvanya Büyük Dükalığı'nın oluşumuna yol açtı. 1386 yılında Büyük Dükalık, Polonya Krallığı ile de facto bir şahsi birlik içine girdi. Bu iki krallık, 1569'da ikili konfederal Polonya-Litvanya Birliği olarak birleşerek Avrupa'nın en büyük devletlerinden birini oluşturdu. Birlik, komşu ülkeler tarafından 1772 ile 1795 yılları arasında kademeli olarak parçalanarak yok edilene kadar iki yüzyıldan fazla sürdü. Bu süreçte Rus İmparatorluğu, Litvanya topraklarının çoğunu ilhak etti. Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarına denk gelen 1918 yılında Litvanya'nın bağımsızlık ilan etmesiyle modern Litvanya Cumhuriyeti kurulmuş oldu. İkinci Dünya Savaşı sırasında önce Sovyetler Birliği tarafından işgal edilen Litvanya, ardından Nazi Almanyası tarafından ve 1944'te tekrar Sovyetler tarafından işgal edildi. Litvanya'nın Sovyet işgaline karşı silahlı direnişi 1950'lerin başına kadar sürdü. 11 Mart 1990'da, Sovyetler Birliği'nin resmî olarak dağılmasından bir yıl önce, Litvanya bağımsızlığını yeniden kazandığını ilan eden ilk Sovyet cumhuriyeti oldu.

Litvanya, yüksek gelirli ve gelişmiş bir ekonomiye sahip gelişmiş bir ülkedir. İnsani Gelişme Endeksi'nde 37. ve Dünya Mutluluk Raporu'nda 19. sırada yer almaktadır. Litvanya; Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi, Euro Bölgesi, İskandinav Yatırım Bankası, Schengen Anlaşması, NATO ve OECD'nin bir parçasıdır. Ayrıca ülke İskandinav-Baltık Sekizlisi (NB8) bölgesel iş birliği formatında da yer almaktadır.

Etimoloji

Ana madde: Litvanya'nın adı

Litvanya adının geçtiği 1009 yılına ait bir yazı (Litua, 7. satırda yer almaktadır)

Litvanya (Litvanca: Lietuva) adının bilinen ilk kaydı, Kuedlinburg Yıllıkları'nda yer alan 9 Mart 1009 tarihli Aziz Bruno hikâyesinde geçmektedir. Yıllıkta ad, Latinleştirilmiş bir biçimi olan Litua şeklinde kaydedilmiştir. Güvenilir kaynakların eksikliği nedeniyle adın gerçek anlamı bilinmemektedir ve bilim insanları hâlâ bu konuda tartışmaktadır. Bununla birlikte, birkaç makul versiyon mevcuttur.

Lietuva adının bir son ek (-uva) içerdiği düşünüldüğünde, ek içermeyen orijinal bir kelimenin de olması gerekliliğinden söz edilebilir. Bu isim için olası bir aday "Lietā"dır. Birçok Baltık etnoniminin hidronimlerden türediği göz önüne alındığında, dilbilimciler adın kökenini yerel hidronimler arasında aramışlardır. Genellikle bu tür isimler şu süreçten geçerek evrilmiştir: hidronim → toponimi → etnonim. Litvanya Dükalığı'nın kuruluş bölgesi ve sonradan oluşacak olan Litvanya Büyük Dükalığı'nın muhtemel ilk başkenti olan Kernavė yakınlarındaki Lietava Nehri, genellikle adın kaynağı olarak kabul edilir. Ancak bahsi geçen nehir çok küçüktür ve bazıları bu kadar küçük ve yerel bir nesnenin tüm ulusa adını vermesini olası bulmaz. Öte yandan bu tür isimlendirmeler dünya tarihinde benzersiz olmadığından bu ihtimalin varlığı yine de söz konusudur.

Artūras Dubonis'in öne sürdüğü başka bir hipoteze göre ise Lietuva, "leičiai" (leitis'in çoğulu) kelimesiyle ilişkilidir. 13. yüzyılın ortalarından itibaren leičiai, Litvanya toplumunda Litvanya hükümdarına veya devlete tabi olan ayrıcalıklı bir savaşçı sosyal grubuydu. Leičiai kelimesi, 14-16. yüzyıl tarihî kaynaklarında Litvanlar (Samogityalılar hariç) için bir etnonim olarak kullanılmıştır ve Litvancaya yakından bağlı olan Letonca dilinde, genellikle şairane veya tarihsel bağlamlarda hâlâ kullanılmaktadır.

Tarih

Ana madde: Litvanya tarihi

13. yüzyıldan günümüze kadar Litvanya topraklarında oluşan değişiklikleri gösteren bir harita

İlk insanların Litvanya'ya yerleşmesi, yaklaşık 10.000 yıl önce, Buzul Çağı'nın sonlarında gerçekleşti. MÖ 2. ve 3. binyıllar arasında Hint-Avrupa halklarının göçü, bölgenin etnik yapısını dönüştürmeye başladı. Bu halklar, yerli topluluklarla karışarak Baltık uluslarının temelini oluşturdu. Litvanya adı ise ilk kez 14 Şubat 1009 tarihli bir Alman el yazması olan Kuedlinburg Yıllıkları'nda geçmektedir. Başlangıçta parçalanmış Baltık toplulukları tarafından yerleşilen ülke, Mindaugas tarafından 1230'da birleştirildi ve Mindaugas 6 Temmuz 1253'te Litvanya'nın ilk kralı olarak taç giydi. 1263'te Mindaukas'a karşı yapılan suikastla birlikte bölge Litvanya Paganları, Haçlı Seferleri ve Töton Şövalyeleri'nin hedefi haline geldi. Uzun süren mücadelelere rağmen, Litvanya Büyük Dükalığı hızla Rus Knezlikleri'nin topraklarına doğru genişledi. 15. yüzyılda Rutenya'da ikamet eden Doğu Slav gruplarının yaşadığı bölgelerin de fethi sonrası Baltık Denizi'nden Karadeniz'e yayılan devlet, Avrupa'nın en büyüğü hâline geldi.

Hükümdarlığı sırasında Litvanya'yı gücünün en yüksek seviyesine ulaştıran Görkemli Vytautas'ın 17. yüzyılda çizilen bir resmi

1385'te, Polonya Kralı Jagiełło ile yapılan bir antlaşmayla Litvanya ve Polonya birleşti. Bu birleşme ile Litvanya, 1387'de tamamlanan bir Hristiyanlaşma dönemine girdi. 1392'de Görkemli Vytautas'ın yönetiminde Litvanya birçok iç savaş geçirdi. Buna rağmen Vytautas'ın dönemi, toprakların genişlemesi ve devletin kurumsallaşması açısından zirve noktasıydı. Litvanya'nın Hristiyanlaşmasının sonuçları arasında, Polonya ile daha yakın siyasi ve kültürel ilişkiler kurulması yer aldı. 1410'daki Grunwald Muharebesi'nde Polonya ve Litvanya birliklerinin Töton Şövalyeleri'ne karşı kazandığı zafer, Polonya-Litvanya ittifakının gücünü pekiştirdi.

Jagiełło ve Vytautas'ın ölümünden sonra, Litvan ve Polonyalı soylular arasında birlik konusunda gerilimler yaşandı. Daha fazla özerklik talep eden Litvan soylular Polonya Krallığı'na tam olarak katılmaya karşı direndiler. 15. yüzyılın sonlarına doğru, özellikle Moskova'nın artan gücü, Litvanya için büyük bir tehdit oluşturmaktaydı. Litvanya'nın 15. yüzyılın sonlarına doğru Rus knezliklerinin artan gücü karşısında iyice zayıflamaya başlaması Livonya Savaşı'nın zeminini hazırlamıştır.

Livonya Savaşı'nın ardından Lublin Birliği (1569) ile Polonya-Litvanya Birliği yeniden kuruldu. İkinci Kuzey Savaşı sırasında büyük yıkım yaşayan Büyük Dükalık, İsveç İmparatorluğu'nun himayesi altına girdi. Bu savaşın yaraları sarılmadan Dükalık 1700-1721 Büyük Kuzey Savaşı'nda bir darbe daha aldı. Bu dönemde, veba ve yoksulluk nedeniyle nüfusun yaklaşık %40'ı hayatını kaybetti. İsveç himayesinden sonra Dükalık tekrar Polonya-Litvanya devletinin bir parçası oldu ve bu durum 1795'e kadar sürdü. Soyluların hakimiyetindeki devlette sunulan özgürlükler dağılmayı engelleyemedi ve Litvanya-Polonya Birliği, 1772, 1792 ve 1795'te Rus İmparatorluğu, Prusya ve Habsburg Monarşisi arasında bölündü. Bu tarihte Polonya'nın parçalanması hem bağımsız Litvanya'yı hem de Polonya'yı siyasi haritadan sildi. Dağılmanın ardından Litvanyalılar 20. yüzyıla kadar Rus İmparatorluğu'nun yönetimi altında yaşasalar da 1830-1831 ve 1863'te tarihsel açıdan önem arz eden birkaç büyük ayaklanma yaşandı.

16 Şubat 1918'de Litvanya Konseyi (Lietuvos Taryba), Litvanya'nın bağımsızlığını ilan etti. Bu, Litvanya devletinin yeniden kurulması anlamına geliyordu. Ancak bu dönemde Almanya ve Polonya ile sınır sorunları yaşandı. Vilnius, Litvanya'nın geleneksel başkenti olsa da 1920'de Polonya tarafından işgal edilmiş ve iki yıl sonra da Polonya topraklarına katılmıştı. Bu nedenle, Kaunas 19 yıl boyunca ülkenin geçici başkenti oldu. Polonya'nın Vilnius'u işgali, iki ülke arasındaki ilişkilerin bozulmasına yol açtı ve İkinci Dünya Savaşı'na kadar bu ilişkiler düzelmedi.

1923'te Versay Barış Antlaşması ile Alman İmparatorluğu'ndan ayrılan Klaipėda'da bir Milletler Cemiyeti mandası kuruldu. Daha kalıcı bir çözüm bulununcaya kadar bölge, geçici olarak Fransız yönetimi altına alındı. Ocak 1923'teki Klaipėda Ayaklanması sonucunda ise bölge Litvanya'ya bağlandı. 1926'da askerî bir darbe sonucunda Antanas Smetona ve Litvanya Milliyetçi Birliği iktidara geldi. Eylül 1939'da Sovyetler Birliği'nin Doğu Polonya'yı işgali sonrası Vilnius Litvanya'ya geri verildi.

Holokost, Litvanya tarihinde çok kısa bir sürede en büyük can kaybına neden olmuştur. İkinci Dünya Savaşı'nın başlamasına kadar bağımsız kalan Litvanya'nın savaşın başlamasıyla birlikte Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı uyarınca Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmesinden yıl sonra Almanya'nın Barbarossa Harekâtı'yla Litvanya Nazi işgaline uğradı ve İkinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar Litvanyalı Yahudilerin yani yaklaşık 190-195 bini öldürüldü. Üç yıllık Alman işgali sırasında Litvanya'nın Yahudi nüfusunun %95'inden fazlasının öldürülmesi, Holokost sırasında başka herhangi bir ülkenin başına gelenden daha kapsamlı bir yıkımdı. Tarihçiler, Yahudi olmayan yerel paramiliter grupların soykırıma geniş çaplı katılımını yıkımın büyük çaplı olmasının sebebi olarak göstermektedir. Bu geniş çaplı katılımın nedenleri ise hâlâ tartışma konusudur.

1944'te bölgenin geri çekilen Almanlardan geri alınmasının ardından Kızıl Ordu, Kaunas ve Šilutė gibi şehirlerde savaş suçları işlemeye başladı. Aynı yıl yeniden kurulan Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti üzerindeki Sovyet hegemonyası yaklaşık olarak kırk beş sene sürecekti. 1944'ten 1952'ye kadar yaklaşık 100 bin Litvanyalı bağımsızlık yanlısı gerilla savaşı verdi. Gerilla savaşı, hedeflerine ulaşamayıp 20.000'den fazla savaşçının hayatına mal olsa da Litvanya'nın SSCB'ye katılmasının gönüllü bir eylem olmadığını dünyaya göstermiş ve birçok Litvanyalının bağımsız olma arzusunu vurgulamıştır. İkinci Dünya Savaşı'nda da Litvanya, nüfusunun yaklaşık %20'sine tekabül eden 780 bin vatandaşını kaybetmiştir.

1980'lerde Sovyetler Birliği'nin perestroyka ve glasnost politikaları Litvanya'da Sąjūdis adlı reform hareketlerinin doğmasına zemin hazırladı. Sovyet rejimine karşı olan geniş bir toplumsal koalisyonu bir araya getirerek şiddet kullanmadan Litvanya'nın bağımsızlığını kazanmasına katkı sağlayan hareket çevresel, sosyal, ekonomik ve eğitimle ilgili çeşitli sorunları ele alarak yalnızca bağımsızlığı sağlamamış, aynı zamanda Sovyet sistemine karşı geniş kapsamlı bir eleştiri getirmiştir.

1990-günümüz

11 Mart 1990'da Yüksek Konsey, Litvanya'nın Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan etti. Bu yasa ile Litvanya, SSCB'den bağımsızlığını ilan eden ilk ülke oldu ve diğer Sovyetler Birliği cumhuriyetlerine ilham vererek Sovyetler Birliği'nin dağılması üzerinde güçlü bir etki oluşturdu.

11 Mart 1990'da Yüksek Konsey, Litvanya'nın bağımsızlığının yeniden tesis edildiğini duyurdu. Böylece Litvanya, Sovyetlerden ayrılan ilk cumhuriyet oldu. 20 Nisan 1990'da Sovyetler, Litvanya'ya hammadde tedarikini durdurarak ekonomik bir abluka başlattı. Sadece yerli sanayi değil halk da yakıt, temel ihtiyaç maddeleri ve hatta sıcak su eksikliğini hissetmeye başladı. 74 gün süren ablukaya rağmen Litvanya bağımsızlık ilanından vazgeçmedi.

Yavaş yavaş ekonomik ilişkiler yeniden sağlansa da Ocak 1991'de gerilim yeniden zirveye ulaştı. Sovyetler Birliği Silahlı Kuvvetleri, İçişleri Bakanlığı İç Ordusu ve SSCB Devlet Güvenlik Komitesi (KGB) kullanılarak bir darbe girişiminde bulunuldu. 13 Ocak 1991'de Sovyet güçleri, Vilnius TV Kulesi'ne saldırarak 14 Litvanyalı sivili öldürdü. Litvanya'daki kötü ekonomik durum nedeniyle Moskova'daki güçler, darbenin halk tarafından güçlü bir şekilde destek göreceğini düşünüyorlardı. Ancak düşünülenin aksine insanlar, Litvanya Cumhuriyeti Yüksek Konseyini ve ülkenin bağımsızlığı savunmak için Vilnius'a akın etmeye başladı. Darbe girişimi birkaç can kaybı ve maddi hasarla sona erdi. Ocak Olayları olarak bilinen olaylar sonunda Sovyet Ordusu 13 kişiyi öldürmüş ve yüzlerce kişiyi de yaralamıştı. Bir kişi de kalp krizinden hayatını kaybetmişti. Litvanya nüfusunun büyük bir kısmı Ocak Olaylarına katılmıştı. 4 Şubat 1991'de İzlanda, Litvanya'nın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke oldu. 31 Temmuz 1991'de Sovyet paramiliter güçleri Belarus sınırında 7 Litvanyalı sınır muhafızını öldürdü. 17 Eylül 1991'de Litvanya, Birleşmiş Milletler'e kabul edildi.

25 Ekim 1992'de vatandaşlar, şu anki mevcut anayasayı kabul etmek için yapılan referandumda oy kullandı. 14 Şubat 1993'te yapılan doğrudan genel seçimlerde, Algirdas Brazauskas bağımsızlığın yeniden kazanılmasından sonra ilk cumhurbaşkanı oldu. 31 Ağustos 1993'te Sovyet Ordusu'nun son birlikleri de Litvanya'dan ayrıldı.

31 Mayıs 2001'de Litvanya, Dünya Ticaret Örgütü'ne (WTO) katıldı. Mart 2004'ten beri ise ülke NATO'nun bir parçasıdır. 1 Mayıs 2004'te Avrupa Birliği'ne tam üye, Aralık 2007'de de Schengen Anlaşması'na dahil olmuştur. 1 Ocak 2015'te euro bölgesine katılarak Avrupa Birliği'nin ortak para birimini benimseyen ülke 4 Temmuz 2018'de resmî olarak OECD'ye katıldı. Dalia Grybauskaitė, Litvanya'nın ilk kadın cumhurbaşkanı (2009-2019) ve art arda iki dönem için yeniden seçilen ilk kişi olma unvanına sahiptir. 24 Şubat 2022'de Litvanya, Rusya'nın Ukrayna'yı işgali karşısında olağanüstü hâl ilan etti. Diğer yedi NATO üyesi devletle birlikte, güvenlik konularında danışmak üzere NATO'nun 4. maddesini yürürlüğe koydu. 11-12 Temmuz 2023 tarihlerinde 2023 NATO zirvesi Vilnius'ta gerçekleştirildi.

Coğrafya

Ana madde: Litvanya coğrafyası

Litvanya topoğrafik haritası

Litvanya, Avrupa kıtasının Baltık bölgesinde yer alır ve 65.300 km² (25.200 sq mi) kadarlık bir alanı kaplar. 53° ve 57° kuzey enlemleri ile 21° ve 27° doğu boylamları arasında yer alır (Kuron Dili'nin bir kısmı 21°'nin batısında kalır). Yaklaşık 99 kilometrelik kumlu bir kıyı şeridine sahiptir ve bunun sadece 38 kilometresi açık Baltık Denizi'ne bakar. Bu diğer iki Baltık devletine kıyasla en kısadır. Kıyının geri kalanı Kuron kum yarımadası tarafından korunmaktadır. Litvanya'nın başlıca sıcak su limanı olan Klaipėda, Kuron Lagünü'nün (Litvanca: Kuršių marios) dar ağzında yer alır. Bu sığ lagün güneye doğru, Rusya'ya bağlı Kaliningrad'a kadar uzanır. Ülkenin ana ve en büyük nehri olan Neman Nehri ve bu nehrin kollarından bazıları uluslararası taşımacılıkta kullanılır.

Litvanya, Kuzey Avrupa Ovası'nın kenarında bulunur. Arazisi geçmişte Son Buzul Çağı'nın buzulları tarafından aşındırılmış olup ılımlı ovalar ve yaylaların bir kombinasyonudur. Ülkenin batısındaki yaylalarda ve doğusundaki dağlık arazilerde morenler geniş yer kaplar. En yüksek noktası, ülkenin doğu kesiminde yer alan 294 metre yüksekliğindeki Aukštojas Tepesi'dir. Ülke çok sayıda göle (örneğin Vištytis Gölü) ve sulak alana sahiptir ve karışık orman bölgesi ülkenin %33'ünden fazlasını kaplar. Litvanya'nın en büyük gölü Drūkšiai, en derin gölü Tauragnas ve en uzun gölü Asveja'dır.

1989 yılında Avrupa kıtasının sınırları yeniden değerlendirildikten sonra Ulusal Coğrafi ve Ormancılık Bilgi Enstitüsünden (Institut national de l'information géographique et forestière) bilim insanı Jean-George Affholder, Avrupa'nın coğrafi merkezinin Litvanya'da, 54°54′K 25°19′D koordinatlarında olduğunu belirledi. Bu nokta, Litvanya'nın başkenti Vilnius'un 26 kilometre kuzeyindedir. Affholder, Avrupa'nın geometrik şeklinin ağırlık merkezini hesaplayarak bu sonuca ulaşmıştır.

İklim

Litvanya, hem deniz hem de karasal etkilerin görüldüğü ılıman bir iklime sahiptir. Köppen iklim sınıflandırmasına göre nemli karasal iklim (Dfb) olarak tanımlansa da dar kıyı şeridinde okyanusal iklime yakındır

Kıyıda ortalama sıcaklıklar Ocak ayında -25 °C ve Temmuz ayında 16 °C civarındadır. Vilnius'ta ise ortalama sıcaklıklar Ocak ayında -6 °C ve Temmuz ayında 17 °C civarındadır. Yaz aylarında gündüz 20 °C yaygındır, gece ise 14 °C yaygındır. Geçmişte sıcaklıklar 30 veya 35 °C'ye kadar çıkmıştır. Bazı kışlar oldukça soğuk geçebilir. -20 °C hemen her kış görülür. Kışın ekstrem sıcaklıklar kıyı bölgelerinde -34 °C ve Litvanya'nın doğusunda -43 °C olarak kaydedilmiştir.

Yıllık ortalama yağış miktarı kıyıda 800 mm, Samogitia yaylalarında 900 mm ve ülkenin doğu kesiminde 600 mm civarındadır. Her yıl kar yağışı olur ve ekimden nisana kadarki dönemde kar yağabilir. Bazı yıllarda Eylül veya Mayıs aylarında sulu kar da görülebilir. Batı kesiminde büyüme mevsimi 202 gün, doğu kesiminde ise 169 gün sürer. Şiddetli fırtınalar Litvanya'nın doğu kesiminde nadirdir ancak kıyı bölgelerinde yaygındır.

Baltık bölgesindeki en uzun süreli sıcaklık kayıtları yaklaşık 250 yıl öncesine kadar uzanır. Veriler, 18. yüzyılın ikinci yarısında sıcak dönemler, 19. yüzyılın ise nispeten serin bir dönem olduğunu göstermektedir. 20. yüzyılın başlarındaki ısınma eğilimi 1930'larda zirveye ulaşmış, ardından 1960'lara kadar süren daha küçük bir soğuma dönemi gelmiştir. O zamandan beri bir ısınma eğilimi devam etmektedir.

Litvanya, 2002 yılında orman ve turba bataklığı yangınlarına neden olan bir kuraklık yaşamıştır.

Çevre

Litvanya'nın tipik düz arazileri, göller, bataklıklar ve ormanlarla doludur. Litvanya'da binlerce farklı göl bulunur ve kuş bakışı bakıldığında görseldeki gibi manzaralarla karşılaşılabilir.

Avrupa'nın en yüksek hareketli kumulları olan Kuron Dili'nin Nida yakınlarındaki kumulları UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır.

1990 yılında Litvanya'nın bağımsızlığını yeniden kazanmasının ardından, 1992 yılında Aplinkos apsaugos įstatymas (Çevre Koruma Yasası) kabul edildi. Bu yasa, çevre koruma alanındaki sosyal ilişkileri düzenlemek için temel oluşturdu ve Litvanya'daki biyolojik çeşitliliği, ekolojik sistemleri ve peyzajı koruma konusunda tüzel ve gerçek kişilerin temel hak ve yükümlülüklerini belirledi. Litvanya, 2020 yılına kadar karbon emisyonlarını 1990 seviyesinin en az %20'si, 2030 yılına kadar ise en az %40'ı oranında azaltmayı ve tüm Avrupa Birliği üyeleriyle birlikte 2020 yılına kadar toplam enerji tüketiminin en az %20'sinin (2030 yılına kadar %27) yenilenebilir enerji kaynaklarından karşılanmasını kabul etti. 2016 yılında Litvanya, özellikle etkili bir şişe depozitosu yasası yürürlüğe koydu ve 2017 yılında tüm ambalajların %92'si toplandı.

Litvanya'nın yüksek dağları yoktur ve manzarası genel olarak çiçek açan çayırlar, sık ormanlar ve verimli tahıl tarlaları ile karakterize olmuştur. Ancak eski Litvanyalıların pagan tanrıları için sunaklar yaktığı kalelerin bulunduğu çok sayıda tepe, kaleleri ile birlikte öne çıkmaktadır. Litvanya, çoğu kuzeydoğuda bulunan 3.000'den fazla gölle su kaynakları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Ülke uzun olan Neman Nehri başta olmak üzere birçok nehirle de sulanmaktadır. Litvanya, iki tür kara ekolojik bölgesine ev sahipliği yapmaktadır: Orta Avrupa karma ormanları ve Sarmatya karma ormanları.

Orman, uzun zamandır Litvanya'nın en önemli doğal kaynaklarından biri olmuştur. Ormanlar, ülkenin topraklarının üçte birini kaplar ve kereste ile ilgili endüstriyel üretim, ülkenin endüstriyel üretiminin neredeyse %11'ini oluşturur. Litvanya'da beş millî park, 30 bölgesel park, 402 doğa rezervi ve 668 devlet koruması altındaki doğal miras alanı bulunmaktadır.

2018 yılında Litvanya, İklim Değişikliği Performans Endeksi'nde (CCPI) İsveç'in ardında, beşinci sırada yer almıştır.

Biyoçeşitlilik

Ana madde: Litvanya faunası

Leylek, Avrupa'nın en yoğun popülasyonuna sahip olan Litvanya'nın ulusal kuşudur.

Litvanya ekosistemleri doğal ve yarı-doğal (ormanlar, bataklıklar, sulak alanlar ve çayırlar) ve antropojenik (tarımsal ve kentsel) ekosistemleri içerir. Doğal ekosistemler arasında ülkenin %33'ünü kaplayan ormanlar, Litvanya için özellikle önem arz eder. Sulak alanlar (yükseltilmiş bataklıklar, sazlıklar, geçiş molozları vb.) ülkenin %7,9'unu kaplar. 1960-1980 yılları arasında drenaj ve turba çıkarımı nedeniyle sulak alanların %70'i kaybolmuştur. Sulak alan bitki topluluklarındaki değişiklikler, yosun ve ot topluluklarının ağaçlar ve çalılarla yer değiştirmesine neden olmuş, arazi ıslahından doğrudan etkilenmeyen sazlıklar ise su seviyesinin düşmesi sonucunda daha kuru hale gelmiştir. Litvanya'da toplam uzunluğu 64.000 km olan 29.000 nehir bulunmaktadır ve Neman Nehri havzası ülkenin %74'ünü kaplar. Barajların inşası nedeniyle potansiyel katadrom balık türlerinin üreme alanlarının yaklaşık %70'i yok olmuştur. Bazı durumlarda, nehir ve göl ekosistemleri antropojenik ötrofikasyondan etkilenmeye devam etmektedir.

Tarım arazileri Litvanya'nın %54'ünü oluşturur. Bu alanın yaklaşık %70'i ekilebilir arazi ve %30'u çayır ve meralardan oluşur. Yaklaşık 400.000 hektar tarım arazisi işlenmemektedir ve yabani otlar ve istilacı bitki türleri için ekolojik bir niş olarak işlev görür. Mahsul alanlarının genişletilmesiyle çok verimli ve pahalı arazilerin bulunduğu bölgelerde habitat bozulması meydana gelmektedir. Günümüzde tüm bitki türlerinin %18,9'u, bilinen mantar türlerinin %1,87'si ve bilinen liken türlerinin %31'i Litvanya Kırmızı Veri Kitabı'nda yer almaktadır. Liste ayrıca tüm balık türlerinin %8'ini de içermektedir.

Avcılığın daha kısıtlı hale gelmesi ve kentleşmenin ormanları yeniden dikmeye olanak tanımasıyla birlikte yaban hayatı popülasyonları toparlanmıştır (ormanlar en düşük seviyelerinden bu yana üç katına çıkmıştır). Şu anda Litvanya'da her bir kilometrekarede yaklaşık beş büyük yaban hayvanı veya toplamda yaklaşık 250.000 büyük yaban hayvanı bulunmaktadır. Her bölgede en yaygın büyük yaban hayvanı, 120.000 bireyle karaca olup, onu yaban domuzları (55.000) takip eder. Diğer toynaklılar arasında yaklaşık 22.000 geyik, 21.000 dama ve 7.000 adetle, en büyükleri olan sığın bulunmaktadır. Litvanya'nın yırtıcıları arasında ise en yaygın olanı yaklaşık 27.000 bireyle tilkilerdir. Ancak mitolojide daha çok yer edinmiş olan kurtlar Litvanya'da sadece 800 popülasyondan oluşur. Daha nadir olan vaşaklar ise yaklaşık 200 popülasyona sahiptir. Yukarıda belirtilen büyük hayvanlar, Litvanya ormanlarında yaşayabilecek yaklaşık 200.000 tavşanı kapsamamaktadır.

Hükûmet ve siyaset

Ana madde: Litvanya'da siyaset

Seimas - Litvanya Parlamentosu

Hükûmet

Litvanya, 11 Mart 1990'da bağımsızlığını yeniden ilan ettiğinden bu yana güçlü demokratik geleneklerini sürmektedir. İlk bağımsız genel seçim 25 Ekim 1992'de gerçekleştirildi ve seçmenlerin %56,75'i yeni anayasa lehine oy kullandı. Başta anayasanın kendisi olmak üzere özellikle de cumhurbaşkanının rolüne ilişkin yoğun tartışmalar yaşanmıştır. Konuyla ilgili kamuoyunun görüşünü almak amacıyla 23 Mayıs 1992'de ayrı bir referandum yapıldı ve seçmenlerin sadece %41'i Litvanya cumhurbaşkanının görevlerinin yeniden düzenlenmesi yönünde oy kullanmıştır. Yarı başkanlık sistemi üzerinde ise uzlaşmaya varılmıştır.

Litvanya devlet başkanı, doğrudan beş yıllık bir dönem için seçilen ve en fazla iki dönem görev yapan cumhurbaşkanıdır. Başkan dış ilişkileri ve ulusal güvenliği denetler ve aynı zamanda ordunun başkomutanıdır. Cumhurbaşkanı aynı zamanda başbakanı ve başbakanın teklifi üzerine kabinenin geri kalanını, ayrıca bazı diğer üst düzey memurları ve Anayasa Mahkemesi dışındaki tüm mahkemelerin yargıçlarını da atamaktadır. Mevcut Litvanya devlet başkanı Gitanas Nausėda, 26 Mayıs 2019'da yapılan seçimin ikinci turunda Litvanya'nın tüm belediyelerini oybirliğiyle kazanarak seçildi.

Gitanas Nausėda,
Cumhurbaşkanı, 2019'dan beri

Ingrida Šimonytė,
Başbakan, 2020'den beri

Viktorija Čmilytė-Nielsen,
Seimas başkanı, 2020'den beri

Cumhurbaşkanı tarafından Anayasa Mahkemesine (Konstitucinis Teismas) seçilen üç yargıç burada dokuz yıl süreyle hizmet verir. Bu mahkemeye Yargıtay ve meclis başkanlığı da üçer yargıç seçimi yapar. Ülkede tek meclisli demokratik sistem vardır. Yapılan seçimle beraber dört yıl süreyle 141 milletvekili belirlenir. Seçimlerde milletvekillerinin 71'i kendi seçim bölgelerinden aldıkları oylarla; geri kalan 70 milletvekili ise partilerinin ülkedeki genel oy ortalamasına göre mazbata almaya hak kazanır. Partilerin Seimas'a girebilmeleri için ülke genelinde en az %5 oy almaları gereklidir.

Siyasi partiler ve seçimler

Ana madde: Litvanya'da seçimler

Litvanya dünyada kadınlara seçimlerde oy kullanma hakkı veren ilk ülkelerden biri olmuştur. Litvanyalı kadınlar, 1918 Litvanya Anayasası ile oy kullanma hakkına sahip oldular ve bu haklarını ilk kez 1919 yılında kullandılar. Böylece Litvanya Amerika Birleşik Devletleri (1920), Fransa (1945), Yunanistan (1952) ve İsviçre (1971) gibi demokratik ülkelerden daha önce bu hakkı tanımış oldu.

Litvanya, koalisyon hükûmetlerinin yaygın olduğu, küçük partilerin yer aldığı parçalı birçok partili sistem sergilemektedir. Seimas için olağan seçimler her dört yılda bir Ekim ayının ikinci Pazar günü yapılır. Seçimlere katılabilmek için adayların seçim günü itibarıyla en az 25 yaşında, başka bir devlete bağlı olmaması ve Litvanya'da kalıcı olarak ikamet etmesi gerekmektedir. Mahkeme tarafından verilen bir cezayı seçimden 65 gün önce çekmekte olan veya çekecek olan kişiler, aday olamazlar. Ayrıca, yargıçlar, askerî hizmetteki vatandaşlar, profesyonel askeri hizmetteki askerler ve yasal kurum ve kuruluşların görevlileri de aday olamazlar. Anavatan Birliği - Litvanyalı Hristiyan Demokratlar 2020 Litvanya parlamento seçimlerini kazandı ve parlamentodaki 141 sandalyeden 50'sini elde etti. Ekim 2020'de, Anavatan Birliği - Litvanyalı Hristiyan Demokratları (TS-LKD) başbakan adayı Ingrida Šimonytė, iki liberal parti ile beraber merkez sağ bir koalisyon kurdu.

1990 yılında imzalanan Litvanya Devleti'nin Yeniden Kuruluşu Yasası'nın yıldönümünde Seimasta anma töreni düzenlenirken. Törende Litvanya cumhurbaşkanı, başbakan, Seimas başkanı ve diğer üst düzey yetkililer yer almıştır.

Litvanya cumhurbaşkanı, ülkenin devlet başkanı olup çoğunluk oyu ile beş yıllık bir süre için seçilir. Seçimler, mevcut cumhurbaşkanının görev süresinin bitiminden en fazla iki ay önceki son pazar günü yapılır. Seçim günü en az 40 yaşında olan ve Litvanya'da en az üç yıl ikamet eden adaylar, parlamento üyesi olma kriterlerini de sağladıkları takdirde seçimlere katılma hakkına sahiptir. Aynı cumhurbaşkanı en fazla iki dönem görev yapabilir. Gitanas Nausėda, 2019'da bağımsız bir aday olarak seçimi kazanmıştır.

Litvanya'daki her belediye, bir belediye meclisi ve belediye meclisinin bir üyesi olan bir belediye başkanı tarafından yönetilir. Her belediye meclisindeki üye sayısı, belediyenin büyüklüğüne bağlı olarak 15 (5.000'den az nüfusu olan belediyelerde) ile 51 (500.000'den fazla nüfusu olan belediyelerde) arasında değişir. 2015 yılında, 1.524 belediye meclis üyesi seçildi. Belediye başkanı hariç meclis üyeleri, nispi temsil sistemi kullanılarak seçilir. 2015'ten itibaren belediye başkanı, belediye sakinlerinin çoğunluğu tarafından doğrudan seçilir. Litvanya Sosyal Demokrat Partisi, 2015 seçimlerinde 372 belediye meclisi koltuğu ve 16 belediye başkanlığı ile en çok pozisyonu kazanmıştır.

2019 itibarıyla Litvanya'nın Avrupa Parlamentosundaki sandalye sayısı 11'dir. Genel seçimler, diğer AB ülkeleriyle aynı gün ve pazar günü yapılır. Oy kullanma hakkı, Litvanya vatandaşlarına ve seçim günü en az 18 yaşında olan, Litvanya'da kalıcı olarak ikamet eden diğer AB ülkelerinin vatandaşlarına açıktır. Seçimlerde aday olabilmek için, adayların seçim günü en az 21 yaşında, Litvanya vatandaşı veya Litvanya'da kalıcı olarak ikamet eden diğer AB ülkelerinin vatandaşı olmaları gerekmektedir. Adaylar birden fazla ülkede seçimlere katılamazlar. Mahkeme tarafından verilen bir cezayı seçimden 65 gün önce çekmekte olan veya çekecek olan kişiler aday olamazlar. Ayrıca hâkimler, askerlik yapan vatandaşlar, profesyonel askerî hizmetteki askerler ile yasal kurum ve kuruluşların görevlileri seçimlerde aday olamazlar. 2019 seçimlerinde altı siyasi parti ve bir komite temsilcisi sandalye kazanmıştır. Andrius Kubilius liderliğindeki Anavatan Birliği'nin üç sandalyeyle çoğunluğu sağladığı 2024 yılındaki seçimde ise Litvanya'nın parlamentodaki on bir sandalyesi toplamda sekiz adet parti arasında paylaşılmıştır.

Hukuk ve kolluk kuvvetleri

Ana madde: Litvanya'da hukuk

1529-1795 arası Litvanya hukukunun çekirdeği olarak kabul edilen Litvanya Statüleri.

Litvanya yasalarının ilk kez yazılı hale getirilmesi girişimi, 1468 yılında Büyük Dük IV. Kazimierz Jagiellon tarafından kabul edilen Kazimierz Yasası ile gerçekleşti. 16. yüzyılda Litvanya Statüleri'nin üç farklı baskısı oluşturuldu: Birinci Statü 1529'da, İkinci Statü 1566'da ve Üçüncü Statü 1588'de kabul edildi. 3 Mayıs 1791'de Büyük Sejm, Avrupa'nın ilk, dünyanın ise ikinci anayasasını kabul etti. Üçüncü Statü, Polonya-Litvanya Birliği'nin 1795'te üçüncü kez bölünmesine rağmen Litvanya topraklarında 1840'a kadar kısmen yürürlükte kaldı.

1934-1935 yıllarında Litvanya'da, Avrupa'da Nazi partisinin üyelerinin yargılandığı ilk büyük dava gerçekleştirildi. Mahkûmlar ilgili davada ağır iş cezasına ve idama mahkûm edildiler.

1990 yılında ülke bağımsızlığını kazandıktan sonra, Sovyet döneminden kalma kanunlar yaklaşık on yıl boyunca büyük ölçüde değiştirilerek yürürlükte kaldı. Mevcut Litvanya Anayasası, 25 Ekim 1992'de kabul edildi. 2001 yılında Litvanya Medeni Kanunu Seimas tarafından onaylandı. Bu kanunu 2003 yılında Ceza Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu izledi. Ceza hukukuna yaklaşım, düşman taraflar arasındaki rekabeti değil, soruşturmacı bir süreci esas alır; genellikle, pratiklik ve gayriresmîlik yerine, şekilciliğe ve rasyonalizme vurgu yapılır. Normatif yasal düzenleme, aksi belirtilmedikçe Teisės aktų registras'ta yayımlandığı günün ertesi günü yürürlüğe girer.

1 Mayıs 2004'ten itibaren Avrupa Birliği hukuku Litvanya hukuk sisteminin ayrılmaz bir parçası olmuştur.

Litvanya, Sovyetler Birliği'nden ayrıldıktan sonra zorlu bir suç durumu ile karşı karşıya kalmış olsa da yıllar içinde Litvanya kolluk kuvvetleri suçlarla mücadele ederek ülkeyi geçmişe kıyasla oldukça güvenli bir hale getirmiştir. Litvanya'da suç oranları hızla düşüş göstermektedir. Litvanya'daki temel kolluk kuvvetleri yerel Lietuvos policija (Litvanya Polisi) komiserlikleridir. Bu birimler, Lietuvos policijos antiteroristinių operacijų rinktinė Aras (Aras Litvanya Polis Teşkilatı Anti-Terör Operasyonları Ekibi), Lietuvos kriminalinės policijos biuras (Litvanya Kriminal Polis Bürosu), Lietuvos policijos kriminalistinių tyrimų centras (Litvanya Polis Kriminal Araştırma Merkezi) ve Lietuvos kelių policijos tarnyba (Litvanya Yol Polisi Servisi) tarafından desteklenmektedir.

Gediminas Bulvarı'nda bir polis aracı, Vilnius

2017 yılında Litvanya'da toplam 63.846 suç kaydedildi. Bunların büyük bir kısmını 19.630 vaka ile hırsızlıklar oluşturdu (2016'ya göre %13,2 azalma). Ağır suç içeren vaka sayısı ise 2.835 idi. Bu tür suçlar altı yıldan fazla hapis cezasına yol açabilecek suçları kapsar ve bu tür vakalarda, 2016 yılına göre %14.5 azalma gözlemlenmiştir. Toplamda 129 cinayet veya cinayete teşebbüs vakası meydana gelmiş bu da 2016'ya kıyasla %19,9'luk bir düşüş yaşandığı anlamına gelmektedir. Ağır bedensel zarar vakaları ise 178 kez kaydedildi, bu da 2016'ya göre %17,6 azalma demektir. Kaçakçılık gibi suçlar da 2016'ya kıyasla %27,2 azaldı. Ancak elektronik veri ve bilgi teknolojisi güvenliği alanındaki suçlar ise %26,6 oranında belirgin bir artış göstermiştir.

2013 yılına ait Eurobarometre araştırmasına göre, Litvanyalıların %29'u yolsuzluğun günlük yaşamlarını etkilediğini belirtti (AB ortalaması %26). Ayrıca Litvanyalıların %95'i ülkelerinde yolsuzluğun yaygın olduğunu düşünüyordu (AB ortalaması %76) ve %88'i rüşvet ve bağlantı kullanmanın belirli kamu hizmetlerini elde etmenin en kolay yolu olduğuna inanıyordu (AB ortalaması %73). Ancak Transparency International'ın yerel şubesine göre, yolsuzluk seviyeleri son on yılda azalma göstermektedir.

Litvanya'da idam cezası 1996 yılında askıya alınmış ve 1998 yılında tamamen kaldırılmıştır. Litvanya, AB'de en yüksek mahkûm sayısına sahip ülkedir. Bilim insanı Gintautas Sakalauskas'a göre bu durum, ülkedeki yüksek suç oranından değil, Litvanya'nın yüksek baskı düzeyinden ve hükümlülere duyulan güvensizlikten kaynaklanmaktadır. Bu nedenle hükümlüler sıklıkla hapis cezasına çarptırılmaktadır.

İdari bölümler

Ana madde: Litvanya'nın idari bölümleri

Ayrıca bakınız: Litvanya'nın illeri, Litvanya'nın belediyeleri ve Litvanya'nın bucakları

Alytus

Kaunas

Klaipėda

Marijampolė

Panevėžys

Šiauliai

Tauragė

Telšiai

Utena

Vilnius

Baltık Denizi

Letonya

Belarus

Polonya

Rusya

Mevcut idari bölüm sistemi 1994 yılında kurulmuş ve 2000 yılında Avrupa Birliği'nin gerekliliklerini karşılayacak şekilde değiştirilmiştir. Ülkenin 10 ili (Litvanca: tekil – apskritis, çoğul – apskritys) 60 belediyeye (Litvanca: tekil – savivaldybė, çoğul – savivaldybės) ve 500 bucağa (Litvanca: tekil – seniūnija, çoğul – seniūnijos) ayrılmıştır.

2010 yılında il valiliklerinin (apskrities viršininkas) kaldırılmasından bu yana belediyeler Litvanya'da en önemli bir idari birim olmuştur. Bazı belediyeler tarihî olarak "ilçe belediyesi" (genellikle "ilçe" olarak kısaltılır), bazıları ise "şehir belediyesi" (bazen "şehir" olarak kısaltılır) olarak adlandırılmaktadır. Her birinin kendi seçilmiş hükûmeti vardır. Belediye meclisi seçimleri başlangıçta her üç yılda bir yapılırken, artık her dört yılda bir yapılmaktadır. Meclis, kasabaları yönetmek üzere ihtiyar atar. 2015'ten beri belediye başkanları doğrudan seçilmektedir. Öncesinde meclis tarafından atanırlardı.

Sayısı 500'ü geçen bucaklar en küçük idari birimlerdir ve ülke yönetiminde bir rolleri yoktur. Doğum ve ölüm kayıtlarını tutmak gibi yerel kamu hizmetlerini sağlarlar. En çok sosyal alanda aktif olup ihtiyaç sahibi bireyleri veya aileleri belirler ve refah ve diğer yardım türlerini organize edip dağıtırlar. Bucaklar yerel sorunları çözmede inisiyatife sahip olsa da bu yönetim birimleri nispeten çok önemli sorunlara çözüm aramaz, bir nevi arabuluculuk rolü üstlenir.

İl	Yüzölçümü (km2)	Nüfus (2023)	GDP (euro, milyar)	Kişi başına düşen GDP (euro)
Alytus ili	5.425	135.367	1,8	13.600
Kaunas ili	8.089	580.333	13,7	23.900
Klaipėda ili	5.209	336.104	7,0	21.300
Marijampolė ili	4.463	135.891	2,0	14.400
Panevėžys ili	7.881	211.652	3,6	17.100
Šiauliai ili	8.540	261.764	4,6	17.600
Tauragė ili	4.411	90.652	1,2	13.200
Telšiai ili	4.350	131.431	2,2	16.900
Utena ili	7.201	125.462	1,7	13.800
Vilnius ili	9.731	851.346	29,4	35.300
Toplam	65.300	2.860.002	67,4	23.800

Dışişleri

Ana madde: Litvanya'nın dış ilişkileri

18 Eylül 1991'de Birleşmiş Milletler'e üye olan Litvanya birçok BM organizasyonuna dahil olmuş ve birçok uluslararası anlaşmalara imza atmıştır. Ayrıca Avrupa Birliği, Avrupa Konseyi, Avrupa Güvenlik ve İş Birliği Teşkilatı (AGİT) ile NATO ve Kuzey Atlantik Koordinasyon Konseyi üyesidir. Litvanya, 31 Mayıs 2001'de Dünya Ticaret Örgütü'ne, 5 Temmuz 2018'de Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü'ne (OECD) üye olmuş ve diğer Batı organizasyonlarına da üyelik başvurusunda bulunmuştur.

Litvanya, 149 ülke ile diplomatik ilişkiler kurmuştur.

2011 yılında Litvanya, AGİT Bakanlar Konseyi Toplantısı'na ev sahipliği yapmış, 2013 yılının ikinci yarısında ise Avrupa Birliği'nin dönem başkanlığını üstlenmiştir.

Litvanya'nın Avrupa Birliği başkanlığına adanmış pul. Litvanya Postası, 2013.

Litvanya, Kuzey Avrupa ülkeleri arasında iş birliği geliştirme konusunda da aktiftir. Baltık Meclisi, Baltık Bakanlar Konseyi ve Baltık Denizi Devletleri Konseyi üyesidir.

Litvanya, İskandinav ve diğer iki Baltık ülkeleri ile İskandinav-Baltık Sekizlisi (NB8) formatı dahilinde iş birliği içindedir. Benzer bir format olan NB6, AB üyesi İskandinav ve Baltık ülkelerini bir araya getirir. NB6'nın odak noktası, AB Konseyi'ne ve AB dışişleri bakanları toplantılarına sunulacak pozisyonları önceden tartışmak ve üzerinde anlaşmaktır.

Baltık Denizi Devletleri Konseyi (CBSS), 1992 yılında Kopenhag'da gayriresmî bir bölgesel siyasi forum olarak kuruldu. Ana amacı, bölge ülkeleri arasında entegrasyonu teşvik etmek ve yakın ilişkiler kurmaktır. CBSS üyeleri arasında Litvanya da dahil olmak üzere Almanya, Avrupa Komisyonu, Danimarka, Estonya, Finlandiya, İsveç, İzlanda, Letonya, Norveç, Polonya ve Rusya yer alır. Gözlemci ülkeler ise Amerika Birleşik Devletleri, Belarus, Birleşik Krallık, Fransa, Hollanda, İspanya, İtalya, Romanya, Slovakya ve Ukrayna'dır.

İskandinav Bakanlar Konseyi ve Litvanya, ortak hedeflere ulaşmak ve iş birliği için yeni eğilimler ve olasılıkları belirlemek amacıyla siyasi iş birliği içindedir. Konseyin bilgi ofisi, İskandinav kavramlarını yaymayı ve İskandinav işbirliğini tanıtmayı amaçlamaktadır.

Litvanya 2015'te Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi geçici üyelerinden biriydi. Temsilcileri sağ tarafta yer almaktadır.

Litvanya, beş İskandinav ülkesi ve diğer iki Baltık ülkesi ile birlikte İskandinav Yatırım Bankası (NIB) üyesidir ve çeşitli strateji hedeflerinin gerçekleştirilebilmesi adına sübvansiyon ödemesi almaktadır. Ayrıca yükseköğretim alanına yönelik NORDPLUS programı dahilindeki iş birliğinin de bir parçasıdır.

Baltık Kalkınma Forumu (BDF), Baltık Denizi bölgesindeki büyük şirketleri, şehirleri, iş derneklerini ve kurumları bir araya getiren bağımsız bir kâr amacı gütmeyen organizasyondur. 2010 yılında BDF'nin 12. zirvesi Vilnius'ta düzenlenmiştir.

Polonya, Litvanya'nın Polonyalı azınlığına karşı ayrımcı muamelesine rağmen ülkenin bağımsızlığını güçlü bir şekilde desteklemiştir. Eski Solidarność lideri ve Polonya Cumhurbaşkanı Lech Wałęsa, Litvanya hükûmetini Polonyalı azınlığına karşı ayrımcılık yapmakla eleştirmiş ve Litvanya'nın Görkemli Vytautas Nişanı'nı reddetmiştir.

Litvanya, Gürcistan ile de çok sıcak ilişkiler sürdürmekte ve Gürcistan'ın Avrupa Birliği ve NATO üyelik hedeflerini güçlü bir şekilde desteklemektedir. 2008 Rusya-Gürcistan Savaşı sırasında, Rus askerleri Gürcistan'ın topraklarını işgal edip Tiflis'e yaklaşırken dönemin cumhurbaşkanı Valdas Adamkus, Polonya ve Ukrayna cumhurbaşkanlarıyla birlikte Gürcülerin uluslararası yardım talebine yanıt olarak Tiflis'e gitmiştir. Kısa süre sonra, Litvanyalılar ve Litvanya Katolik Kilisesi de savaş mağdurları için mali destek toplamaya başlamıştır.

2004-2009 yılları arasında Dalia Grybauskaitė, José Manuel Barroso liderliğindeki Avrupa Komisyonu'nda Mali Programlama ve Bütçeden Sorumlu Avrupa Komiseri olarak görev yapmıştır.

2023 Vilnius (NATO) zirvesinin konukları, Vilnius'taki Başkanlık Sarayı'nın avlusunda

2013 yılında Litvanya, iki yıllık bir dönem için Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'ne seçilerek bu göreve seçilen ilk Baltık ülkesi olmuştur. Üyeliği sırasında Litvanya, Ukrayna'yı aktif bir şekilde desteklemiş ve Ukrayna'daki savaş nedeniyle Rusya'yı sık sık kınamıştır. Donbas'taki savaş ilerledikçe Cumhurbaşkanı Dalia Grybauskaitė, Rusya Cumhurbaşkanı Vladimir Putin'i Josef Stalin ve Adolf Hitler'e benzetmiş ve Rusya'yı "terörist devlet" olarak nitelendirmiştir.

2018 yılında Litvanya, Letonya ve Estonya ile birlikte demokratik gelişim modeli ve kıtadaki barışa katkılarından dolayı Westphalia Barış Ödülü'ne [de] layık görülmüştür. 2019 yılında Litvanya, Türkiye'nin Kuzeydoğu Suriye'ye yönelik düzenlediği Barış Pınarı Harekâtı'nı kınamıştır. Aralık 2021'de Litvanya, Tayvan'la devam eden ilişkileri sebebiyle Çin'in Litvanya'dan tüm ithalatları askıya aldığını bildirmiştir. Litvanya istihbarat teşkilatlarına göre, 2023 yılında Çin'in Litvanya'ya yönelik istihbarat faaliyetlerinde, siber casusluk da dahil olmak üzere artış görülmüş ve Litvanya'nın iç işlerine ve dış politikasına daha fazla odaklanılmıştır.

2023 NATO Zirvesi, Litvanya'nın başkenti Vilnius'ta düzenlenmiştir.

Silahlı kuvvetler

Ana madde: Litvanya Silahlı Kuvvetleri

2014 Demir Kılıç tatbikatı sırasında NATO müttefikleriyle birlikte yer alan Litvanya Ordusu askerleri

Litvanya Ordusu askerleri Vilnius'ta üniformalarıyla yürürken. Bir subay elinde kılıçla önde yer almaktadır.

Litvanya Silahlı Kuvvetleri; Litvanya Kara Kuvvetleri, Litvanya Hava Kuvvetleri, Litvanya Deniz Kuvvetleri, Litvanya Özel Harâkat Kuvvetleri ve diğer birimlerden (Lojistik Komutanlığı, Eğitim ve Doktrin Komutanlığı, Karargah Taburu, Askerî Polis) oluşan birleşik silahlı kuvvetlerin adıdır. Özel Harekât Kuvvetleri ve Askerî Polis doğrudan Savunma Şefi'ne bağlıdır. Yedek Kuvvetler ise Litvanya Millî Savunma Gönüllü Kuvvetleri'nin komutası altındadır.

Litvanya Silahlı Kuvvetleri, yaklaşık 20.000 aktif personelden oluşur ve gerektiğinde yedek kuvvetler tarafından desteklenebilir. 2008'de sona erdirilen zorunlu askerlik uygulaması 2015'te yeniden başlatılmıştır. Şu anda Litvanya Silahlı Kuvvetleri'nin 30 asker ve subayı Birleşik Krallık, Cibuti, Irak, İspanya, İtalya, Kosova, Mozambik, Orta Afrika Cumhuriyeti'nde dokuz uluslararası operasyonda yer almakla beraber Avrupa Birliği eğitim misyonunda görev yapmakta ve ayrıca Ukraynalı askerlere eğitim vermektedir.

Litvanya, Mart 2004'te tam üye olarak resmen NATO'ya katıldı. NATO üyesi ülkelerin savaş uçakları, Baltık hava sahasının güvenliğini sağlamak için Šiauliai Hava Üssü'nde konuşlandırılmıştır.

2005 yazından itibaren Litvanya, Afganistan'daki Uluslararası Güvenlik Destek Gücü'nün (ISAF) bir parçası olarak Gur iline bağlı Çagçaran kasabasında bir İl İmar Ekibi'ne (PRT) liderlik etti. PRT; Danimarka, İzlanda ve ABD'den personeli içeriyordu. Afganistan'ın Kandehar ilinde de özel harekât kuvvetleri bulunuyordu. 1994'ten bu yana uluslararası operasyonlara katılan Litvanya toplamda iki askerini kaybetmiştir: Teğmen Normundas Valteris, Bosna'da devriye aracının mayına çarpması sonucu hayatını kaybetti. Çavuş Arūnas Jarmalavičius ise Afganistan'daki İl İmar Ekibi kampına düzenlenen bir saldırıda ölümcül şekilde yaralandı.

Litvanya Ulusal Savunma Politikası devletin bağımsızlığını ve egemenliğini, toprak bütünlüğünü, kara, deniz ve hava sahasını ve anayasal düzenini korumayı amaçlar. Ana stratejik hedefleri, ülkenin çıkarlarını savunmak ve NATO ve Avrupa Birliği üyesi devletlerin misyonlarına katkıda bulunacak ve katılacak şekilde silahlı kuvvetlerin yeteneklerini sürdürmek ve genişletmektir.

Savunma Bakanlığı, muharip kuvvetler, arama-kurtarma ile istihbarat operasyonlarından sorumludur. 5.000 sınır muhafızı İçişleri Bakanlığının denetimi altında olup sınır koruma, pasaport ve gümrük görevlerinden sorumludur ve donanma ile birlikte kaçakçılık ve uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadelede sorumluluk paylaşır. Özel güvenlik departmanı ise VIP koruma ve iletişim güvenliğini sağlamakla görevlidir. 2015 yılında Litvanya Ulusal Siber Güvenlik Merkezi kuruldu. Paramiliter bir organizasyon olan Litvanya Nişancılar Birliği, sivil savunma kurumu olarak faaliyet göstermektedir.

NATO'ya göre Litvanya 2020 yılında GSYİH'sının %2.13'ünü ulusal savunmaya ayırmıştır. Uzun süre, özellikle 2008 küresel mali krizinden sonra Litvanya savunma harcamaları konusunda NATO müttefiklerinin gerisinde kalmıştır. Ancak son yıllarda fonları hızla artırarak 2019'da NATO'nun %2 yönergesini aşmıştır.

Litvanya Cumhurbaşkanı Gitanas Nausėda, 22 Nisan 2022'de yaptığı bir toplantıda Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından NATO'nun Litvanya'da ve Avrupa'nın doğu kanadında daha fazla asker konuşlandırması gerektiğini belirtti.

İnsan hakları

Ana madde: Litvanya'da insan hakları

Litvanya'da insan hakları, ülkenin bağımsızlığını kazandığı 1990 yılından bu yana önemli ölçüde gelişme göstermiştir. Sınır Tanımayan Gazeteciler'in 2024 Basın Özgürlüğü Endeksi'nde on üçüncü sırada yer alan Litvanya'da çeşitli yasal ve etik ihlallere rağmen gazetecilerin nispeten elverişli bir ortamda çalıştığı bildirilmiştir. Ülkede 2000-2010 yılları arasında, yerel ve bölgesel basının sık sık kişisel hakları ihlal etmekle suçlanması nedeniyle mahkemelerde toplam 677 dava açılmıştır. Freedom House tarafından da özgür ülkeler kategorisinde sınıflandırılan ülke Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne taraf olan Litvanya vatandaşlarına geniş kapsamlı haklar ve özgürlükler sağlamaktadır. Ülkede ifade özgürlüğü, basın özgürlüğü ve toplanma özgürlüğü anayasal güvence altında olsa da hükûmetin son yıllarda bunu kontrolü altına almaya odaklandığı gözlemlenmektedir.

Vilnius'ta yaklaşık 10.000 kişinin katılım gösterdiği 2019 Baltic Pride

2011 yılında Aile İçi Şiddete Karşı Koruma Yasası kabul edilmiştir. LGBT bireylerin hakları konusunda da ilerlemeler kaydedilmesine karşın toplumsal kabulün hâlâ sınırlı olduğu ülkede bireyler ayrıca bir takım yasal zorluklarla da yüzleşebilmektedir.

Litvanya Cumhuriyeti yasaları, Litvanya'da ikamet eden ulusal azınlıklara, devlete bağlı veya devlet destekli okul öncesi kurumlarda, genel eğitim kurumlarında kendi ana dillerinde ders görme hakkını garanti etmektedir. Yine de ülkede Çingene, Yahudi ve Polonyalı azınlığa karşı ayrımcılık vakaları görülebilmektedir. Vilnius bölgesinde yaşayan Polonyalı azınlığın aslında "Polonyalılaştırılmış Litvanlar" olduğunu ve "gerçekte nereye ait olduklarını anlamaktan aciz" olduklarını ifade eden Litvanya'nın eski eğitim ve bilim bakanı Zigmas Zinkevičius, bu azınlığı yeniden Litvanlaştırmanın "her özverili Litvanyalının bir görevi" olduğunu söylemiştir.

Ekonomi

Ana madde: Litvanya ekonomisi

Estonya, Letonya ve Litvanya'da kişi başına düşen reel GSYİH gelişimi

Kişi başına düşen GSYİH'ye göre Litvanya illeri, 2022

Dünyanın geri kalanıyla karşılaştırıldığında Litvanya'nın kişi başına düşen GSYİH'si (2022)

Litvanya, Dünya Bankası tarafından yüksek gelirli bir ekonomi olarak sınıflandırılan, açık ve karma bir ekonomiye sahiptir. 2017 itibarıyla en büyük üç sektör, gayrisafi yurt içi hasılanın (GSYİH) %67'sini oluşturan hizmet, %29'unu teşkil eden sanayi ve %3'ünü meydana getiren tarımdır. Litvanya, 2004 yılında NATO ve Avrupa Birliği'ne, 2007'de Schengen Bölgesi'ne ve 2018'de Ekonomik İş Birliği ve Kalkınma Örgütü'ne (OECD) katılmıştır. 1 Ocak 2015'te ulusal para birimi olarak lita, euro ile EUR 1.00 = LTL 3.45280 oranındayken değiştirmiştir.

Tarım ürünleri ve gıda ihracatın %18'ini oluştururken diğer önemli sektörler arasında kimyasal ürünler ve plastikler (%18), makine ve cihazlar (%16), mineral ürünler (%15) ile ahşap ve mobilya (%13) yer almaktadır. 2016 itibarıyla ihracatın yarısından fazlası Rusya (%14), Letonya (%10), Polonya (%9), Almanya (%8), Estonya (%5), İsveç (%) ve Birleşik Krallık (%4) olmak üzere yedi ülkeye yönelmektedir. İhracat, 2017'de GSYİH'nin %81'ine denk gelmektedir.

GSYİH, 2009'a kadar geçen on yıl boyunca çok yüksek reel büyüme oranları sergilemiş ve 2007'de %11 ile zirve yapmıştır. Bu nedenle ülke, sıkça Baltık Kaplanı olarak anılmıştır. Ancak 2007-2008 finansal krizi neticesinde, 2009'da GSYİH %15 daralmış ve işsizlik oranı 2010'da %17,8'e ulaşmıştır. Bu tarihten itibaren büyüme oldukça yavaşlamıştır. Uluslararası Para Fonuna (IMF) göre, mali koşullar büyümeyi teşvik edici nitelikte olup finansal sağlamlık göstergeleri güçlü kalmaktadır. Kamu borç oranı, 2016'da GSYİH'nin %40'ı iken 2008'de %15'ine denk gelmekteydi.

Doğrudan yabancı yatırımın (FDI) %95'ten fazlası Avrupa Birliği ülkelerinden gelmektedir. İsveç, tarihsel olarak en büyük yatırımcı olup ülkedeki doğrudan yabancı yatırımın %20 ila %30 arasında bir oranını oluşturmaktadır. Litvanya'ya yapılan doğrudan yabancı yatırım 2017'de hızla arttı ve şimdiye kadar kaydedilen en yüksek sıfırdan yatırım projesi sayısına ulaştı. Aynı sene Litvanya, yatırım projelerinin ortalama iş değeri açısından İrlanda ve Singapur'dan sonra üçüncü sırada yer almıştır. ABD, 2017'de toplam doğrudan yabancı yatırımın %25'i ile önde gelen kaynak ülke olmuştur. Hemen ardından her biri toplam proje sayısının %11'ini temsil eden Almanya ve Birleşik Krallık bulunmaktadır. Eurostat verilerine göre, 2017'de ülkenin ihracat değeri sadece Baltık ülkelerinde değil, tüm Avrupa'da %17 ile en hızlı büyümeyi kaydetmiştir.

2004 ile 2016 arasında, Litvanyalıların beşte biri, öncelikle yetersiz gelir nedeniyle ya da eğitim arayışıyla emekliye ayrılmıştır. Uzun vadeli göç ve ekonomik büyüme, işgücü piyasasında bir kıtlığa ve maaş artışının işgücü verimliliğindeki artıştan daha büyük olmasına neden olmuştur. 2022'de işsizlik %5,5'e düşmüştür.

2022 itibarıyla Litvanyalıların kişi başına düşen millî gelir 32.000 dolar, ortalama ise 70.000 dolar iken toplam millî gelir 147 milyar dolardı. 2023'ün ikinci çeyreği itibarıyla Litvanya'da ortalama aylık brüt maaş 2.000 euro idi.

Litvanya, artan oranlı bir vergi tarifesi yerine düz oranlı vergi sistemini uygulamaktadır. Kişisel gelir vergisi (%15) ve kurumlar vergisi (%15) oranları Avrupa Birliği'nin en düşükleri arasındadır. Ülkede sermaye üzerindeki dolaylı vergi oranı (%9.8) Avrupa Birliği'ndeki en düşük orandır. Kurumlar vergisi oranı %15 ve küçük işletmeler için %5'dir. Ülkede yedi adet serbest ekonomik bölge faaliyet göstermektedir.

Gelişmekte olan bilgi teknolojisi sektörü geliri 2016'da 2 milyar euroya ulaşmıştır. Sadece 2017'de hükûmet ve Litvanya Merkez Bankası'nın prosedürleri basitleştirmesinin bir sonucu olarak 35 adet FinTech şirketi Litvanya'ya gelmiştir. Avrupa'nın ilk uluslararası Blockchain Merkezi, 2018'de Vilnius'ta açılmıştır. 2018'de Google, Litvanya'da bir ödeme şirketi kurmuştur.

Şirketler

2023 mali yılı itibarıyla gelirlerine göre Litvanya'nın en büyük şirketleri:

Sıra	İsim	Merkez	Gelir (milyar €)	Çalışan sayısı	Endüstri
01.	Orlen Lietuva, AB	Mažeikiai	6,427	1.545	Petrol, benzin
02.	Maxima LT, UAB	Vilnius	2,143	11.704	Perakendecilik
03.	Ignitis, UAB	Vilnius	1,381	404	Enerji
04.	Linas Agro, AB	Panevėžys	1,177	216	Tarım ticareti
05.	Circle K Lietuva, UAB	Vilnius	1,154	1.025	Akaryakıt istasyonu
06.	Viada LT, UAB	Vilnius	0,897	1.197
07.	Iki Lietuva, UAB	Vilnius	0,887	5.650	Perakendecilik
08.	Thermo Fisher Scientific Baltics, UAB	Vilnius	0,821	1.556	Biyoteknoloji, ilaç sektörü
09.	Lidl Lietuva, UAB	Vilnius	0,819	3.071	Perakendecilik
010.	Sanitex, UAB	Kaunas	0,806	1.260	Toptancılık, lojistik

Tarım

Ana madde: Litvanya'da tarım

Litvanya'da tarım, Cilalı Taş Devri'ne, milattan önce 3000 ile 1000 yılları arasına kadar uzanan bir maziye sahiptir. Asırlar boyunca da Litvanya'nın en mühim meşguliyetlerinden biri olmuştur. Litvanya'nın 2004 yılında Avrupa Birliği’ne katılımı ülke için tarımda yeni bir devri başlatmıştır. Avrupa Birliği, gıda emniyeti ve temizliği hususunda pek yüksek standartlar takip etmektedir. 1999 yılında Seimas tarafından Ürün Güvenliği Kanununu ve 2000 yılında da bir Gıda Kanunu kabul edilmiştir. Ziraî piyasadaki reformlar, bu iki kanun esas alınarak icra edilmiştir.

2016 yılında ziraî üretim 2,3 milyar euro olarak gerçekleşmiştir. Hububat mahsulleri en büyük kısmı (5710 ton) teşkil ederken, diğer önemli türler arasında şeker pancarı (934 ton), kanola (393 ton) ve patates (340 ton) yer aldı. Yabancı pazarlara toplam 4.385 milyon euro değerinde ürün ihraç edildi. Bunun 3.165 milyon euroluk kısmı Litvanya menşeli ürünlerdi. Tarım ve gıda ürünlerinin ihracatı, tüm mal ihracatının %19'unu oluşturmuştur.

Organik tarım giderek daha popüler hâle gelmektedir. "Organik yetiştirici ve üretici" statüsü, kamu kurumu Ekoagros tarafından verilmektedir. 2016 yılında 2539 böyle çiftlik, 225.542 hektar alanı kaplamaktaydı. Bu alanların %43'ü tahıllar, %31'i çok yıllık otlar, %14'ü baklagiller ve %12'si diğer bitkilerden oluşuyordu.

Bilim ve teknoloji

Litvanyalı ağır silah uzmanı Kazimieras Simonavičius, çok kademeli roket kavramını geliştirmiş ve yaygınlaştırmıştır.

1579 yılında Vilnius Üniversitesinin kuruluşu, Litvanya'da ilmî ve akademik bir topluluğun gelişmesinde mühim bir etken olmuştur. Üniversite Georg Forster, Jean-Emmanuel Gilibert, Johann Peter Frank gibi önemli bilim insanlarını ve düşünürleri ağırlamıştır. 17. asır topçu mütehassısı Kazimieras Simonavičius, roket endüstrisinin müessisi olarak kabul edilir. Artis Magnae Artilleriae adlı eseri, Avrupa'da temel bir topçu el kitabı olarak kullanılmıştır ve roketlerin (askerî ve sivil maksatlar için) kalibresi, inşası, üretimi ve hususiyetleri hakkında geniş bir bölüm ihtiva etmektedir. Botanist Jurgis Pabrėža (1771–1849), Samogit lehçesiyle yazılmış Litvanya florasının ilk sistematik rehberi olan Taislius auguminis (Botanik) adlı eseri, Latin-Litvanca bitki isimleri sözlüğünü ve ilk Litvanya coğrafya ders kitabını telif etmiştir. Grotthuss mekanizmasını öne süren Alman bilim insanı Theodor Grotthuss (1785–1822), Gedučiai malikânesinde yaşamış ve çalışmış, köylülerin eğitimini ve refahını artırma gayretleriyle mahallî bir şöhret kazanmıştır.

20. yüzyılın dünya savaşları, Litvanya bilim ve akademisini ciddi şekilde olumsuz etkilese de Litvanyalı bilim insanları ve akademisyenler, özellikle yurt dışında başarılı olmuşlardır. Bunlar arasında filozof Vosylius Sezemanas, hukukçu Mykolas Römeris, havacı Antanas Gustaitis, yönetim teorisyeni Vytautas Andrius Graičiūnas, arkeolog Marija Gimbutas, primatolog Birutė Galdikas, dilbilimci Algirdas Julien Greimas ve Orta Çağ tarihçisi Jurgis Baltrušaitis bulunmaktadır. Vilnius Üniversitesine uzun bir süre rektörlük yapmış olan matematikçi Jonas Kubilius ise olasılıksal sayı teorisi alanındaki çalışmalarıyla tanınmaktadır. Kubilius modeli, Kubilius teoremi ve Turán-Kubilius eşitsizliği de çalışmaları dahilindedir. Kubilius, üniversitenin Ruslaştırılma girişimlerine karşı da başarılı bir şekilde direnmiştir.

Lazer ve biyoteknoloji, Litvanya bilimi ve yüksek teknoloji endüstrisinin amiral gemisi alanlarıdır. Šviesos konversija ("Işık Dönüşümü"), DNA araştırmaları, oftalmolojik ameliyatlar ve nanoteknoloji uygulamalarında %80 pazar payına sahip bir femtosaniyelik lazer sistemi geliştirmiştir. Vilnius Üniversitesi Lazer Araştırma Merkezi, öncelikle onkolojik hastalıklara yönelik dünyanın en güçlü femtosaniyelik lazerlerinden birini geliştirmiştir. 1963 yılında Vytautas Straižys ve meslektaşları, astronomide kullanılan Vilnius fotometrik sistemini buldular. Kaunas Teknoloji Üniversitesinden bilim insanı A. Ragauskas tarafından noninvazif kafa içi basınç ve kan akışı ölçüm cihazları geliştirildi. Kęstutis Pyragas, gecikmeli geri bildirim kontrolü yöntemi olan Pyragas metoduyla kaos teorisinin incelenmesine katkıda bulundu. Kavli Ödülü sahibi Virginijus Šikšnys, CRISPR, özellikle de CRISPR-Cas9 ile ilgili keşifleriyle tanınır.

Litvanya LitSat-1, Lituanica SAT-1 ve LituanicaSAT-2 olmak üzere uzaya toplam üç uydu fırlatmıştır. Litvanya Etnokozmoloji Müzesi ve Molėtai Astronomi Rasathanesi Kulionys'te bulunmaktadır. Toplamda on beş Ar-Ge müessesesi Litvanya Uzay Ajansı'na üyedir. Litvanya, Avrupa Uzay Ajansı ile iş birliği içinde olan ülkelerden bir tanesidir. Rimantas Stankevičius, etnik olarak Litvanyalı tek astronottur.

Litvanya, 2018 yılında CERN üye devleti olmuştur. En ileri bilimsel araştırmalar Yaşam Bilimleri Merkezi, Fizik Bilimleri ve Teknoloji Merkezi'nde yürütülmektedir.

2016 yılı hesaplamalarına göre, Litvanya'nın biyoteknoloji ve yaşam bilimleri sektörünün yıllık büyüme oranı son 5 yılda %22 oldu. Litvanya yaşam bilimleri ve biyoteknoloji endüstrisinde 16 akademik kurum, 15 Ar-Ge merkezi (bilim parkları ve inovasyon vadileri) ve 370'den fazla üretici faaliyet göstermektedir.

2008 yılında, Litvanya bilimsel araştırma altyapısını geliştirmek ve iş ile bilim işbirliğini teşvik etmek amacıyla Vadi geliştirme programı başlatıldı. Toplamda beş Ar-Ge Vadisi kuruluştur: Jūrinis (deniz teknolojileri), Nemunas (tarım, biyoenerji, ormancılık), Saulėtekis (lazer ve ışık, yarı iletken maddeler), Santara (biyoteknoloji, tıp), Santaka (sürdürülebilir kimya ve eczacılık). Litvanya İnovasyon Merkezi, yenilikler ve araştırma kurumları için destek sağlamak amacıyla kurulmuştur.

Litvanya, Uluslararası İnovasyon Endeksi'nde orta sıralarda yer almakta ve Avrupa İnovasyon Sıralaması'na göre AB ülkeleri arasında 15. sıradadır. Litvanya, 2023 Küresel İnovasyon Endeksi'nde 34. sırada yer almıştır.

Turizm

Ana madde: Litvanya'da turizm

Ülkedeki popüler termal tesis şehirlerinden biri olan Druskininkai

2023 yılı istatistiklerine nazaran, Litvanya'yı ziyaret eden yabancı turistlerin sayısı 1,4 milyonu bulmuş ve bu turistler en az bir gece ikamet etmişlerdir. En fazla turist Polonya'dan (173.500), Letonya'dan (144.300), Belarus'tan (141.900), Almanya'dan (127.400), Birleşik Krallık'tan (74.200), Amerika Birleşik Devletleri'nden (69.700), Ukrayna'dan (67.000) ve Estonya'dan (61.300) gelmiştir.

Dahili turizm de artış göstermektedir. Halihazırda Litvanya'da yaklaşık 1000'e yakın turistik mekân mevcuttur. Çoğunlukla turistler Vilnius, Klaipėda ve Kaunas gibi büyük şehirleri; Neringa ve Palanga gibi sahil tatil beldelerini ve Druskininkai ve Birštonas gibi kaplıca şehirlerini ziyaret etmektedir.

Sıcak hava balonu bilhassa Vilnius ve Trakai'de rağbet görmektedir. Bisiklet turizmi de bilhassa Litvanya Kıyı Bisiklet Rotası'nda gelişme göstermektedir. EuroVelo rotaları EV10, EV11, EV13 Litvanya'dan geçmektedir. Bisiklet yollarının toplam mesafesi 3769 km olup bunun 1988 km'si asfalt kaplamadır. Nemunas Deltası Bölgesel Parkı ve Žuvintas kuş gözlemciliği ile meşhurdur.

2027 yılına kadar 3,2 milyar €'ya, yani GSYİH'nin %7'sine yükselmesi beklenen turizm gelirleri 2023'te 1,7 milyar €'ya, yani GSYİH'nin %2,3'üne düşmüştür. Bununla birlikte COVID-19 pandemisinden sonra turizm tekrar bir ivme kazanmaktadır.

Altyapı

İletişim

Ana madde: Litvanya'da telekomünikasyon

Litvanya gelişmiş bir iletişim altyapısına sahiptir. Ülkede 2,8 milyon vatandaş ve 5 milyon SIM kart bulunmaktadır. LTE (4G) mobil ağı, Litvanya'nın %97'sini kapsamaktadır. Sabit telefon hatlarının kullanımı, mobil hücresel hizmetlerin hızlı genişlemesi nedeniyle hızla azalmaktadır.

2017 yılında Litvanya, ortalama mobil geniş bant hızlarında dünya genelinde ilk 30'da ve ortalama sabit geniş bant hızlarında ilk 20'de yer aldı. Aynı yıl ülke 4G LTE yaygınlığı açısından dünya genelinde 7. sırada yer aldı. 2016 yılında Birleşmiş Milletler'in e-katılım endeksinde Litvanya 17. sırada yer almıştır.

Litvanya'da dört adet TIER III veri merkezi bulunmaktadır. Cloudscene'e göre Litvanya, veri merkezi yoğunluğu açısından dünya genelinde 44. sırada yer almaktadır.

2005-2013 yılları arasında gerçekleştirilen uzun vadeli proje olan Kırsal Alanlar Genişbant Ağı'nın Geliştirilmesi (RAIN) projesi, kırsal bölgelerdeki sakinlere, devlet ve belediye yetkililerine ve işletmelere fiber optik geniş bant erişimi sağlama amacıyla başlatıldı. RAIN altyapısı, 51 iletişim operatörünün müşterilerine ağ hizmeti sunmasına olanak tanımaktadır. Proje, Avrupa Birliği ve Litvanya hükûmeti tarafından finanse edilmiştir. 2017 yılında Litvanya hanelerinin %72'si internete erişim sağlamakta olup bu oran AB'nin en düşük oranlarından biriydi ve 2016'da CIA World Factbook'a göre ülke dünya genelinde 97. sıradaydı. 2021 yılı itibarıyla ülkede 2,4 milyon internet kullanıcısı bulunmaktadır. FTTH Council Europe'a göre, Eylül 2016 itibarıyla Litvanya, Avrupa'da en yüksek FTTH (eve kadar fiber) yaygınlık oranına sahiptir (%36,8).

Ulaşım

Ana madde: Litvanya'da ulaşım

Litvanya'daki başlıca otoyolların harita üzerinde gösterimi

Litvanya, demiryolu bağlantısına ilk kez 19. yüzyılın ortalarında Sankt-Peterburg-Varşova Demiryolu inşa edildiğinde kavuştu. Bu hat, Daugavpils'ten başlayarak Vilnius ve Kaunas üzerinden Virbalis'e kadar uzanıyordu. İlk ve halen faaliyette olan tek tünel ise 1860 yılında tamamlanmıştır.

Bugün Litvanya'da demiryolu taşımacılığı, 1,762 km uzunluğunda ve 1,520 mm genişliğindeki Rus hat açıklığına sahip demiryollarından oluşur. Bu hatların 122 km'lik kısmı elektrifikasyona sahiptir. Ancak bu demiryolu ağı Avrupa standart hat açıklığı ile uyumsuz olduğundan trenlerin değiştirilmesi gerekmektedir. Litvanya'da ayrıca 115 km uzunluğunda standart hat açıklığına sahip demiryolu hatları da bulunmaktadır. Ülkede taşınan tüm yurt içi yüklerin yarısından fazlası demiryolu ile taşınmaktadır. Helsinki, Tallinn, Riga, Kaunas, Varşova ve Berlin'i birbirine bağlayacak olan Trans-Avrupa standart hat ölçülü Rail Baltica demiryolu hattının inşaatı ise devam etmektedir. Litvanya'daki demiryolu hatlarının çoğunu işleten Lietuvos Geležinkeliai, 2017 yılında Avrupa Birliği tekel karşıtı yasalarını ihlal etmesi ve haksız rekabet gerekçesiyle AB tarafından cezalandırılmıştır.

Ulaştırma sektörü, Litvanya ekonomisindeki üçüncü en büyük sektördür. Litvanyalı nakliye şirketleri, 2016 ve 2017 yıllarında büyük ve rekor kıran kamyon siparişleriyle dikkat çekti. Litvanya'daki ticari kamyon trafiğinin neredeyse %90'ı uluslararası taşımacılık dahilindedir ve bu oran Avrupa Birliği ülkeleri arasında en yüksektir.

1924'te yapımı tamamlanan Marijampolė Tren İstasyonu

Litvanya, geniş ve kapsamlı bir otoyol ağına sahiptir. Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Litvanya yollarını 7 üzerinden 4,7 puanla değerlendirirken Litvanya Karayolu İdaresi (LAKD) bu yolları 10 üzerinden 6,5 olarak derecelendirmiştir.

Klaipėda Limanı Litvanya'nın tek ticari yük limanıdır. 2011 yılında toplam 45,5 milyon tonluk yük elleçlenmiştir. AB'nin en büyük 20 limanı arasında yer almamakla birlikte Baltık Denizi bölgesinin sekizinci en büyük limanı olan Klaipėda Limanı, sürekli genişleme planlarıyla büyümeye devam etmektedir.

2022 yılı itibarıyla, Litvanya İç Su Yolları İdaresi (LIWA, Litvanca: Vidaus vandens kelių direkcija), Nemunas Nehri'nde yük taşımacılığını yeniden canlandırmak için bir strateji geliştirmiştir. Elektrikli gemi filosu, Baltık Denizi kıyısındaki Klaipėda Limanı ile Kaunas'taki sanayi ve ulaşım merkezi arasında 260 km yol kat edecektir. Bu proje, toplamda 75,7 milyon euro başlangıç yatırımı gerektirmekte olup yıllık 48.000 adet kamyon seferine olan ihtiyacı ortadan kaldırmayı hedeflemektedir.

Litvanya'nın en büyük havalimanı olan Vilnius Uluslararası Havalimanı, 2023 yılında 4.406.019 yolcuya hizmet vererek Avrupa'nın en yoğun 100 havalimanı arasında 97. sırada yer almıştır. Ülkedeki diğer uluslararası havalimanları arasında Kaunas Uluslararası Havalimanı, Palanga Uluslararası Havalimanı ve Šiauliai Uluslararası Havalimanı bulunmaktadır. Kaunas Uluslararası Havalimanı, 2011 yılında düzenli ticari kargo trafiğine başlayan küçük bir ticari kargo havalimanıdır. Kaunas ve Klaipėda'yı birbirine bağlayan Marvelė'deki iç nehir yük limanı ise 2019 yılında ilk yükünü almıştır.

Su kaynakları ve sanitasyon

Birštonas'taki maden suyu kaynağı

Litvanya, Avrupa'nın en büyük tatlı su kaynaklarına sahip ülkelerden biridir. Avrupa'da sadece Litvanya ve Danimarka tamamen tatlı yeraltı suyuna sahiptir. Litvanyalılar günde yaklaşık 0,5 milyon metreküp su tüketirler ki bu, keşfedilmiş tüm tatlı yeraltı suyu kaynaklarının sadece %12-14'ünü oluşturur. İçme suyu, yeryüzü yüzeyindeki kirlilikten korunan derin katmanlardan geldiğinden ülkedeki su kalitesi çok yüksektir. Sondaj derinliği genellikle 30-50 metre arasında olsa da Klaipėda Bölgesi'nde bu derinlik 250 metreye kadar ulaşabilir. Bu özellikleri sayesinde Litvanya, merkezi su temini için yeraltı suyunu kullanan az sayıdaki Avrupa ülkesinden biridir. Geniş yeraltı tatlı su rezervleri ile Litvanya, mineral açısından zengin suyu diğer ülkelere ihraç eder. Onaylanmış mineral su miktarı yılda yaklaşık 2,7 milyon metreküp olup üretim toplam mineral su kaynaklarının sadece %4-5'ini kapsar.

Vilnius, merkezi su teminini kirlenmeden korunan ve insan sağlığına zararlı nitrat veya nitrit içermeyen derin su kaynaklarından sağlayan tek Baltık başkentidir. Litvanya'da su, kimyasal kullanılmadan temizlenir. Ülkede tüketilen suyun yaklaşık %20'si filtrelenmemiş, çok yüksek kalitedeki sudur.

Enerji

Ana madde: Litvanya'da enerji

Ayrıca bakınız: Litvanya'da yenilenebilir enerji

FSRU Independence, Klaipėda Limanı'ndayken

Enerji ithalatını ve kaynaklarını çeşitlendirmek, Litvanya'nın temel enerji stratejisidir. 2012'de Lietuvos Seimas tarafından belirlenen Ulusal Enerji Bağımsızlık stratejisinde uzun vadeli hedefler tanımlandı. Bu stratejik enerji bağımsızlığı girişimlerinin toplam maliyetinin 6,3 ila 7,8 milyar Euro arasında olacağı ve yıllık olarak 0,9 ila 1,1 milyar Euro tasarruf sağlayacağı öngörülmektedir.

Ignalina Nükleer Güç Santrali'nin kapatılmasından sonra Litvanya, elektrik ihracatçısından ithalatçısına dönüştü. Birinci ünite, Litvanya'nın Avrupa Birliği'ne katılım şartı olarak Aralık 2004'te, ikinci ünite ise 31 Aralık 2009'da kapatıldı. Visaginas Nükleer Güç Santrali'nin inşası için öneriler sunuldu. Ekim 2012'de yapılan bağlayıcı olmayan referandumda seçmenlerin %63'ü yeni bir nükleer santral istemediğini belirtti ve bu durum Visaginas projesinin geleceğini belirsiz hale getirdi.

Kruonis Pompajlı Hidroelektrik Santrali

Litvanya'nın elektrik enerjisinin ana kaynağı Elektrėnai Elektrik Santrali'dir. Bunun yanı sıra Kruonis Pompajlı Hidroelektrik Santrali ve Kaunas Hidroelektrik Santrali de ülkenin önemli enerji kaynakları arasındadır. Kruonis Pompalı Depolama Santrali, Baltık ülkeleri arasında güç sistemi operasyonlarını düzenleyen tek santraldir ve 12 saat boyunca 900 MW üretim kapasitesine sahiptir. 2015 yılı itibarıyla Litvanya, elektrik enerjisinin %66'sını ithal edilmekteydi. Ülkenin ilk jeotermal ısıtma tesisi olan Klaipėda Jeotermal Gösterim Tesisi, Baltık Denizi bölgesinde 2004 yılında kurulmuştur.

İsveç-Litvanya arası denizaltı elektrik bağlantısı NordBalt ve Litvanya-Polonya elektrik bağlantısı LitPol Link 2015 yılının sonunda hizmete girmiştir.

2018 yılında, Baltık ülkelerinin elektrik şebekesinin Kıta Avrupası senkron şebekesi ile uyumlu hale getirilmesi süreci başlamıştır. 2016'da Litvanya'da tüketilen elektriğin %20,8'i yenilenebilir kaynaklardan elde edilmiştir.

Litvanya'nın doğalgaz piyasasında Rus Gazprom'un etksini kırma amacıyla Baltık bölgesindeki ilk büyük ölçekli LNG ithalat terminali olan Klaipėda LNG FSRU, 2014 yılında Klaipėda limanında kurulmuştur. Klaipėda LNG terminali, Litvanya'nın enerji piyasasını çeşitlendirme hedefini vurgulamak adına İngilizce "Independence" ismiyle anılmaktadır. Norveçli Equinor şirketi, 2015'ten 2020'ye kadar yıllık 540 milyon metreküp doğalgaz tedarik etmiştir. Terminal, gelecekte Litvanya'nın talebini %100, Letonya ve Estonya'nın taleplerini ise %90 oranında karşılayacak kapasitededir. 2022 yılında faaliyete geçen Litvanya-Polonya Doğalgaz Boru Hattı (GIPL), iki ülke arasında doğalgaz bağlantısını sağlamaktadır.

Demografi

Ana madde: Litvanya demografisi

Litvanya'nın nüfus yoğunluğunun belediyelere göre dağılımı

Cilalı Taş Devri'nden bu yana Litvanya'nın demografik yapısı oldukça homojen kalmıştır. Günümüz Litvanlarının atalarıyla benzer genetik yapıya sahip olma olasılığı yüksektir. Litvanya nüfusu, etnik alt gruplar arasında belirgin genetik farklılıklar göstermeyen homojen bir yapıya sahiptir.

2004 yılında Litvanya nüfusu üzerinde yapılan mitokondriyal DNA (MtDNA) analizi, Litvanların Kuzey ve Doğu Avrupa'daki Slav ve Fin-Ugor dillerini konuşan topluluklara genetik olarak yakın olduğunu ortaya koymuştur. Y Kromozomu SNP haplogrup analizi ise Litvanların genetik olarak en çok Letonlar ve Estonlarla ilişkili olduklarını göstermiştir.

2021 yılında nüfusun yaş dağılımı şu şekildeydi:

• 0-14 yaş: %14,86 (erkek sayısı 214.113; kadın sayısı 203.117)
• 15-64 yaş: %65,19 (erkek sayısı 896.400; kadın sayısı 934.467)
• 65 yaş ve üzeri: %19,95 (erkek sayısı 195.269; kadın sayısı 365.014)

Litvanya'nın doğurganlık oranı ikame doğurganlığı düzeyinin altındadır. 2021'de Litvanya'da toplam doğurganlık oranı kadın başına 1,34 çocuk olarak kaydedilmiştir ve kadınların doğum yapma yaşı ortalama 30,3 yıldır. İlk doğum yaşı ise ortalama 28,2 yıldır. 15-44 yaş aralığında cinsiyet oranı erkek lehinedir ve her kadın başına 1,0352 erkek düşmektedir. 2021 itibarıyla doğumların %25,6'sı evli olmayan kadınlar tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı yıl kadınlar için ilk evlenme yaşı ortalama 28,3 yıl, erkekler için ise 30,5 yıl olarak belirlenmiştir.

Etnik gruplar ve diller

Ana maddeler: Litvanlar ve Litvanya'daki etnik azınlıklar

Etnik kökenlerine göre Litvanya nüfusu (2024)
Litvanlar			%82.6
Polonyalılar			%6.3
Ruslar			%5.0
Belaruslular			%2.1
Ukraynalılar			%1.7
Diğer			%2.3

Litvanya, Baltık Devletleri arasında en homojen nüfusa sahip ülkedir. Etnik Litvanlar, ülke nüfusunun yaklaşık beşte dördünü oluşturmaktadır. 2024 yılı itibarıyla yaklaşık 2,8 milyon olan Litvanya nüfusunun %82,6'sını resmî dil olan Litvancayı konuşan Litvanlar oluşturmaktadır. Polonyalılar (%6,3), Ruslar (%5,0), Belaruslular (%2,1) ve Ukraynalılar (%1,7) ülkenin en büyük azınlık gruplarıdır.

Litvanya'daki en büyük azınlık olan Polonyalılar, Güneydoğu Litvanya'daki Vilnius Bölgesi'nde yoğunlaşmıştır. Šalčininkai ilçe belediyesinde [en] %76,3, Vilnius ilçe belediyesinde [en] ise %46,8 oranıyla çoğunluğu oluşturmaktadırlar. İkinci büyük azınlık olan Ruslar; Visaginas (%47,4), Zarasai ilçe belediyesi [en] (%17,2) ve Klaipėda'da (%16) yaşamaktadır. Yaklaşık 2.250 Çingene çoğunlukla Vilnius, Kaunas ve Panevėžys'te bulunmakta ve çeşitli fon ve Ulusal Azınlıklar ve Göç Dairesi gibi azınlık örgütlerince desteklenmektedirler. Tatar ve Karay toplulukları yüzyıllardır Litvanya'da yaşamaktadır ve 2021 yılında ülkede kayıtlı yaklaşık 2.150 Tatar ve 196 Karay bulunmaktaydı.

Resmî dil Litvanca olmakla birlikte bazı bölgelerde Lehçe, Rusça, Belarusça ve Ukraynaca gibi azınlık dilleri de konuşulmaktadır. Azınlıkların ve bu dillerin en yoğun olduğu bölgeler Šalčininkai, Visaginas ve Vilnius ilçe belediyesidir. Litvanya'daki küçük Yahudi topluluğunun üyeleri Yidiş dilini konuşmaktadır. Devlet yasaları azınlık dillerinde eğitimi garanti altına almakta ve azınlıkların yoğun olarak yaşadığı bölgelerde, Lehçenin eğitim dili olarak en yaygın olduğu birçok devlet okulu bulunmaktadır.

2021 Litvanya nüfus sayımı anketine göre ülke nüfusunun %85,33'ü ana dil olarak Litvanca, %6,8'i Rusça ve %5,1'i ise Lehçe konuşmaktadır. 2021 yılı itibarıyla, Litvanya'da yaşayanların %60,6'sı yabancı dil olarak Rusça, %31,1'i İngilizce, %10,5'i Litvanca, %8'i Almanca, %7,9'u Lehçe, %1,9'u Fransızca ve %2,6'sı ise diğer dilleri konuşmaktadır. Litvanya'daki okulların çoğunda birinci yabancı dil olarak İngilizce öğretilmekle beraber öğrenciler bazı okullarda Almanca, Fransızca veya Rusça da öğrenebilmektedir. Litvanya'daki gençlerin yaklaşık %80'i İngilizce bilmektedir.

Kentleşme

Ayrıca bakınız: Litvanya'daki şehirler listesi

Litvanya kentleri ve bu kentlerin nüfusları

Sıra	Kent adı	Kişi sayısı	Sıra	Kent adı	Kişi sayısı
1	Vilnius	601.445	11	Kėdainiai	23.362
2	Kaunas	304.210	12	Telšiai	22.024
3	Klaipėda	159.403	13	Tauragė	21.216
4	Šiauliai	110.463	14	Ukmergė	20.928
5	Panevėžys	86.606	15	Visaginas	19.330
6	Alytus	51.353	16	Palanga	18.066
7	Marijampolė	36.704	17	Plungė	17.259
8	Mažeikiai	33.377	18	Kretinga	16.927
9	Utena	27.763	19	Šilutė	16.002
10	Jonava	26.838	20	Radviliškis	15.518
Sıralama Devlet Veri Ajansı 2024 verilerine göre yapılmıştır.

1990'lardan bu yana Alytus, Marijampolė, Utena, Plungė ve Mažeikiai gibi bölgesel merkezlerin planlanmasıyla yapılan teşviklere karşın şehirlere doğru nüfus hareketi hâlâ devam etmektedir. 21. yüzyılın başlarında toplam nüfusun yaklaşık üçte ikisi şehirlerde yaşamaktaydı. 2021 itibarıyla toplam nüfusun %68,19'u kentsel alanlarda yaşamaktadır. Litvanya'nın kentsel alanları arasında 708.203 nüfuslu Vilnius, 391.153 nüfuslu Kaunas ve 124.526 nüfuslu Panevėžys bulunmaktadır. Financial Times'ın fDI araştırmasına göre Vilnius, 2018-19 sıralamasında orta ölçekli Avrupa şehirleri kategorisinde dördüncü, 2022-23 sıralamasında ikinci, 2023 sıralamasında ise yine ikinci sırada yer almıştır. Ayrıca 2021-22 dünya genel sıralamasında 24. sırayı almıştır. Vilnius ili ise 2018-19'da küçük Avrupa bölgeleri kategorisinde onuncu, 2022-23 ve 2023 sıralamalarında beşinci olmuştur.

Kentsel alanlar

Kentsel alan	Nüfus (2022)
Vilnius kentsel alanı	716.856
Kaunas kentsel alanı	393.397
Panevėžys kentsel alanı	122.854

Sağlık

Ana madde: Litvanya'da sağlık

Kaunas Üniversitesi Sağlık Enstitüsü ülkenin en büyük sağlık enstitülerinden biridir.

Litvanya, tüm vatandaşlarına ve ülkede uzun süreli kayıtlı bir şekilde ikamet etmiş sakinlerine devlet tarafından finanse edilen ücretsiz sağlık hizmeti sunar. Ülkede ayrıca özel sağlık sektörü de bulunmaktadır. 2003-2012 yılları arasında hastaneler ağı, geniş kapsamlı sağlık hizmeti reformlarının bir parçası olarak yeniden yapılandırıldı. Bu süreç, 2003-2005 yıllarında ambülatuvar hizmetlerin ve birinci basamak sağlık hizmetlerinin genişletilmesiyle başladı.

2023 itibarıyla Litvanya'da beklenen yaşam süresi 76,0 yıl olarak kaydedildi. Bu süre erkekler için 70,6 yıl ve kadınlar için 81,6 yıldır. Bebek ölüm oranı ise 2022 yılı itibarıyla 1.000 doğum başına 3,5'tir. 2007'de nüfus artış hızı yıllık %0,3 oranında arttı. Ülkedeki intihar vakalarında dramatik bir artış yaşandığı 1990'lardan günümüze intihar oranları sürekli olarak düşüş göstermektedir. Ancak bu oran hâlâ AB ve OECD ülkeleri arasındaki en yüksek seviyelerden biridir. 2019 itibarıyla intihar oranı 100.000 kişi başına 20,2'dir. Litvanya'daki intiharlar üzerine yapılan araştırmalar yüksek oranların psikolojik ve ekonomik nedenlere dayandığını göstermektedir. Bu nedenler arasında toplumsal değişimler, ekonomik durgunluklar, yüksek derece alkol kullanımı, toplumsal hoşgörüsüzlük ve zorbalanma yer almaktadır.

2000 yılı itibarıyla Litvanya'daki sağlık kurumlarının çoğunluğu kâr amacı gütmeyen kuruluşlara dönüştü ve çoğunlukla cepten ödenen ayakta tedavi hizmetleri sunan bir özel sektör oluştu. Sağlık Bakanlığı, iki büyük Litvanya eğitim hastanesinin işletiminde yer almakta ve birkaç sağlık tesisi yönetmektedir. Bakanlık ayrıca Devlet Halk Sağlığı Merkezi'ni yöneterek yerel şubeleriyle birlikte on il halk sağlığı merkezini içeren halk sağlığı ağının idaresini üstlenmektedir. On ilde il hastaneleri ve uzman sağlık tesisleri bulunmaktadır.

Litvanya'da zorunlu sağlık sigortası uygulaması mevcuttur. Vilnius, Kaunas, Klaipėda, Šiauliai ve Panevėžys olmak üzere beş bölgesel sağlık sigortası fonu bulunmaktadır. Ekonomik olarak aktif olan bireyler için katkılar gelirlerinin %9'u oranında alınmaktadır.

Acil tıbbi hizmetler tüm vatandaşlara ücretsiz olarak sunulmaktadır. Hastane tedavisi gibi ikincil ve üçüncül sebeplerle sağlık hizmetlerine erişim genellikle bir pratisyen hekim tarafından yönlendirme yoluyla gerçekleştirilir. Litvanya ayrıca Avrupa'daki en düşük sağlık hizmeti ücretlerinden birine sahiptir.

Din

Ana madde: Litvanya'da din

Ayrıca bakınız: Litvan mitolojisi

Šiauliai yakınlarındaki Haçlar Tepesi

2021 nüfus sayımına göre, Litvanya nüfusunun %74,2'si Katolik'tir. Katoliklik, 1387'de Litvanya'nın resmî olarak Hristiyanlığa geçmesinden beri ana din olarak kabul edilir. Katolik Kilisesi, Rus İmparatorluğu'nun Ruslaştırma politikaları ve Sovyetler Birliği'nin din karşıtı kampanyaları sırasında çeşitli baskılara uğramıştır. Sovyet döneminde bazı rahipler Haçlar Tepesi ve Litvanya Katolik Kilisesi Vakayinamesi ile simgelenen direnişi yönetmiştir.

Nüfusun %3,7'si, çoğunlukla Rus azınlıktan olmak üzere Doğu Ortodoks'tur. Eski İnananlar topluluğu nüfusun %0,6'sını oluşturur ve kökenleri 1660'lı yıllara kadar dayanır.

Protestanlar nüfusun %0,8'ini oluşturur: Bunların %0,6'sı Lüterci, %0,2'si Reformcudur. Reform hareketi Litvanya'da Doğu Prusya, Estonya veya Letonya'daki kadar etkili olmamıştır. Losch'a (1932) göre, II. Dünya Savaşı öncesinde Lüterciler toplam nüfusun %3,3'ünü oluşturuyordu. Bu grup, ağırlıklı olarak Klaipėda (Memel) Bölgesi'ndeki Almanlar ve Prusya Litvanlarından oluşuyordu. Savaş sonrası bu nüfus göç etmek zorunda kalmış veya sürülmüştür. Günümüzde Protestanlık, ülkenin kuzey ve batı kesimleri ile büyük şehirlerde yaşayan etnik Litvanyalılar tarafından temsil edilmektedir. 1990'dan bu yana yeni gelen Evanjelik kiliseler Litvanya'da çeşitli misyonlar kurmuştur.

Hinduizm, Litvanya'da nispeten yeni ve azınlıkta olan bir dindir. ISKCON (Litvanca: Krišnos sąmonės judėjimas), Sathya Sai Baba, Brahma Kumaris ve Osho Rajneesh gibi Hindu organizasyonları tarafından yayılmaktadır. 1979'a kadar uzanan Krishna takipçileriyle ISKCON ülkedeki en büyük ve en eski harekettir. Vilnius, Klaipėda ve Kaunas'ta üç merkezi bulunmaktadır. Brahma Kumaris, Vilnius'un Antakalnis bucağında bir merkez işletmektedir.

Lipka Tatarları İslam inançlarını sürdürmektedirler. Litvanya, tarihsel olarak önemli bir Yahudi topluluğuna da ev sahipliği yapmıştır ve ülke 18. yüzyıldan II. Dünya Savaşı'nın eşiğine kadar önemli bir Yahudi ilim ve kültürü merkezi olmuştur. Haziran 1941'de Litvanya'da yaşayan yaklaşık 220.000 Yahudi'nin neredeyse tamamı Holokost sırasında öldürülmüştür. 2009 sonunda Litvanya Yahudi topluluğu yaklaşık 4.000 kişiden oluşuyordu.

Ramiva, eski dinî uygulamaların neopagan yeniden canlanması olarak yıllar içinde popülerlik kazanmıştır. Ramiva, örf ve adetlerde hayatta kalmayı başarmış pagan geleneklerini sürdürdüğünü iddia eder. Doğanın kutsallığını vurgulayan ve atalara tapınma unsurlarına sahip çok tanrılı bir pagan inancıdır. 2001 nüfus sayımına göre Litvanya'da 1.270 adet bu Baltık inancına sahip insan vardı. Bu sayı, 2011 nüfus sayımında 5.118'e yükselmiştir.

Eğitim

Ana madde: Litvanya'da eğitim

Vilnius Üniversitesi bölgedeki en eski üniversitelerden biridir. 1579 yılında Polonya Kralı ve Litvanya Büyük Dükü Stephen Báthory tarafından kurulmuştur.

Litvanya Anayasası, öğrencilerin 16 yaşında tamamladıkları on yıllık eğitimi zorunlu kılar ve başarılı öğrenciler için ücretsiz kamu yükseköğretimi garantisi verir. Eğitim ve Bilim Bakanlığı, ulusal eğitim politikalarını ve hedeflerini belirleyerek bu politikaların Seimas'ta oylanmasını sağlar. Yasalar yükseköğretim, mesleki eğitim, hukuk ve bilim, yetişkin eğitimi ve özel eğitim standartlarına ilişkin genel hükümlerle uzun vadeli eğitim stratejisini düzenler. 2016 yılında GSYİH'nin %5,4'ü veya toplam kamu harcamalarının %15,4'ü eğitime ayrılmıştır.

Dünya Bankası'na göre, Litvanya'da 15 yaş ve üzeri nüfusun okuryazarlık oranı %100'dür. Okul devam oranları AB ortalamasının üzerindedir ve okul terk oranı AB'ye kıyasla daha düşüktür. Eurostat verilerine göre Litvanya, ortaöğretim mezuniyet oranında %93,3 ile AB ülkeleri arasında önde gelir. OECD verilerine göre Litvanya, yükseköğretim mezuniyet oranında dünyada ilk beş ülke arasında yer alır. 2016 itibarıyla, 25-34 yaş grubundaki nüfusun %54,9'u ve 55-64 yaş grubundaki nüfusun %30,7'si yükseköğretimi tamamlamıştır. STEM (fen, teknoloji, mühendislik ve matematik) alanlarında yükseköğretim mezunlarının oranı %29 iken iş, yönetim ve hukuk alanlarında bu oran %25'dir ve her iki oran da OECD ortalamasının üzerindedir.

Güneş Vadisi'ndeki Yaşam Bilimleri Merkezi'nde yer alan Vilnius Üniversitesi binası

Litvanya'nın modern eğitim sisteminde çeşitli yapısal sorunlar bulunur. Yetersiz finansman, kalite sorunları ve azalan öğrenci nüfusu en yaygın olanlarıdır. Litvanya'daki öğretmen maaşları, AB içinde en düşük seviyededir ve bu durum, 2014, 2015 ve 2016 yıllarındaki ulusal öğretmen grevlerinin temel sebebidir. Yükseköğretim sektöründeki maaşlar da düşük olup birçok profesör gelirlerini artırmak için ikinci bir işte çalışmaktadır. 2010 PISA raporu, Litvanya'nın matematik, fen bilgisi ve okuduğunu anlama oranının OECD ortalamasının altında olduğunu göstermiştir. 2015 PISA raporu da bu bulguları doğrulamıştır. 2005 ve 2015 yılları arasında 6-19 yaş arası nüfus %36 oranında azalmıştır. Bu durum, öğrenci-öğretmen oranını düşürürken öğrenci başına harcamaları artırmakta, kırsal alanlardaki okulların yeniden yapılanma ve birleşme süreçlerine girmesine neden olmaktadır. Diğer Baltık ülkelerinde olduğu gibi, Litvanya'da da yükseköğretim mezunlarının fazlalığı ve ikinci dil konuşabilen insan sayısının fazla olması beyin göçüne yol açmaktadır.

2008 itibarıyla Litvanya'da 15 devlet ve 6 özel üniversite ile 16 devlet ve 11 özel üniversite bulunmaktaydı. Vilnius Üniversitesi, Kuzey Avrupa'nın en eski üniversitelerinden biri olup Litvanya'nın en büyük üniversitesidir. Kaunas Teknoloji Üniversitesi, Baltık Devletleri'nin en büyük teknik üniversitesi ve Litvanya'nın ikinci büyük üniversitesidir. Maliyetleri azaltmak ve azalan lise öğrenci sayısına uyum sağlamak amacıyla, Litvanya parlamentosu ülkedeki üniversite sayısını azaltma kararı aldı. 2018 yılı başlarında Litvanya Eğitim Bilimleri Üniversitesi ve Aleksandras Stulginskis Üniversitesi, Vytautas Magnus Üniversitesi ile birleştirildi.

Kültür

Ana madde: Litvanya kültürü

Litvanca

Ana madde: Litvanca

Bir rahip ve sözlük yazarı olan Konstantinas Sirvydas 17. yüzyılda Litvanca üzerine çalışmaları ile bilinir.

Jonas Jablonskis - "standart Litvancanın babası" olarak bilinir

Litvanca (lietuvių kalba), Litvanya'nın resmî dili olup Avrupa Birliği'nin de resmî dillerinden biridir. Litvanya'da yaklaşık 2,96 milyon kişi anadili olarak Litvanca konuşurken yurtdışında bu sayı yaklaşık 200 bindir.

Baltık dillerinden biri olan Litvanca, Letonca ile yakından ilişkilidir ve Latin alfabesinin uyarlanmış bir versiyonuyla yazılır. Dilbilim açısından en az değişimi yaşayan Hint-Avrupa dili olarak kabul edilen Litvanca, birçok Proto Hint-Avrupa özelliğini korumaktadır. Bu yüzden Litvanca çalışmaları, karşılaştırmalı dilbilim ve Proto Hint-Avrupa dilinin yeniden yapılandırılmasında önemli bir rol oynar. Franz Bopp, August Schleicher, Adalbert Bezzenberger, Louis Hjelmslev, Ferdinand de Saussure, Winfred P. Lehmann, Vladimir Toporov gibi tanınmış dilbilimciler, Litvanca hakkında çeşitli çalışmalar yapmıştır.

Bilinen en eski Litvanca açıklamalar 1520 ve 1530 yılları arasında, Johann Herolt'un Liber Discipuli de eruditione Christifidelium adlı kitabının kenar boşluklarına yazılmıştır. Görseldeki kelimeler: teprÿdav[ſ]ʒÿ (vurmasına/çarpmasına izin ver), vbagÿſte (yoksulluk).

Litvancanın iki ana lehçesi bulunmaktadır: Aukštaitija lehçesi ve Samogit lehçesi. Aukštaitija lehçesi Litvanya'nın merkezi, güney ve doğu bölgelerinde yaygınken Samogit lehçesi batı bölgesinde kullanılmaktadır. Kendine özgü birçok kelime barındıran Samogit lehçesi bazı dilbilimciler tarafından ayrı bir dil olarak da değerlendirilmektedir. Günümüzde bu iki lehçe arasındaki en belirgin fark, vurgulu ve vurgusuz iki ünlü olan "uo" ve "ie"nin farklı telaffuzudur.

Yazılı Litvanya dilinin temelleri, 16. ve 17. yüzyıllarda Litvanyalı soylular ve bilim insanları tarafından atılmıştır. Bu kişiler Litvancanın gelişimine katkıda bulunmuş, sözlükler yazmış ve eserler yayımlamıştır. Mikalojus Daukša, Stanislovas Rapolionis, Abraomas Kulvietis, Jonas Bretkūnas, Martynas Mažvydas, Konstantinas Sirvydas ve Simonas Vaišnoras-Varniškis bu isimlerden bazılarıdır. Litvancanın ilk dil bilgisi kitabı olan Grammatica Litvanica, 1653 yılında Danielius Kleinas tarafından Latince olarak basılmıştır.

Jonas Jablonskis'in çalışmaları, Litvanya edebiyatının lehçelerden standart dile geçişinde önemli bir rol oynamaktadır. Çalışmalarından elde ettiği materyallerin toplandığı 20 ciltlik Akademik Litvanca Sözlüğü günümüzde hâlâ araştırmalar ve metin düzenlemelerinde kullanılmaktadır. Jablonskis, Litvanca alfabesine "ū" harfini de kazandırmıştır.

Edebiyat

Ana madde: Litvan edebiyatı

İlk Litvanca kitap olan Martynas Mažvydas Kateşizmi (1547, Königsberg)

Radivilias (1592, Vilnius) eserinin baş sayfası. Şiir, komutan Mikalojus Radvila Rudasis'i (1512-1584) övmekte ve Litvanya Silahlı Kuvvetleri'nin Moskova birliklerine karşı zaferini (1564) anlatmaktadır.

Orta Çağ'ın ana bilim dili olan Latincede yazılmış pek çok Litvan edebiyatı eseri bulunur. Bu tür edebiyatın en önemli örneklerinden biri Litvanya Kralı Mindaugas'ın fermanlarıdır. Gediminas'ın Mektupları da Litvan edebiyatının Latince yazılı mirasının önemli parçalarındandır.

Latince eser yazan ilk Litvan yazarlardan biri Nicolaus Hussovianus'tur. 1523'te yayımlanan Carmen de statura, feritate ac venatione bisontis (Bizonların Ortaya Çıkışı, Vahşeti ve Avlanmasıyla İlgili Bir Şarkı) adlı şiiri, Litvanya'nın manzarasını, yaşam tarzını ve geleneklerini betimler, güncel siyasi sorunlarına değinir ve paganizm ile Hristiyanlık arasındaki çatışmayı yansıtır. Michalo Lituanus takma adıyla tanınan yazar (yaklaşık 1490 - 1560), 16. yüzyılın ortalarında De moribus tartarorum, lituanorum et moscorum (Tatarların, Litvanyalıların ve Moskovalıların Gelenekleri Üzerine) adlı bir inceleme yazmış, eseri 1615'te yayımlanmıştır. 16. yüzyıl Litvanya kültür hayatının dikkat çeken isimlerinden biri de İspanyol kökenli avukat ve şair Petrus Roysius Maurus Alcagnicensis'tir (yaklaşık 1505 - 1571). Vilnius'un belediye başkanı ve hukukçu olan Augustinus Rotundus (yaklaşık 1520-1582), 1560 civarındaki Litvanya'yı anlatan Latince eserler yazmıştır. 16. yüzyılın ikinci yarısında yaşayan hümanist şair loannes Radvanus, Vergilius'un Anaeis'ine benzer bir destan yazmıştır. Litvanların ulusal destanı olması amacıyla yazılan Radivilias adlı eseri, 1588'de Vilnius'ta yayımlanmıştır.

17. yüzyılda da Litvanyalı bilim insanları Latince yazmayı sürdürmüştür. Kazimieras Kojelavičius-Vijūkas ve Žygimantas Liauksminas teoloji, retorik ve müzik alanlarındaki Latince eserleriyle tanınır. Albertas Kojalavičius-Vijūkas, 19. yüzyıla kadar Litvanya tarihi için ana bilgi kaynağı olarak kullanılan Historiae Lituanae adlı tarih kitabını yazmıştır.

Litvanca dilinde yazılmış ilk edebi eserler 16. yüzyılda yayımlanmaya başlamıştır. 1547'de Martynas Mažvydas, Litvanya'da basılan ilk kitap olan Katekizmo prasti žodžiai'yi (Kateşizm'in Basit Sözleri) derlenip yayımlamış ve basılı Litvanca edebiyatının ilk eseri olmuştur. Bu eseri Katechizmas ile Mikalojus Daukša takip etmiştir. 16. ve 17. yüzyıllarda Litvan edebiyatı tüm Hristiyan Avrupa'da olduğu gibi ağırlıklı olarak dinî içeriklidir.

Eski Litvan edebiyatının gelişimi (14 - 18. yüzyıllar), Aydınlanma Çağı'nın en önde gelen yazarlarından biri olan Kristijonas Donelaitis ile sona erer. Donelaitis'in altılı hece ölçüsüyle yazılmış Metai (Mevsimler) adlı şiiri, Litvanya kurgu edebiyatı için bir dönüm noktası olarak kabul edilir.

Klasisizm, Santimantalizm ve Romantizmin karışımıyla 19. yüzyılın ilk yarısında Litvanya edebiyatı Maironis, Antanas Baranauskas, Simonas Daukantas, Oscar Milosz ve Simonas Stanevičius tarafından temsil edilir. 19. yüzyılda Litvanya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ilhakı sırasında Litvanca eserlere yönelik uygulanan basın yasağı, Knygnešiai (Kitap kaçakçıları) hareketinin oluşumuna yol açmıştır. Litvanya'daki baskılara rağmen Latin alfabesiyle yazılmış Litvanca kitapların kaçakçılığını yaparak halkın kültürel mirasını koruyan ve dili yaşatmaya çalışan bu hareket, Litvan dili ve edebiyatının günümüze kadar hayatta kalabilmesinin en büyük nedenlerinden biri olmuştur.

20. yüzyıl Litvanya edebiyatı Juozas Tumas-Vaižgantas, Antanas Vienuolis, Bernardas Brazdžionis, Antanas Škėma, Balys Sruoga, Vytautas Mačernis ve Justinas Marcinkevičius ile temsil edilir.

21. yüzyıl edebiyat sahnesine adım atanlar arasında ise Kristina Sabaliauskaitė, Renata Šerelytė, Valdas Papievis, Laura Sintija Černiauskaitė ve Rūta Šepetys gibi yazarlar bulunur.

Mimari

Ayrıca bakınız: Litvan tarzı

Laurynas Gucevičius taraından tasarlanan Vilnius Katedrali

Litvanya, mimarlık alanındaki başarılarıyla tanınan birçok ünlü mimara ev sahipliği yapmıştır. Johann Christoph Glaubitz, Marcin Knackfus, Laurynas Gucevičius ve Karol Podczaszyński, 17. ve 19. yüzyıllar arasında Barok ve neoklasik mimari akımlarını Litvanya'ya ulaştıran önemli isimlerdendir. Vilnius, Doğu Avrupa'da Barok mimarisinin başkenti olarak kabul edilmekte olup etkileyici nitelikte birçok Barok kilise ve yapı barındıran Vilnius Eski Şehri UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer almaktadır.

Gryčia (19. yüzyılda inşa edilmiş geleneksel konut)

Litvanya aynı zamanda çok sayıda kalesi ile de dikkat çeker. Ülkede yaklaşık yirmi adet kale bulunmaktadır. Bunlardan bazıları yeniden inşa edilmek zorunda kalmış, bazıları ise kısmen ayakta kalmıştır. Birçok Litvan asilzadenin tarihî sarayları ve malikaneleri günümüze kadar ulaşmış ve restore edilmiştir. Köy yaşamı Görkemli Vytautas zamanlarından beri sürmekte olup Zervynos ve Kapiniškiai gibi birçok etnografik nitelikte köy bulunmaktadır. Rumšiškės, eski etnografik mimarinin korunduğu bir açık hava müzesidir.

İki savaş arası dönemde Litvanya'nın geçici başkenti Kaunas'ta Art Deco ve Litvanya Ulusal Romantizmi tarzında binalar inşa edilmiştir. Avrupa Mirası Etiketi ile ödüllendirilmiş bu binalar, Avrupa'da Art Deco'nun en güzel örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Sanat ve müzeler

Ana madde: Litvanya'daki müzeler listesi

Kralların Peri Masalı (1908-1909) Mikalojus Konstantinas Čiurlionis

Litvanya Sanat Müzesi 1933 yılında kurulmuş olup ülkenin en büyük sanat koruma ve sergileme merkezidir. Bu müze dışında önemli diğer müzeler arasında koleksiyonunun büyük bir kısmını kehribar eserlerin oluşturduğu Palanga Kehribar Müzesi, 20. ve 21. yüzyıl Litvanya sanatını sunan Ulusal Sanat Galerisi ile Litvanya arkeolojisi, tarihi ve etnik kültürünü sergileyen Ulusal Litvanya Müzesi bulunur. 2018 yılında, modern ve çağdaş Litvanya sanatına adanmış MO Müzesi ile Litvan sanat mirası ve eserlerini sergileyen Tartle adında iki özel müze açılmıştır.

20. yüzyılın başında Litvanya'nın önde gelen bestecisi olarak kabul edilen Mikalojus Konstantinas Čiurlionis (1875-1911) Litvanya Ulusal Sanat Müzesi'nde bulunan 300'den fazla tablonun ressamıdır. 1975 yılında keşfedilen 2420 Čiurlionis asteroidi de onun başarılarına ithafen adlandırılmıştır. M. K. Čiurlionis Ulusal Sanat Müzesi ve Litvanya'nın tek askerî müzesi olan Görkemli Vytautas Savaş Müzesi Kaunas şehrinde yer almaktadır. 18. ve 19. yüzyılların önde gelen Litvanyalı ressamları arasında Franciszek Smuglewicz, Jan Rustem, Józef Oleszkiewicz ve Kanuty Rusiecki bulunmaktadır.

Tiyatro

Litvanya, ülke içinde ve dışında tanınan birçok ünlü tiyatro yönetmenine ev sahipliği yapmaktadır. Bu yönetmenlerden biri de Oskaras Koršunovas'tır. Kendisi kırktan fazla özel ödül kazanmış olup en prestijli ödüllerinden biri İsveç Komutanı Büyük Haç: Kutup Yıldızı Nişanı'dır.

Litvanya'nın en ünlü tiyatroları Vilnius, Kaunas, Klaipėda ve Panevėžys şehirlerinde yer almaktadır. Bu tiyatrolar arasında Litvanya Ulusal Drama Tiyatrosu, Vilnius'taki Keistuolių teatras (Tuhaflar Tiyatrosu), Kaunas Devlet Drama Tiyatrosu, Oskaras Koršunovas Tiyatrosu, Klaipėda Drama Tiyatrosu, Gytis Ivanauskas Tiyatrosu, Panevėžys'deki Miltinis Drama Tiyatrosu, Bebek Tiyatrosu ve Vilnius Eski Tiyatrosu bulunmaktadır.

Ülkede Sirenos (Sirenler), TheATRIUM ve Nerk į teatrą (Tiyatroya dal) gibi tiyatro festivalleri de düzenlenmektedir. Litvan tiyatro dünyasında öne çıkan isimler arasında yönetmenler Eimuntas Nekrošius, Jonas Vaitkus, Cezaris Graužinis, Gintaras Varnas, Dalia Ibelhauptaitė ve Artūras Areima; oyuncular arasında ise Dainius Gavenonis, Rolandas Kazlas, Saulius Balandis, Gabija Jaraminaitė gibi birçok sanatçı bulunmaktadır.

COVID-19 pandemisi tüm dünyada olduğu gibi Litvanya'da da dijital iletişim ve tiyatro alanında önemli değişikliklere sebep olmuştur. Litvanya Ulusal Drama Tiyatrosu, kısıtlamalar nedeniyle sahne performanslarını durdurmak zorunda kalmış, dijital platformlar üzerinden seyirciyle buluşma yoluna gitmiştir. Benzer şekilde Kaunas Devlet Drama Tiyatrosu ise Teatras Onl1ne TV platformu aracılığıyla çevrimiçi performanslar sunarak izleyicilere yeni bir dijital tiyatro deneyimi sağlamıştır.

Sinema

Ana madde: Litvanya sineması

Günümüzde halen faaliyette olan Litvanya'nın en eski sineması Romuva Sineması'dır.

28 Temmuz 1896'da Thomas Edison'ın canlı fotoğraf çekim seansı Vilnius Üniversitesi Botanik Bahçesi Konser Salonu'nda gerçekleştirildi. Bir yıl sonra, Amerikan filmleri, ses sağlayan özel fonograf kayıtlarıyla birlikte gösterilmeye başlandı. 1909'da Litvanya sinemasının öncülerinden Antanas Račiūnas ve Ladislas Starevich ilk filmlerini yayımladılar. Račiūnas'ın Litvanya manzaralarını kaydettiği filmler, yurt dışında yaşayan Litvan Amerikalılar arasında büyük ilgi gördü. 1925'te Pranas Valuskis, Litvan kitap kaçakçılarını konu alan Naktis Lietuvoje (Litvanya'da Gece) adlı filmi çekti ve bu film Hollywood'da Litvanya'ya ait bir iz bırakan ilk yapım oldu. 1965'te Birutė Pūkelevičiūtė tarafından yapımcılığı üstlenilen ve Grimm Kardeşler'in masallarından esinlenen Aukso žąsis (Altın Kaz) dönemin en önemli Litvan-Amerikalı filmi olarak kabul edildi.

1940 yılında Kaunas'ta açılan Romuva Sineması günümüzde halen faaliyette olan Litvanya'nın en eski sinemasıdır. Devletin işgal altında olduğu dönemde sinema çoğunlukla Sovyet propagandasının yayılması amacıyla kullanılmaktaydı. Almantas Grikevičius, Gytis Lukšas, Henrikas Šablevičius, Arūnas Žebriūnas ve Raimondas Vabalas gibi yönetmenler Sovyet işgali dönemindeki baskılara rağmen yine de Litvanya sineması için değerli kabul edilen filmler üretmeyi başarmışlardır. Bağımsızlığın yeniden kazanılmasından sonra Šarūnas Bartas, Audrius Stonys, Arūnas Matelis, Audrius Juzėnas, Algimantas Puipa, Janina Lapinskaitė, Dijana ve eşi Kornelijus Matuzevičius uluslararası film festivallerinde önemli başarılar elde etmişlerdir.

2018 yılında Litvanya'da toplam 4.265.414 adet sinema bileti satılmış ve ortalama bilet fiyatı ise 5,26€ olarak kaydedilmiştir.

Müzik

Ana madde: Litvan müziği

Ayrıca bakınız: Litvan halk müziği

Vingis Parkı'nda gerçekleştirilen Litvanya Şarkı ve Dans Festivali'nde Skamba skamba kankliai ile dans edip şarkı söyleyen Litvanyalılar

Litvan halk müziği Baltık müziği dalına ait olup Cilalı Taş Devri'nden İp Baskılı Seramik kültürüyle bağlantılıdır. Litvanlaın yaşadığı bölgelerde telli (kanklių) ve nefesli enstrüman kültürleri buluşmaktadır. Arkaik yapıya sahip olan Litvan halk müziği genel olarak ritüel amaçlı kullanılır ve paganizm inancının unsurlarını barındırmaktadır. Ülkenin etnografik bölgelerinde üç antik şarkı söyleme tarzı vardır: monofonik, heterofonik ve polifonik. Halk şarkısı türleri arasında Sutartinės (Çok Sesli Şarkılar), Düğün Şarkıları, Savaş-Tarihî Dönem Şarkıları, Takvim Döngüsü ve Ritüel Şarkılar ile Çalışma Şarkıları bulunur.

4 Eylül 1636'da IV. Władysław Waza'nın emriyle çeşitli İtalyan sanatçılar Büyük Dükler Sarayı'nda Litvanya'nın ilk operasını düzenledi. Günümüzde operalar, Litvanya Ulusal Opera ve Bale Tiyatrosu ile bağımsız bir topluluk olan Vilnius Şehir Operası tarafından sahnelenir.

Litvan ressam ve besteci M.K. Čiurlionis

Mikalojus Konstantinas Čiurlionis Litvanya'nın en tanınmış ressam ve bestecisidir. Kısa yaşamı boyunca yaklaşık dört yüze yakın eser bestelemiş ancak bu eserlerin çoğu İkinci Dünya Savaşı'ndan olumsuz yönde etkilenmiştir. Geriye kalan eserleri ise genel olarak piyano, orkestra, org ve oda korosu için olanlardır. Eserleri, modern Litvanya kültürü üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Senfonik şiirleri Miške (Ormanda) ve Jūra (Deniz) ölümünden sonra sahnelenmiş eserleridir. Sembolizm ve art nouveau akımlarından etkilenen Čiurlionis, fin de siècle döneminin temsilcilerinden biridir. Ayrıca Avrupa'da soyut sanatın öncülerinden biri olarak kabul edilir.

Litvanya'da koro müziği önemli bir yere sahiptir. Vilnius, Avrupa Koro Şarkı Yarışması'nda üç koro (Brevis, Jauna Muzika ve Konservatuvar Oda Korosu) ödülü kazanan tek şehirdir. İlk kez 1924'te Kaunas'ta gerçekleştirilen Dainų šventė (Litvanya Şarkı ve Dans Festivali) günümüzde de devam eden gelenekselleşmiş bir etkinlik olmuştur. 1990'dan itibaren her dört yılda bir düzenlenen festival, ülkenin dört bir yanından yaklaşık 30.000 şarkıcı ve halk dansçısını bir araya getirir. 2008'de Litvanya Şarkı ve Dans Festivali, Letonya ve Estonya versiyonlarıyla birlikte UNESCO İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Kültürel Mirası Başyapıtı olarak kaydedilmişitr. Gatvės muzikos diena (Sokak Müzik Günü) da ülkede her yıl çeşitli türlerden müzisyenleri bir araya getiren etkinlikler arasındadır.

Roma, New York ve Birmingham gibi şehirlerde sahne alan Mirga Gražinytė-Tyla, alanında uluslararası tanınırlığa sahip Litvan koro şeflerden biridir.

1970'li yıllarda çıkış yapan Litvan modern klasik besteciler arasında Bronius Kutavičius, Feliksas Bajoras, Osvaldas Balakauskas, Onutė Narbutaitė, Vidmantas Bartulis gibi isimler bulunur. Bu besteciler, arkaik Litvanya müziğini modern minimalizm ve neoromantizm ile harmonik bir şekilde birleştirmişlerdir.

Sovyet işgali yıllarında bile aktif olan ülkedeki caz sahnesinin gerçek gelişimi ise 1970-1971 yıllarında Vilnius Caz Okulu'nun kurucuları olarak kabul edilen Ganelin/Tarasov/Çekasin üçlüsünün bir araya gelmesiyle gerçekleşmiştir. En bilinen yıllık etkinlikler Vilnius Caz Festivali, Kaunas Jazz, Birštonas Jazz'dır. Litvanya Müzik Bilgi Merkezi (MICL), Litvanya müzik kültürü hakkında bilgi toplar, bu kültürü tanıtır ve araştırmalarını paylaşır.

Rock ve protest müzik

Ana madde: Litvanya'da rock müzik

1987 yılında Sovyet karşıtlığı ve Antikomünizm temalı bir konserde sahne alan rock grubu Antis, sıkı sansür altında Sovyetler Birliği rejimini alaycı bir dille eleştirmiştir. Eleştirilerini şarkı sözlerinde metaforlar kullanarak dile getirmişlerdir.

1944'te Sovyetler Birliği'nin Litvanya'yı yeniden işgal etmesinden sonra Sovyet sansürü Litvanya'daki tüm sanatsal ifadeleri sıkı bir şekilde kontrol altında tuttu. Rejimi eleştiren her türlü davranış anında cezalandırılmaktaydı. 1965 civarında Kaunas'ta Kertukai, Aitvarai ve Nuogi ant slenksčio, Vilnius'ta ise Kęstutis Antanėlis, Vienuoliai ve Gėlių Vaikai gibi ilk yerel rock grupları sahneye çıkmaya başladı. Doğrudan ifade özgürlüğü olmayan Litvanyalı sanatçılar, vatansever Roko Marşai etkinlikleri düzenleyerek şarkılarındaki metaforlar aracılığıyla düşüncelerini ifade etmekyeydiler. Bu metaforlar halk tarafından kolayca anlaşılırdı. Postmodernist rock grubu Antis ve vokalisti Algirdas Kaušpėdas, Sovyet rejimini metaforlar aracılığıyla alaya alan sanatçılar arasında öne çıkmaktaydı. Örneğin Zombiai (Zombiler) adlı şarkıda grup, Kızıl Ordu askerlerini ve Ukmergė'deki askerî üssü dolaylı yoldan eleştirmekteydi. Vytautas Kernagis'in Kolorado vabalai (Kolorado böcekleri) şarkısında da şarkıda geçen Kolorado böcekleri, Aziz Yorgi kurdeleleriyle süslenmiş Sovyetleri simgeliyordu.

Bağımsızlığın ilk yıllarında rock grubu Foje büyük bir popülerlik kazandı ve konserlerine on binlerce izleyici çekti. 1997'de grubun dağılmasından sonra vokalist Andrius Mamontovas tanınmış Litvanyalı sanatçılardan biri olarak kalmaya devam etti ve çeşitli hayır etkinliklerinde aktif rol aldı. Marijonas Mikutavičius, gayriresmî Litvanya spor marşı Trys milijonai (Üç milyon) ve EuroBasket 2011'in resmî marşı Nebetyli sirgaliai (İngilizce versiyonu Celebrate Basketball) şarkılarını yazmasıyla ünlüdür.

Mutfak

Ana madde: Litvan mutfağı

Litvan çavdar ekmeği

Cepelinai yemeği et, lor veya mantar içerebilen bir Litvan patates yemeğidir.

Litvanya mutfağı, ülkenin serin ve nemli kuzey iklimine uygun ürünler sunar. Yerel olarak arpa, patates, çavdar, pancar, yeşillikler, meyveler ve mantarlar yetiştirilir. Kıyı bölgelerinde balık yemekleri oldukça popülerdir. Litvanya iklim ve tarım uygulamaları açısından Kuzey Avrupa ile benzerlik gösterse de uzun ve zorlu tarihinin getirdiği çeşitli etkilerle kendine özgü bir mutfak kültürü geliştirmiştir.

Süt ürünleri geleneksel Litvanya mutfağında önemli bir yere sahiptir. Beyaz lor peyniri (varškės sūris), lor (varškė), ekşi süt (rūgpienis), ekşi krema (grietinė), tereyağı (sviestas) ve ekşi krema tereyağı kastinis gibi ürünler öne çıkar. Geleneksel et ürünleri genellikle baharatlı, olgunlaştırılmış ve tütsülenmiştir. Tütsülenmiş sosisler (dešros), domuz yağı (lašiniai), skilandis ve tütsülenmiş jambon (kumpis) bu kategoride yer alır. Boletus çorbası (baravykų sriuba), lahana çorbası (kopūstų sriuba), bira çorbası (alaus sriuba), süt çorbası (pieniška sriuba) ve soğuk pancar çorbası (šaltibarščiai) gibi çorbalar da günlük besinin önemli bir parçasıdır. Tatlı su balıkları, ringa balığı, yabani meyveler, mantarlar ve balın yemeklerde kullanımı günümüzde de oldukça yaygındır.

Litvanya uzun geçmişli bir çiftlik birası geleneğine sahiptir.

Çavdar ekmeği, Litvanya'nın en eski ve temel gıda ürünlerinden biridir ve günlük öğünlerin vazgeçilmezidir. Ekmeğin aile törenlerinde ve tarımsal seremonilerde önemli bir yeri vardır.

Litvanyalılar ve bir zamanlar Litvanya Büyük Dükalığı'nın parçası olan diğer uluslar birçok ortak yemek ve içeceği paylaşır. Alman gelenekleri, Litvan mutfağını etkileyerek kugel (veya kugelis) adlı patates yemeği ve patates sosisleri (vėdarai) gibi patates ve çeşitli domuz yemeklerini tanıtmıştır. Ağaç şekilli Šakotis de bunlar arasındadır. Litvan mutfağına en egzotik etki ise Doğu (Karaim) mutfağından gelmiştir ve kibinai Litvanya'da oldukça popülerdir. Litvanyalı soylular genellikle kendilerine Fransız aşçılar tutardı. Fransız mutfağının etkisi de bu şekilde Litvanya'ya taşınmıştır.

Baltlar, binlerce yıldır bal şarabı (midus) tüketmiştir. Bira (alus) ise en yaygın alkollü içecektir. Litvanya uzun geçmişli bir çiftlik birası geleneğine sahiptir ve bu gelenek ilk olarak 11. yüzyıl vakayinamelerinde bahsedilmiştir. Çiftlik birası üretimi, Litvanya'da diğer yerlere nazaran daha iyi korunmuş ve bu sayede ülkede benzersiz çiftlik geleneklerinden ticari bira kültürü geliştirilmiştir. 2015 yılında 32'si küçük bira fabrikası olmak üzere 75 aktif bira fabrikası bulunan Litvanya, Avrupa'da kişi başına bira tüketiminde ilk 5'te yer almıştır. Son yıllarda Litvanya'daki küçük bira endüstrisi büyüme göstermiş ve Vilnius dahil diğer bölgelerde bu biralara odaklanan birçok bar açılmıştır.

Litvanya'dan sekiz restoran White Guide Baltic Top 30 listesinde yer almaktadır. Ülkedeki en iyi yerel mekânları ise yerel "30 geriausių restoranų" rehberi listelemektedir. Litvanya restoranları 13 Haziran 2024'te Michelin Rehberi'nde yer almaya başlamıştır.

Medya

Ana madde: Litvanya'da medya

Litvanya Anayasası, ifade ve basın özgürlüğünü güvence altına alır ve hükûmet de genellikle bu haklara saygı gösterir. Bağımsız basın, etkin bir yargı sistemi ve işleyen bir demokratik siyasi yapı, bu özgürlüklerin korunmasına katkıda bulunur. Bununla birlikte anayasadaki ifade özgürlüğü tanımı ulusal, ırksal, dinî veya sosyal nefreti, şiddeti ve ayrımcılığı teşvik eden eylemleri, iftirayı ve dezenformasyonu kapsamamaktadır. Sovyet veya Nazi Almanya'sının Litvanya veya vatandaşlarına karşı işlediği suçları inkâr etmek ya da küçümsemek, soykırımı, insanlığa karşı işlenen suçları veya savaş suçlarını reddetmek suç sayılmaktadır.

2021 yılında Litvanya'da en çok satan ulusal günlük gazeteler Lietuvos rytas (%5,4), Vakaro žinios (%3,2) ve Kauno diena (%2,9) olarak öne çıkmıştır.. Haftalık gazeteler arasında Savaitė (%16,5), Žmonės (%8,4), Prie kavos (%4,1), Savaitgalis (%3,9) ve Verslo žinios (%3,2) en çok tercih edilenlerdi.

Aynı yıl en popüler ulusal televizyon kanalları TV3 (%34,6), LNK (%32,3), Litvanya Ulusal Radyo ve Televizyonu (%31,6), BTV (%17,3), Lietuvos rytas TV (%16,2) ve TV6 (%15,3) olmuştur.

Radyo istasyonları arasında ise M-1 (%14,5), Lietus (%12,7), Radiocentras (%9,1) ve LRT Radijas (%8,5) en çok dinlenenler arasındaydı.

Resmî tatiller ve festivaller

Ana madde: Litvanya'daki resmî tatiller

Litvanya'nın bin yıllık tarihine bağlı olarak iki millî bayramı bulunmaktadır. Bunlardan ilke 6 Temmuz'da kutlanan Devlet Günü'dür. Mindaugas'ın 1253'te Litvanya Kralı olarak taç giymesinin yıl dönümü sebebiyle bu tarih seçilmiştir. İkinci millî bayram ise modern Litvanya devletinin kuruluşunun kutlandığı 16 Şubat Litvanya Devletinin Yeniden Kuruluş Günü'dür. Bu tarih, 1918'de Rusya ve Almanya'dan bağımsızlık ilanının yapıldığı gündür.

Önceleri Rasos olarak bilinen Joninės [en], kökenleri paganizme dayanan bir gündönümü tatilidir.

2018 itibarıyla Litvanya'da 13 resmî tatil günü bulunmaktadır.

Kaziuko mugė, 17. yüzyılın başlarından beri her yıl düzenlenen ve Aziz Casimir'in ölüm yıl dönümünün anıldığı bir fuardır. Bu etkinlik Letonya, Rusya ve Polonya gibi ülkelerden binlerce ziyaretçiyi ve birçok zanaatkarı bir araya getirir. Diğer önemli festivaller arasında Vilnius Uluslararası Film Festivali, Kaunas Şehir Günü, Klaipėda Deniz Festivali, Mados infekcija, Vilnius Kitap Fuarı, Vilnius Maratonu, Devilstone Open Air, Apuolė 854 ve Büyük Žemaičių Kalvarija Festivali bulunmaktadır.

Spor

Ana madde: Litvanya'da spor

Litvanya'nın ulusal sporu olan basketbol aynı zamanda ülkedeki en popüler spordur. uluslararası arenada büyük başarılar elde eden Litvanya millî basketbol takımı 1937, 1939 ve 2003 yıllarında EuroBasket şampiyonu olmuştur. Ayrıca EuroBasket de dahil olmak üzere Dünya Kupası ve Yaz Olimpiyatları'nda basketbol dalında toplamda 8 madalya kazanmıştır. 2014 yılında Litvanya'nın nüfusunun yaklaşık %76'sı millî takımın maçlarını canlı olarak izlemiş ve takım yüksek TV reytingleri elde etmiştir. Litvanya, EuroBasket'e 1939 ve 2011 yıllarında ev sahipliği yapmıştır. Kaunas'ın tarihî basketbol takımı BC Žalgiris, 1999 yılında EuroLeague şampiyonu olmuştur. Litvanya, Arvydas Sabonis ve Šarūnas Marčiulionis gibi Naismith Memorial Basketball Hall of Fame üyeleri ile Jonas Valančiūnas ve Domantas Sabonis gibi günümüz NBA oyuncularından birkaçını yetiştirmiştir.

Litvanya millî basketbol takımı 2024 FIBA Dünya Sıralamasında onuncu sırada yer almıştır.

Olimpiyat Oyunları'nda toplamda 26 madalya kazanmış olan Litvanya atletizm, modern pentatlon, atıcılık ve yüzme dallarında toplam 6 altın madalya elde etmiştir. Sovyetler Birliği döneminde de birçok Litvan sporcu ülkeyi temsil ederek Olimpiyat madalyaları kazanmıştır. Disk atıcı Virgilijus Alekna, Litvanya'nın bağımsız olduğu dönemdeki en başarılı Olimpiyat sporcusudur. 2000 Sidney ve 2004 Atina Olimpiyatları'nda altın madalya, 2008 Yaz Olimpiyatları'nda ise bronz madalya kazanmış ve birçok Dünya Şampiyonası madalyası elde etmiştir. Londra'da düzenlenen 2012 Yaz Olimpiyatları'nda 15 yaşındaki yüzücü Rūta Meilutytė, kazandığı altın madalya ile Litvanya'da yüzme sporunun popülerliğinin artmasına destek olmuştur.

Litvanya atletizm, modern pentatlon, yol bisikleti yarışı, pist bisikleti yarışı, satranç, kürek, aerobasi, Dünyanın En Güçlü Adamı, güreş, boks, karma dövüş sanatları ve Kyokushin kaikan gibi pek çok sporda da önde gelen sporcular yetiştirmiştir.

2021 FIFA Futsal Dünya Şampiyonası ilk kez bir FIFA turnuvasına ev sahipliği yapan Litvanya'da düzenlemiştir.

Kış sporlarında başarı elde eden Litvan sporcu sayısı az olsa da ülkede Baltıkların ilk kapalı kayak pisti olan Snow Arena gibi çeşitli buz paten pistleri ve kayak yamaçları bulunmaktadır. 2018 yılında Litvanya erkek millî buz hokeyi takımı, 2018 IIHF Dünya Şampiyonası I. Bölüm'de altın madalya kazanmıştır.

Ayrıca bakınız

• Litvanlar listesi

Dış bağlantılar

Hükûmet

• Litvanya Cumhurbaşkanlığı 15 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Litvanya Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İngilizce resmî web sitesi
• Litvanya Parlamentosu 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Litvanya Parlamentosu İngilizce resmî web sitesi
• Litvanya Hükûmeti 6 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Litvanya Cumhuriyeti İngilizce resmî web sitesi
• Litvanya'ya dair istatistikler 5 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Litvanya Hükûmeti İstatistik Bakanlığının İngilizce resmî web sitesi
• Lithuania – Real is Beautiful 1 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Litvanya Ulusal Turizm Geliştirme Ajansı'ndan İngilizce seyahat rehberi

Genel bilgi

• The Baltic States and geopolitics - WorldCat 25 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Lithuania 2 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Litvanya internet portalı (İngilizce)
• Lithuania 22 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The World Factbook. Central Intelligence Agency. (İngilizce)
• Lithuania. CIA Chiefs of State and Cabinet Members of Foreign Governments 16 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Lithuania - UCB Libraries GovPubs (İngilizce)
• Curlie'de Litvanya (DMOZ tabanlı)
• Wikimedia Atlas'da Litvanya